گنبدهای تاریخی ایران: بهترین راهنمای هر سفر تاریخی

تاریخ گردی و دیدن جاذبه های تاریخی همیشه یکی از بخش های پرطرفدار سفر بوده و دانش ما را هم درباره آن جاذبه ها در سطح قابل قبولی افزایش می دهند. در جای جای ایران، جاذبه های تاریخی به چشم می خورند که هر یک داستانی را در خود پنهان کرده اند و گردشگران را فرا می خوانند تا آن را کشف کنند. بناهای تاریخی معماری فوق العاده ای هم داشته و گاهی اوقات از شدت زیبایی آدمی را حیرت زده می کنند. با ما در مقاله دیدنی ترین بناهای تاریخی ایران همراه شده تا شما را با شماری از زیباترین بناهای تاریخی ایران آشنا کنیم. قطعا، آشنایی با مشهورترین بناهای تاریخی ایران برایتان جالب خواهد بود.

مسجد شیخ لطف الله اصفهان

در بخش شرقی میدان نقش جهان اصفهان، بنای بسیار باارزشی به نام مسجد شیخ لطف الله جلوه گری می کند. این بنا در کنار مسجد امام و روبروی عمارت عالی قاپو قرار دارد. ساخت این مسجد به دستور شاه عباس اول و در سال 1603 میلادی شروع شد و 16 سال بعد تکمیل گردید. معمار مسجد شیخ لطف الله محمدرضا اصفهانی بوده که به صورت بسیار زیبایی این بنا را خلق کرده است. مسجد شیخ لطف الله در سال 1310 شمسی هم به ثبت ملی رسید. معماری این مورد از دیدنی ترین بناهای تاریخی ایران جز بهترین ها در نوع خود است. این مسجد به طرز شگفت انگیز و بسیار زیبایی ساخته شده که هر فردی را به خود جذب می کند. از جمله عناصر بسیار زیبای این بنا، کاشی کاری های آن است که در سال 1028 هجری پایان یافت.

بر سردرش کتیبه ای دیده می شود که توسط استاد علیرضا عباسی نوشته شده و دیگر کتیبه های این بنا که در داخل آن قرار دارند نیز کار استاد علیرضا عباسی و باقر بنا هستند. در قسمت ورودی، درب چوبی دو لنگه ای دیده می شود که تماما از چوب چنار یک پارچه تشکیل شده است. در معماری این مسجد از شبستان ورودی و مناره استفاده نشده است اما ورودی آن با چند پله آغار می شود. مشخصه اصلی معماری مسجد شیخ لطف الله، چرخش 45 درجه ای آن نسبت به قبله بوده که چنین چیزی در معماری پاشنه خوانده می شود. شگفتی چنین معماری در این است که در فضای بیرونی هیچ گونه چرخش و کجی در بنا احساس نمی شود. دلیل آن هم وجود یک راهرو است که در سمت چپ قرار دارد و سپس یک پیچ به سمت راست دارد.

این راهرو به طور کامل از کاشی کاری پر شده و کاشی های این راهرو بیشتر به رنگ سبز و آبی هستند. بعد از گذر از این راهروی زیبا، به فضای اصلی که گنبد بر روی آن قرار دارد، می رسیم. این گنبد از زمین تنها 32 متر ارتفاع دارد که میتوان گفت به نسبت ارتفاع کمی است. گنبد مسجد شیخ لطف الله در نوع خود جز زیباترین ها است که در ساخت آن از فرم ها، تزئینات و رنگهای به خصوصی استفاده شده است. این مورد از دیدنی ترین بناهای تاریخی ایران در قسمتهای پایینی پلان چهار ضلعی و در قسمتهای بالایی پلان 8 ضلعی دارد. در این مسجد دیوارها عرض بسیار زیادی داشت؛ دیوارهای اصلی 2 متر و دیوارهایی که در آنها پنجره وجود داشته، 1.7 متر عرض دارد. دلیل عریض بودنشان هم تحمل سنگینی این بنا است.

