معروف ترین آثار تاریخی ایران در یونسکو کدامند؟

عهدنامه ای بین المللی که با موضوعیت حفظ و نگهداری از آثار فرهنگی، طبیعی و تاریخی بشر است، به عنوان میراث جهانی یونسکو شناخته شده و در نوامبر 1972 میلادی تصویب گشت. کشورهایی که عضویت یونسکو را پذیرفتند، می توانند آثار تاریخی کشور خود را به ثبت جهانی برسانند و پس از ثبت آثار، حفظ و نگهداری از آنها علاوه بر خود آن کشور، به عهده دیگر کشورهای عضو هم خواهد بود. برخی از جاذبه های گردشگری ایران دارای شهرت فراوان داخلی و بین المللی هستند و در یونسکو ثبت گشته اند. با ما در مقاله معروف ترین آثار تاریخی ایران در یونسکو همراه شده تا شما را با شماری از زیباترین آثار تاریخی ایران در یونسکو آشنا کنیم.

تخت جمشید

تخت جمشید که غریبان آن را "پرسه پلیس" (perspolis) به معنی "شهر پارسیان" می خوانند، در دوره هخامنشی پارسه (Parse) نامیده میشد. پس از دوره هخامنشی هم این محل به نام های صد ستون، چهل ستون و چهار مناره و از قرون میانه اسلامی "تخت جمشید" خوانده شده است. "آخیلئوس" شاعر و داستان سرای یونانی قرن پنجم ق.م در بیت شصت و پنج چکامه پارسیان که در وصف نبرد "سالامیس" سروده شده، واژه "پرسپ لیس" (ویرانگر شهرها) را که از القاب "آتنا" بود و تلوحیا به سوختن آن به دست خشایارسا اشاره داشت، برای نامیدن این محل به کار برد.

"کتزیاس" طبیب یونانی نیز که سالها در دربار اردشیر دوم بسر می برد، در کتاب "پرسیکا" به تشییع جنازه شاهنشاه هخامنشی در "پرسه" اشاره کرده که احتمالا منظور از "پرسه" تخت جمشید بوده است. "دیودوروس" سیسیلی از دیگر مورخان کلاسیک است که شرحی از آثار تخت جمشید به ویژه استحکامات دفاعی آن داده و "استرابو" نیز که در زمان "آگواست سزار" امپراتور رومی می زیست، نوشت: "پرسه پلیس پس از شوش زیباترین و بزرگترین شهر بود، با کاخی عظیم که گنجینه های فراوانی در آن جای داشت". پرسپولیس (تخت جمشید) با شماره 20 در تاریخ 1310/6/24 در فهرست آثار ملی ثبت شده و در تاریخ 1358/2/19 هم در فهرست آثار جهانی به ثبت رسیده است.

میدان نقش جهان

میدان نقش جهان در زمان شاه عباس اول صفوی مرکز شهر اصفهان بود. کار ساخت این میدان بین سالهای (1019 و1027 ه.ق) آغاز شد و تا زمانی که "پیترو دلاواله" جهانگرد ایتالیایی در سال 1038 ه.ق از اصفهان دیدن کرد، در حال پیشرفت بود. طرح میدان نقش جهان مستطیلی است بزرگ به طول تقریبی 520 متر و پهنای 140 متر که در هر چهار ضلع آن بنایی معظم قرار دارد. در ضلع جنوبی میدان، مسجد امام دیده شده که کار احداث آن در سال 1033 ه.ق آغاز گشت و در 1059 ه.ق به پایان رسید.

در ضلع شمالی این مورد از معروف ترین آثار تاریخی ایران در یونسکو هم درب اصلی بازار قیصریه قرار دارد که کار احداث آن در سال 1033 ه.ق آغاز شد. در ضلع شرقی میدان مسجد شیخ لطف الله واقع گشته که کار ساخت آن در سال 1038 ه.ق به پایان رسید و در ضلع غربی میدان عمارت عالی قاپو قرار دارد. میدان نقش جهان (میدان امام خمینی) با شماره 20 در تاریخ 1310/10/15 در فهرست آثار ملی ثبت شده و در تاریخ 1358/2/19 هم در فهرست آثار جهانی به ثبت رسیده است.

