عمارت شمس العماره

شمس العماره یکی از بناهای تاریخی تهران مربوط به دوره قاجار و از شاخص ترین بناهای کاخ گلستان و برجسته ترین ساختمان ضلع شرقی مجموعه کاخ گلستان است که کار ساخت آن از سال 1244 تا 1246 خورشیدی به طول انجامید و تاریخ بنایش (1284 قمری) را بحساب جمل کاخ شاهنشاه می نامند. دلیل برجسته بودن این سازه، بلندی، تزئینات و طراحی آن است. شمس العماره دارای پنج طبقه و 35 متر ارتفاع بوده که در زمان ساخت بلندترین ساختمان آن دوره در تهران بود و اولین ساختمانی بوده که از فلز در سازه آن استفاده کرده اند. کلیه ستون های طبقات بالا و حفاظ ها هم چدنی هستند. پیش از ساخته شدن سردر باغ ملی، این ساختمان به عنوان نماد شهر تهران شناخته میشد.

ناصرالدین شاه هشت سال پیش از سفر نخست خود و هیئت همراهش به اروپا تمایل پیدا کرد بنایی بلندمرتبه مانند عمارت عالی قاپو اصفهان را در پایتخت خود ایجاد کرده تا بتواند از بالای آن چشم انداز دارالخلافه و دورنمای باغ گلستان را با میهمانان تماشا کند. ساخت این ساختمان در سال 1244 ه‍.ش به دستور ناصرالدین شاه آغاز و پس از دو سال به مباشرت دوستعلی خان نظام الدوله به پایان رسید. طرح و نقشه معماری آن ظاهرا از معیرالممالک و استاد سازنده آن استاد علی محمد کاشی بود.

هیئت وزرا غالباً در عمارت بادگیر تشکیل میشد که اعضای آن نیز از این درب یعنی درب شمس العماره که درب به نسب بزرگی بود، رفت و آمد می کردند و به درب هیئت وزرا مشهور شده بود. اتومبیل رئیس الوزرا که تنها اتومبیل آن هیئت و ماشین کالسکه ای هفت نفره سیاهی بود هم جلوی درب توقف میکرد. لازم است ذکر شود که درب شمس العماره یا هیئت وزرا تنها سردر قاجاری باقیمانده از کاخ گلستان است. ساختمان دو برج هم شکل دارد و کاشی کاری و پنجره سازه ای آن ایرانی است و بهره ای هم از معماری غربی دارد.

طبقه اول شامل ایوان و تالار شاه نشین بوده که دارای آینه کاری ممتاز و کم نظیری است و اتاق های گوشواره که در دو طرف شاه نشین واقع شده اند، دارای تزئینات درخور توجهی هستند. در سایر طبقات هم اتاق های کوچک با تزئینات مشبک، نقاشی و آینه کاری وجود دارند. کف شاه نشین و نمای بنا با کاشی کاری هفت رنگ به سبک قاجاری تزئین شده اند. این کاشی کاری ها نماها و تصاویری از طبیعت اروپا و معماری غربی را به نمایش می گذارند. با این وجود سبک آنها ایرانی است. ازاره های مرمرین این بنا با نقوش گیاهان و جانوران به صورت نقش برجسته تزئین شده و به نظر می رسد که ازاره ها به دوره های متفاوتی تعلق دارند.

ساعت پیشکشی ملکه ویکتوریا به کاخ ناصرالدین شاه بر بلندای کاخ شمس العماره نصب شد و آوای ناقوسش همه تهران کوچک آن زمان را از گذر زمان آگاه میکرد. اما بلند بودن صدای نواختن ساعت پس از چندی سبب شد که با گلایه کاخ نشینان و به دستور شاه صدای آن را کمتر کنند. این دستکاری باعث خاموش شدن ساعت گشت. خاموشی ساعت از 1304 تا 1389 ادامه یافت. پس از تعمیر هم از 22 آبان 1391 برای مدتی این خاموشی پایان گرفت ولی دوباره از مدار خارج شد. سرانجام روز 23 فروردین 1400 پس از هجده ماه کار ناقوسش به صدا درآمد. شایع هست که در گوشه ای از ساعت شمس العماره دو جغد لانه کرده بودند که کمتر دیده می شدند و هر زمان رویت می گشتند، شاه مملکت دار فانی را وداع می گفت.

مرمت عمارت شمس العماره در سال 1376 به اتمام رسید و از سال 1378 برای بازدید عموم طبقه همکف آن بازگشایی شد. عمارت شمس العماره تاکنون چندین بار دست مایه شعر شده است که از معروف ترین آنها میتوان به شعر عامیانه «برفتم بر در شمس العماره/ همون جایی که دلبر خونه داره» اشاره کرد. اگر دوست دارید که هر چه بیشتر درباره جاذبه های دیدنی تهران نظیر عمارت شمس العماره بدانید، می توانید سری به راهنمای سفر به تهران زده و حسابی کسب اطلاعات کنید.