در قست ورودی این مورد از مشهورترین بناهای تاریخی ایران، فضای بازی دیده شده که برای روشنایی محراب و روشنایی کاربرد دارد. برای روشنایی کلی این مسجد از 16 پنجره مشبک استفاده شده است. به دلیل مشبک بودن، این پنجره ها بخشی از نور خورشید را وارد فضای داخلی مسجد می کنند. این میزان تابش نور توسط معمار این بنا حساب شده تا توجه بیشتر به سمت کاشی صورت گیرد. در محراب این مسجد دو لوح دیده می شود که بر روی آنها عبارت عمل فقیر حقیر محتاج بر رحمت خدا محمدرضا ابن استاد حسین بنا اصفهانی نوشته شد. در اطراف این محراب نیر چند کتیبه وجود دارد با روایاتی از پیامبر و امام جعفر صادق و اشعاری به خط استاد علیرضا عباسی. آیاتی هم به خط ثلث در 4 گوشه مسجد بر روی کاشی های سفید حک شده اند.

• آدرس: ضلع شرقی میدان نقش جهان، روبروی کاخ عالی قاپو
• ساعات بازدید: همه روزه 9 صبح الی 18
• هزینه ورودی: 50000 ریال

گنبد سلطانیه

یکی از زیباترین بناهای تاریخی ایران، گنبد سلطانیه است. این بنای تاریخی اولین گنبد دو لایه بوده و به دلیل معماری منحصر بفردش شهرت جهانی دارد و همین موضوع بر اهمیت آن افزوده است. ایجاد این بنا به فرمان سلطان محمد خدابنده، پادشاه مغول در سال 704 هجری قمری آغاز شد و تکمیل آن حدود 8 سال زمان برد. این بنا با نظارت رشیدالدین فضل الله همدانی و با معماری بسیار زیبا و دیدنی ایجاد شد. امروزه، میتوان آن را از جمله مهمترین بناهای ساخته شده در دوران ایلخانی دانست. برای دسترسی به این مورد از مشهورترین بناهای تاریخی ایران باید وارد جاده تهران زنجان شوید و در دشت سلطانیه این بنا را پیدا خواهید کرد. این منطقه زمانی پایتخت ایران بود و شهریاران در آن سکونت داشتند.

گنبد سلطانیه توجه بسیاری از معماران را متوجه خویش ساخته و از همین رو، بررسی ها و تحقیقات بسیاری بر روی آن انجام شده است. این بنا دارای گنبد دو لایه بوده که قبل تر از آن چنین گنبدی در دنیا بنا نشده بود. صخامت گنبد 160 سانتیمتر بوده و فاصله ای که بین دو جداره وجود دارد، حدود 60 سانتیمتر است. گنبد سلطانیه زنجان در دنیا بی نظیر بوده و مشابه آن وجود ندارد. کل بنا از بدنه اصل تا گنبد از آجر بنا شده که در قسمت گنبد بر روی آجرها کاشیکاری های بسیار زیبایی بکار برده شده اند. این کاشی ها به رنگ لاجوردی و فیروزه ای هستند. گنبد سلطانیه حدود 50 متر ارتفاع دارد که بخشی از آن را گنبد آن تشکیل داده است. قطر دهانه گنبد 4.24 متر و قطر داخل بنا 25 متر بوده و سردابه، گنبدخانه و تربت خانه بخشهای مختلف بنا هستند.

در قسمت تربت خانه و اصلی این مورد از مشهورترین بناهای تاریخی ایران، آرامگاه سلطان محمد خدابنده قرار دارد. در این قسمت از کاشی های 8 گوشه، طلایی و نقاشی شده ای استفاده شده که فضای زیبایی را پدید آورده اند. در واقع، اولین باری که از کاشی کاری به این صورت پیچیده و حرفه ای در معماری ایرانی استفاده شده، در همین بناست. در قسمت گنبدخانه از 8 جرز استفاده شده که به هر یک از این جرزها باری حدود 200 تن وارد می شود. از جمله تزئینات داخل بنا میتوان به تزئینات آجری، گچبری، کاشی کاری، خطوط تزئینی و مقرنس کاری اشاره کرد. این عناصر هنرهای اصیل و زیبای ایرانی را در مجموعه ای به نام گنبد سلطانیه برای جهانیان به نمایش گذاشته و در طرحهای خطوط موجود میتوان کلماتی مانند علی، الله و محمد را مشاهده کرد.

در نزدیکی این مورد از دیدنی ترین بناهای تاریخی ایران، آرامگاه شاعر و عارف دربار سلطان محمد خدابنده به نام حسین کاشی وجود دارد. با توجه به بررسی ها تحقیقات انجام شده، در بخش جنوبی این گنبد در گذشته مسجدی وجود داشت که محراب آن نیز همچنان دیده می شود و حاشیه های این محراب به زیبایی تمام گچبری شده اند. معماری این مورد از مشهورترین بناهای تاریخی ایران به گونه ای است که در گذشته از آن تحت نام ساعت آفتابی استفاده می کردند و برای یافتن زمانها از نوری که از پنجره های بزرگ و کوچک می گذشت، استفاده می کردند. در واقع، نوری که پنجره های بزرگ می گذرد، ساعت و نوری که از پنجره های کوچک می گذرد، دقیقه را نمایش می دهد.