مجموعه تاریخی تخت سلیمان

مجموعه تاریخی تخت سلیمان در 42 کیلومتری شمال شرقی شهر تکاب واقع گردید. مجموعه آثار و دریاچه جوشان آن برروی یک صفحه سنگی طبیعی قرار دارد که از رسوبات آب دریاچه بوجود آمده و حدود 20 متر از زمین های اطراف بلندتر است. مطالعه انجام شده نشان می دهند که این منطقه از هزاره هزاره ق.م محل استقرار بوده و آتشکده آذرگشنسب روی بقایای آثاری از دوره هخامنشی و اشکانی قرار دارد و بعدها در دوره ساسانی به ویژه در زمان خسرو انوشیروان (579- 531 م) و خسرو دوم (628- 590 م) توجه خاصی به عمران و آبادانی آن معطوف گردیده است.

آتشکده بزرگ تخت سلیمان به زبان پهلوی "گنزک" یا "گنجه" نامیده میشده و رومیان آن را "گزکا" و اعراب "شیز" می نامیده اند. این مکان در سال 624 م به واسطه حمله ارتش روم و شکست سپاهیان خسرو دوم مورد غارت و تخریب واقع گردید و اعتبار ان کاسته شد و در دوره اسلامی نیز به لحاظ پذیرش دین مبین اسلام رونق خود را از دست داد. در زمان ایلخانیان با احداث واحدهای جدید مخصوصا تعمیر ایوان خسرو توسط آباقاخان مجددا در این محوطه فعالیت های سیاسی و اجتماعی آغاز گشت و به عنوان پایتخت ییلاقی مورد استفاده قرار گرفت.

مصالح بکار رفته در بناهای این مورد از معروف ترین آثار تاریخی ایران در یونسکو سنگ های لاشه و تراشدار، آجر با ابعاد بزرگ (دوره ساسانی)، قلوه سنگ و آجر با تزئینات گچبری و کاشیکاری (دوره ایلخانی) است. مجموعه تاریخی تخت سلیمان با شماره 308 در تاریخ 1316/9/29 در فهرست آثار ملی ثبت شده و در تاریخ 1382/4/14 هم در فهرست آثار جهانی به ثبت رسیده است.

زیگورات چغازنبیل

چغازنبیل نام امروزی شهر «دور اونتاش» است که فرمانروای عیلام میانی «اونتاش ناپیریشاه» برای خدای بزرگ عیلام «این شوشیناک» ساخته و وقف شده است. این شهر به ابعاد 850*1000 متر در کنار رودخانه دز قرار دارد و بزرگترین بنای آن زیگورات چغازنبیل با 5 طبقه بوده که امروزه تنها دو طبقه کامل و بخش کوچکی از طبقه سوم آن باقی مانده و جمعا دارای 25 متر ارتفاع از زمین های اطراف هست. این شهر تا حدود سال 640 ق.م که سپاهان آشوری آن را ویران کرده اند، آباد و مورد استفاده بوده است.

کاوش های باستان شناسی اساسی در چغازنبیل از سال 1951 م به همت «رومن گیرشمن» باستان شناس فرانسوی آغاز و تا سال 1962 م ادامه یافت. زیگورات چغازنبیل با شماره 895 در تاریخ 1348/11/16 در فهرست آثار ملی ثبت شده و در تاریخ 1358/2/19 هم در فهرست آثار جهانی به ثبت رسیده است.

پاسارگاد

پاسارگاد که به معنی اردوگاه پارسیان یا شهر و قلعه پارسیان است، اولین پایتخت سلسله امپراتوری هخامنشی بود. این بنا توسط کوروش بزرگ در قرن ششم قبل از میلاد ساخته شد. مجموعه بناهای پاسارگاد در 70 کیلومتری شمال تخت جمشید و در 3 کیلومتری جاده شیراز آباده قرار دارد. کاخ ها، طرح باغ ها و آرامگاه کوروش نمونه های برجسته ای از اولین مرحله تکامل هنر و معماری سلطنتی هخامنشیان بوده و گواهی استثنائی از تمدن ایران است. محوطه اصلی پاسارگاد با وسعتی حدود 160 هکتار (2700 * 800 متر) در یک منطقه طبیعی 7127 هکتاری محصور شد. پاسارگاد با شماره 19 در تاریخ 1310/6/24 در فهرست آثار ملی ثبت شده و در تاریخ 1383/4/16 هم در فهرست آثار جهانی به ثبت رسیده است.