همچنین، زمانی که آفتاب از حفره اصلی گنبد می گذرد، نشان دهنده ظهر است. در راستای حفظ و نگهداری این مورد از دیدنی ترین بناهای تاریخی ایران، از سال 1348 عملیات بازسازی آن شروع شد. این عملیات در 9 دوره انجام گشت و در سالهای 1353 و 1354 خورشیدی هم در داخل دیوار، ستون و طاق نماهای این مورد از مشهورترین بناهای تاریخی ایران بتن ریختند تا استحکام آن افزایش پیدا کند.

• آدرس: شهر سلطانیه، میدان علامه حلی، بلوار علامه حلی، خیابان گنبد
• ساعات بازدید: همه روزه 9 صبح الی 18
• هزینه ورودی: 50000 ریال

برج گنبد قابوس

برج گنبد قابوس بنایی تاریخی از دوران زیاریان بوده که در استان گلستان قرار دارد. قابوس بن وشمگیر، چهارمین امیر زیاری در سال 397 هجری قمری دستور داد این بنا را بسازند تا پس از مرگش در آنجا دفن شود. این مورد از زیباترین بناهای تاریخی ایران یادگار شهر باستانی جرجان است که در دوران زیاریان از مراکز علمی و هنری منطقه بود ولی پس از حمله مغول نابود شد. برج گنبد قابوس را در چند کیلومتری خارج از شهر جرجان احداث کردند و بعدها یعنی در زمان رضا شاه پهلوی شهر جدیدی دور این مکان تاریخی شکل گرفت که به نام برج، گنبد کاووس نامیده شد.

درون برج گنبد قابوس هیچ جسدی دفن نشده است. با این حال این مورد از مشهورترین بناهای تاریخی ایران کاربرد آرامگاهی داشت. برج گنبد بلندترین برج تمام آجری جهان بوده، ارتفاع ساختمان آن 52 متر از پای برج است و بر روی تپه ای به بلندای 15 متر قرار دارد که بخشی از پایه را درون خود جای داد. این برج از چهار بخش پی، سرداب، بدنه و گنبد تشکیل شده و هندسه دقیقی که در ساخت آن به کار رفته، نماد توسعه ریاضی و مهندسی ایرانیان در گذشته است. برج قابوس به شکل یک استوانه ده پر طراحی شده و طرحی ساده دارد. تنها تزئین آن هم دو کتیبه یکسان به زبان عربی و خط کوفی است.

برج گنبد قابوس در سال 1310 با شماره 86 در فهرست آثار ملی ثبت شد. لازم هست بدانید که این مورد از دیدنی ترین بناهای تاریخی ایران ساخت بناهای مقدس مذهبی در ایران، آناتولی و آسیای مرکزی را تحت تاثیر قرار داده است.

• آدرس: خیابان امام خمینی شمالی، بین خیابان جمهوری و قابوس، باغ ملی
• ساعات بازدید: همه روزه 7:30 صبح الی 20
• هزینه ورودی: 50000 ریال

بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی

بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی یکی از مکانهای باستانی اردبیل و یکی از این مورد از مشهورترین بناهای تاریخی ایران بوده و در این مکان علاوه بر آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی، مقبره های شاه اسماعیل یکم، مادر شاه اسماعیل و نیز برخی از مشایخ و صاحب منصبان دوران صفوی و نیز جان باختگان ایرانی جنگ چالدران قرار دارد. از دیگر بخش های این مورد از دیدنی ترین بناهای تاریخی ایران چینی خانه، مسجد، جنت سرا، خانقاه، چله خانه، شهیدگاه و چراغ خانه هستند. منزل و خانقاه شیخ صفی هم در همین مکان قرار داشته و طبق وصیت شیخ، پیکر او را در اتاقی جنب خلوت خانه، باغچه و حوضخانه دفن و بر قبر او بنایی را ایجاد کردند.