گنبد سلطانیه

گفته می شود غرض از ساختن گنبد سلطانیه آن بود که اجساد برخی از امامان معصوم را از عتبات عالیات به آنجا منتقل نمایند اما علما با آن مخالفت کردند. ارتفاع بنای گنبد سلطانیه 5/48 متر و قطر دهانه گنبد 26 متر است و دارای هشت مناره هست. تزئیناتی نظیر ترنج های بزرگ شبکه ای، گل های یاقوتی، کاشی کاری منقوش، کتیبه هایی به خط کوفی، نسبت های هماهنگ و رنگ های درخشان که در تعادل کامل با یکدیگر هستند، به بنا ظاهری یگانه را بخشیده و در ساختار شاهکاری را خلق نموده است. گنبد سلطانیه با شماره 166 در تاریخ 1310/10/15 در فهرست آثار ملی ثبت شده و در تاریخ 1384/4/24 هم در فهرست آثار جهانی به ثبت رسیده است.

بم و منظر فرهنگی آن

بم در 193 کیلومتری جنوب غربی کرمان و در دشتی حدفاصل جبال بارز و کوههای کبودی واقع شده و دارای 1050 متر ارتفاع از سطح دریا هست. وسعت بم حدود 19480 کیلومتر مربع بوده و جمعیت آن 182040 نفر است. قدیمی ترین مواد فرهنگی و آثار و شواهد تاریخی فرهنگی یافته شده از محدوده بم مربوط به تپه های «بیدورن» در 15 کیلومتری شهر بوده که دارای قدمتی حدود هزاره چهارم قبل از میلاد هست. در ادوار گذشته مردم بم در قلعه ای زندگی می کردند که امروزه آن را «ارگ بم» می نامند و یکی از جذاب ترین نقاط دیدنی دنیا به شمار می رود.

قدمت ارگ بم حداقل به دوره اشکانیان باز می گردد و بزرگترین بنای خشتی دنیا محسوب شده و با وسعتی بالغ بر 6 کیلومتر مربع بر فراز تپه ای به ارتفاع 61 متر واقع شده است. نقل هست که بنیاد ارگ بم را بهمن پر گشتاسب بنا نهاده و از آن زمان تا حدود 180 سال قبل (دوران حکومت قاجار) مردم در آن زندگی می کردند. مهمترین اجزای ارگ بم شامل ارگ یا حاکم نشین، بازار که در جهت طولی و شمالی جنوبی واقع شده، دروازه اصلی، میدان تکیه، مسجد بزرگ ارگ، مجموعه میرزا نعیم، مسجد کوچک، کاروانسرا، زورخانه، حمام ارگ، دروازه حصار دوم، مدرسه، اصطبل، قورخانه، آسیای بادی، خانه میرزا نظام، خانه حاکم و...بوده که تمامی آنها با خشت خام احداث شده اند.

گرداگرد این مورد از معروف ترین آثار تاریخی ایران در یونسکو را دیوار قطور، بلند و سرتاسری را در برگرفته و در فواصل مختلف آن حدود 50 برج نگهبانی تعبیه شده است که امنیت شهر را در زمان سکونت مردم تامین می نمود. متاسفانه، در سال 1382 زلزله ای با قدرت حدود 7 ریشتر شهر جدید بم و ارگ تاریخی آن را تخریب نمود و همه مردم جهان را متاثر کرد. ارگ بم با شماره 519 در تاریخ 1345/1/1 در فهرست آثار ملی ثبت شده و در تاریخ 1383/4/16 هم در فهرست آثار جهانی به ثبت رسیده است.

قره کلیسا

برخی گمانه ها حکایت از آن دارد که کلیسای طاطاوس نخستین کلیسایی است که به دستور مبشرین و حواریون حضرت مسیح در دنیا ساخته شده است. این کلیسا بر اثر زلزله ویران شده و در سال 1329 م بازسازی می شود. قره کلیسا در سال 1691 م به وسیله اسقف ماکو با نصب سنگ های سفید و در زمان قاجار به وسیله عباس میرزا تعمیر و مرمت گردید. کلیسای طاطاوس یا قره کلیسا که نزد ارامنه به تادی مقدس (سنت طادئوس) مشهور است، در 20 کیلومتری شمال شرقی چالدران جای گرفت.

سازه های آبی شوشتر

قدمت سازه های آبی شوشتر که گواه دانش مهندسی آب ایرانیان در دوره باستان است، به درستی مشخص نیست اما برخی گمانه ها حکایت از ساخته شدن این مجموعه در دوره ساسانیان دارد. مجموعه علاوه بر شبکه عظیم آبیاری منطقه، امور مربوط به آرد کردن گندم، تهیه شکر و ادویه جات بوسیله نیروی آب و به حرکت درآوردن 44 سنگ آسیاب آن را انجام می داده است. مادام دیولا فوا، باستان شناس نامدار فرانسوی در سفرنامه خود از این مجموعه به عنوان بزرگترین مجموعه صنعتی پیش از انقلاب صنعتی یاد می کند که در فهرست آثار باستانی ایران به ثبت رسید. سازه های آبی شوشتر با شماره 2180 در تاریخ 1377/09/17 در فهرست آثار ملی ثبت شده و در تاریخ 1388/4/1 هم در فهرست آثار جهانی به ثبت رسیده است.

بازار بزرگ تبریز

بازار بزرگ تبریز از بازارهای تاریخی و زیبای ایران است و آن را بزرگترین بازار زنده جهان نامیده اند. سبک معماری، آرایش مغازه ها و تعداد تیمچه ها، کاروانسراها و راسته ها و وجود چند مدرسه و مسجد این بازار را به عنوان یک اثر تاریخی که کماکان محل تجارت و زندگی بوده، مورد توجه قرار می دهد. اینکه مارکوپولو، کلاویخو، جان کارت رایت، تاورنیه، شاردن، ابن بطوطه، حمداله مستوفی، یاقوت حمودی و...در آثار و سفرنامه های خود از بازار تبریز یاد کرده اند، نشان از اهمیت این مجموعه دارد.

قدمت اغلب بازارچه ها و تیمچه های موجود در این مجموعه به دوره قاجار بر می گردد. بازار بزرگ تبریز با شماره 1097 در تاریخ 1384/6/25 در فهرست آثار ملی ثبت شده و در تاریخ 1389/5/10 هم در فهرست آثار جهانی به ثبت رسیده است.

بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی

محل دفن شیخ صفی الدین اردبیلی عارف قرن هفتم که قبل از فوت خانقاهش بود که از زمان به خاکسپاری در سال 735 ق رفته رفته و به مرور زمان شکل و وضع بهتری به خصوص در زمان صفویه به خود گرفت. در محوطه محلی است که در آن جمعی از شهیدان جنگ چالدران مدفون هستند و به شهیدگاه معروف است. همچنین، مقبره شاه اسماعیل صفوی، چله خانه، حرمخانه، و چینی خانه هم از دیگر آثار موجود در بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی هستند. مجموعه ای از هنرهای سنتی ایرانی شامل معرق، کاشیکاری، منبت کاری و خاتم کاری در هر یک از آثار موجود خودنمایی می کند. بقعه شیخ صفی با شماره 64 در تاریخ 1310/10/15 در فهرست آثار ملی ثبت شده و در تاریخ 1389/5/10 هم در فهرست آثار جهانی به ثبت رسید.