پس از شروع حکومت صفویه، به سبب ارادت شاهان صفوی به جد خود واحدهای مختلفی به این مجموعه اضافه شد. در دوره شاه عباس یکم و از آنجا که وی ارادت فراوانی به شیخ صفی الدین داشت و بسیار به زیارت مقبره وی می رفت، برای تکمیل و تزئین این اثر کارهای فراوانی صورت گرفت. در عصر صفویه هم بقعه شیخ با حضور استادان بزرگ عهد صفوی چنان به زیور آراسته شد که همچنان پس از گذشت چندین قرن به عنوان یکی از مفاخر تاریخی و فرهنگی ایران به شمار می آید. یکی از موارد منحصر بفرد این مجموعه این است که این بقعه حاوی ده ها اثر در مضامین مختلف رشته های هنری بوده که از آن جمله میتوان به کاشی کاری معرق و مقرنس، کتیبه های گچ بری شده و خط خطاطان بزرگ دوره صفوی، منبت کاری، نقره کاری، تذهیب و طلاکاری، نقاشی و تنگ بری اشاره کرد.

در جریان جنگ های ایران و روسیه در دوره قاجار و سقوط اردبیل، نسخ خطی کتابخانه شیخ صفی الدین اردبیلی توسط روس ها به غارت رفت و هم اکنون آن نسخ در موزه سن پترزبورگ نگهداری می شوند. سردر اصلی و کاشی کاری این مورد از زیباترین بناهای تاریخی ایران تا سال 1321 خورشیدی در ضلع شمالی میدان فعلی عالی قاپو قرار داشت که در آن سال بقایای سردر به دستور اداره کل باستان شناسی برداشته شد و کاشی های معرق آن فعلا در انبار بقعه نگهداری می شوند. سردر یاد شده در زمان شاه عباس دوم برای بقعه ساخته شد و زیر نظر اسماعیل نقاش اردبیلی در سال 1057 به اتمام رسید. در حال حاضر، هیچ گونه آثاری از این سردر مشهود نیست.

امروزه از ضلع خاوری میدان عالی قاپو با گذشتن از در چوبی بزرگ وارد حیاط مشجر مستطیل بقعه به ابعاد 92*5/26 متر می شوند. دور تا دور این حیاط با دیوارهای آجری که از روی ازاره سنگی و به صورت طاق نما ساخته شده محصور گشته است. ضلع خاوری حیاط یاد شده با دری به ابعاد 1450*570 سانتیمتر غیر مسقف باز می شود. این راهرو بینابین حیاط بزرگ مشجر و صحن اصلی قرار دارد. راهروی مذکور با دری در ضلع شمالی به محوطه شهیدگاه و در ضلع جنوبی به محوطه ای معروف به «چله خانه» یا قربان گاه مرتبط می شود که در سالهای اخیر در مشرف به شهیدگاه مسدود شد.

دیوارهای جانبی این راهرو دارای طاق نمای کاشی کاری بوده که به مرور زمان ریخته و اکنون قسمتی از آن بازسازی شده است. راهروی مذکور با گذشتن از محوطه کوچک درگاه سنگی به صحن اصلی متصل می شود. صحن اصلی این مورد از مشهورترین بناهای تاریخی ایران حیاطی است مستطیل شکل به ابعاد 40/30*10/16 متر مفروش با سنگهای صاف که حوضی در وسط آن قرار دارد. در گذشته، در وسط این حوض چاه آبی بوده که با استفاده از سطل و طناب برای وضو گرفتن از آن استفاده میشده است. این چاه در حال حاضر مسدود هست. از جمله اشیای نفیس بقعه شیخ صفی «فرش» مشهور اردبیل است که در حال حاضر در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن نگهداری می شود.

در سمت چپ سرسرای ورودی هم مسجد جنت سرا قرار گرفت. جنت سرا به صورت فضای هشت ضلعی طراحی شده و فاقد محراب مسجد است. چنین به نظر می رسد که فضای جنت سرا بیشتر برای انجام مراسم صوفیانه و گرفتن مجالس سماع عارفانه بوده و سنگ میدان یا میدان داشی آن هنوز در مجموعه بقعه شیخ صفی الدین موجود است. مسجد جنت سرا در گذشته دور دارای سقف گنبدی بوده که پس از فروریختن در دوره قاجار، سقفی چوبی و مسطح روی آن ایجاد شد که بر 16 ستون چوبی استوار شده است.