باغ ایرانی

در تیر 1390 پرونده باغ ایرانی به ثبت جهانی رسید و در فهرست آثار باستانی ایران قرار گرفت. جهت مصادیق باغ ایرانی هم 9 نمونه زیر معرفی گردید؛ باغ ارم شیراز، باغ عباس آباد بهشهر، باغ فین کاشان، باغ چهلستون اصفهان، باغ شاهزاده ماهان کرمان، باغ پهلوان پور یزد، باغ اکبریه بیرجند، باغ دولت آباد یزد و باغ پاسارگاد. شاید شما هم از نزدیک حداقل یکی از باغ ها را دیده یا تصویری از آنها را در ذهن داشته باشید. در این صورت اگر خوب دقت کنید، به مختصات باغ ایرانی پی خواهید برد. در باغ ایرانی براساس ترتیب ورود به آن و پس از گذر از سردر ورودی، به میدان یا آبنمایی خواهیم رسید و بعد از گذشتن از هشتی و محور اصلی، کوشک یا بنای مرکزی قرار دارد.

برج گنبد قابوس

بنای برج گنبد قابوس در زمره بزرگترین مفاخر معماری قرن چهارم ه.ق و از زیباترین و باشکوه ترین بناهای اوایل دوران اسلامی بوده و دارای ساختارهای متناسب، موزون، مستحکم و زیباست. بنا متشکل از سه قسمت شالوده، ساقه و گنبد مخروطی بوده که روی هم 55 متر ارتفاع دارد. بدنه بنا سراسر از آجر پخته قرمز رنگ ساخته شده و در نهایت استحکام است. این اثر در سال 397 ه.ق توسط قابوس بن وشمگیر، از پادشاهان آل زیار ساخته شده و به بلندترین برج آجری جهان معروف است. برج گنبد قابوس با شماره 86 در تاریخ 1310/10/15 در فهرست آثار ملی ثبت شده و در تاریخ 1391/4/10 هم در فهرست آثار جهانی به ثبت رسیده است.

مسجد جامع اصفهان

مسجد جامع اصفهان مجموعه ای از بناها و آثار هنری در دوره های مختلف دوران اسلامی در ایران است و در حقیقت، بخشی از تحولات معماری دوره های اسلامی تاریخ ایران را نشان می دهد. از مهمترین بخش های این مسجد که هر یک مربوط به دوره ای خاص بوده، میتوان به موارد زیر اشاره کرد: صفه های کوچک مربوط به دوره دیلمیان (قرن4)، گنبد خواجه نظام الملک مربوط به دوره ملکشاه سلجوقی (465ه.ق)، قسمت معروف به چهلستون در دالان ورودی مسجد مربوط به دوره آل مظفر (قرن 6) و گچبری عالی محراب ایوان غربی مسجد معروف به محراب الجایتو (710ه.ق). مسجد جامع اصفهان با شماره 95 در تاریخ 1310/1/15 در فهرست آثار ملی ثبت شده و در تاریخ 1391/4/10 هم در فهرست آثار جهانی به ثبت رسیده است.

کاخ گلستان

کاخ گلستان یادگاری به جا مانده از ارگ تاریخی تهران است که شاه عباس صفوی و کریم خان زند آن را پایه گذاری و تکمیل نمودند و در نهایت، محل اقامت شاهان قاجار شد. از زیباترین و کهن ترین بناهای تهران است که دارای بناهای متعدد و باارزشی هست که از جمله آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد: تالار آینه، تالار عاج، تالار برلیان، عمارت خوابگاه، چادرخانه، خلوت کریمخانی، عمارت بادگیر، ایوان تخت مرمر و کاخ ابیض. این بنا در میدان ارگ 15 خرداد واقع شده است.

شمس العماره هم یکی از بناهای موجود در کاخ گلستان بوده که ناصرالدین شاه پس از سفری که به اروپا داشت، با مشاهده ساختمان های بلند دستور به ساخت آن داد و این شد که کاخی با 30 متر ارتفاع، با حدود 40 هزار تومان و پس از 2 سال ایجاد گشت. در ساخت بنا از مهندسین و معماران اروپایی استفاده نشده و تا آن زمان در تهران چنین بنای مرتفعی وجود نداشته است. مجموعه کاخ گلستان با شماره 417 در تاریخ 1334/11/11 در فهرست آثار ملی ثبت شده و در تاریخ 1392/4/2 هم در فهرست آثار جهانی به ثبت رسیده است.