مسجد جنت سرا از نمای بیرونی مشرف به صحن داخلی سرسرای عظیمی بوده که در مقابل آن پنجره مشبک گره چینی نصب شده و در دو سمت آن دو نیم قوس در ورودی اتاق متولی قرار گرفته است. قندیل خانه هم در حقیقت قسمت اصلی بنا بوده و دقیقا روبروی سرسرای ورودی در دو طبقه قرار گرفته است. پنج پنجره چوبی در طبقه بالایی و پنج پنجره در زیر آن وجود دارند. چینی خانه در قسمت خاوری قندیل خانه یا رواق اصلی این مورد از دیدنی ترین بناهای تاریخی ایران قرار گرفته که با دو ورودی باریک با دارالحفاظ ارتباط می یابد. ساختمان چینی خانه دارای چهار شاه نشین و دارای طاق نماهای مقرنس گچی است که روی آن نقاشی و طلاکاری شد.

این مکان در دوره صفویان محل نگهداری ظروف طلا، نقره و ظروف سفارشی شاه عباس یکم از کشور چین بوده است. مقبره شیخ صفی الدین اردبیلی هم در عهد صفوی مکانی مقدس به شمار می رفت و حکم بست و پناهگاه داشت. کسانی که در این مورد از دیدنی ترین بناهای تاریخی ایران متحصن می شدند، حتی اگر از جانب شاه محکوم به اعدام بودند، جانشان در امان بود.

• آدرس: خیابان شیخ صفی، میدان عالی قاپو
• ساعات بازدید: همه روزه 8:30 صبح الی 17:30
• هزینه ورودی: 50000 ریال

گنبد تاج الملک مسجد جامع اصفهان

گنبد تاج الملک در مسجد جامع اصفهان قرار دارد و دقیقا مقابل گنبد نظام الملک ایجاد شده است. مردم آن را با نام گنبد خاکی نیز می شناسند. به دلیل رقابتی که مابین تاج الملک و نظام الملک وجود داشت، این گنبد به سبک رازی ساخته شد و در آن زمان خارج از مسجد قرار داشت و ملکشاه سلجوقی پیش از ادای نماز جمعه در زیر این گنبد، تشریفات را انجام می داد. بنای مذکور کوچکتر از سازه نظام الملک هست اما از نظر ظرافت و تناسب بر آن برتری دارد. آجرها و تزئینات هندسی و نقوشی که در گنبد تاج الملک کار شده، بسیار هنرمندانه بوده و همین امر باعث شد تا این گنبد دارای ارزش و اعتبار بسیاری باشد. این گنبد از صورت مربعی به 8 ضلعی و سپس به 16 ضلعی رسیده و بر استوانه ای بنا گشت. قطر آن هم 10/5 متر و ارتفاع آن 19/5 متر است.

گنبد این مورد از مشهورترین بناهای تاریخی ایران دارای دو پوسته بوده و پوسته خارجی به وسیله آجرهای زیبا پوشانده شد. در داخل همین گنبد هم کتیبه ای موجود است که سال ساخت آن 481 ذکر شده و بانی آن تاج الملک معرفی گشت. دو سمت این اثر باز است و تنها سمت شمالی و غربی آن بسته بوده و محراب ندارد. به این خاطر تعدادی از باستان شناسان معتقدند که این بنا آرامگاه، سایبان، آب نما یا کتابخانه بود. اما این نظریه ها مورد قبول واقع نشدند، چرا که اگر کتابخانه بود دلیلی برای باز بودن 2 سمت گنبد وجود نداشت و البته برای سایبان بودن هم بسیار گران بوده است.

کتیبه این گنبد به خط کوفی ساده و از آجر برجسته بوده و آیه 54 سوره اعراف بر آن نقش بسته است. در زیر کتیبه 32 پشت بغل وجود داشته که در هر کدام از آنها 2 کلمه به خط کوفی ساده با آجر نوشته شده است. در زاویه های داخلی گنبد تاج الملک هم پس از «بسم الله الرحمن الرحیم» آیه 78 و 79 سوره اسراء به خط کوفی ساده بر آجر برجسته نوشته شد. کتیبه ای دیگر در ضلع جنوبی گنبد بوده که به خط کوفی ساده بر روی آجری برجسته «بسم الله الرحمن الرحیم» و آیه 26 و 27 سوره آل عمران نقش بسته است.

کتیبه سر گنبد خاکی این مورد از زیباترین بناهای تاریخی ایران هم به خط کوفی و در دوره آل مظفر ایجاد شده که مصادف با 768 ه‍.ق است و از طریق این سردر این مورد از دیدنی ترین بناهای تاریخی ایران به کوچه ای شمالی راه پیدا می کند. این سردر 2 حاشیه دارد؛ در حاشیه سمت راست آن از آیه اول تا آخر سوره دهر حک شده و حاشیه چپ هم دوباره از آیه 21 تا 26 همین سوره استفاده شد و در آخر این سردر نوشته شده است: «تم فی شهر المحرم سنة ثمان و ستین و سبعمائه.»

• آدرس: میدان قیام، خیابان علامه مجلسی
• ساعات بازدید: همه روزه 6 صبح الی 20
• هزینه ورودی: رایگان

مسجد جامع یزد

ساخت مسجد جامع یزد در قسمت مرکزی شهر یزد آغاز شد و موسسان آن اقدام به ساخت یک حصار دور تا دور این مسجد نمودند. این مسجد در زمینی به وسعت 9800 متر مربع ساخته شده است. اگر بخواهیم از مساحتی که کاشی های زیبا و کتیبه های بی نظیر آن را شامل می شود، بدانیم باید بگوییم که چیزی در حدود 500 متر مربع هست. عرض و طول این مورد از زیباترین بناهای تاریخی ایران هم 104 متر طول و 99 متر عرض است. مسجد جامع یزد دارای 7 قسمت برای ورودی بوده که هر کدام به یک کوچه و یک مسیر برای خروج متصل می گردد. موقعیت جغرافیایی این بنا در قسمت غربی خیابان امام خمینی بوده که در نزدیکی یکی از قسمتهای به نسبت قدیمی شهر یزد است.

در قسمت جنوب شرقی این مسجد زیبا و در آخر خیابانی که این مسجد در آن واقع است هم می توانیم چهار سوق و بازار شاهی یزد را مشاهده کنیم که خود آنها از عالی ترین مکانهای تاریخی شهر یزد هستند و در سال هشت هجری تاسیس شده اند. در این بنای زیبا شما می توانید یک ایوان با ارتفاع نسبتا زیاد، دو شبستان و دو گرم خانه را که در بخش شرقی ساخته شده، مشاهده کنید. همچنین، اگر به قسمتهای غربی آن سری بزنید، شبستان ها، گنبد خانه، دو عدد پایاب و یک صحن وسیع را می بینید که به حالت مستطیلی طراحی شده است. در بخشهای متفاوت این مسجد برای وارد شدن افراد محل هایی را در نظر گرفته اند تا در صورتی که از هر موقعیت جغرافیایی به سمت این بنا می آیید، مشکلی برای یافتن ورودی نداشته باشید.

در زمان سلسله قاجار، مسئولان آن دوره سعی در بازسازی و ترمیم این بنا داشتند و از این رو، قسمتهای وسیعی از این مسجد را خراب کردند و این حرکت باعث شد تا ظاهر این مسجد با دگرگونی های فراوانی مواجه شود و از حالت ابتدایی خود دور گردد. یکی از اطلاعات تاریخی که محققان از کتب و اسناد به جا مانده از روزگاران گذشته بدست آوردند، این بود که بنای کنونی این مسجد که همگان مشتاق دیدار آن هستند و با بازدید از آن لحظات نابی را تجربه می نمایند و در مراسم مذهبی و آیینی مردم یزد مکانی برای گردهمایی محسوب می گردد، در مکانی واقع شده که در روزگاران گذشته سه مسجد در کنار هم ساخته شده بود و علت آن شاید تغییراتی که پیش تر به آنها اشاره نمودیم، باشد.

مسجد اول با نام مسجد جامع عتیق شناخته می شود و کار طراحی و ساخت آن در سالهای انتهایی قرن سوم هجری قمری و درست در هنگامی فرمانروایی عمرولیث صفاری بر ایران انجام شد. این قسمت این مورد از دیدنی ترین بناهای تاریخی ایران در سالهای بعد هم تعمیر و نگهداری میشد و حتی اینکار تا قرن پنجم هجری قمری هم انجام شده که در همین هنگام و در نزدیک این مسجد، مناره هایی را اضافه نمودند که تا قرنها بعد از ساخت هم پابرجا بود و از آن استفاده می گردید. علاالدوله در قرن پنجم هجری قمری بر یزد حکومت میکرد و در همین هنگام بود که ساخت مسجد بعدی شروع شد.

نام این مکان را مسجد جامع قدیم گذاشتند که با همین عنوان در بین مردم شهرت دارد. در همین هنگام بود که یک گنبد خانه و چندین ایوان در این محوطه ساخته شد که باعث گسترش مسجد ابتدایی گردید. اما پس از این هنگام، این دختران فرامرز بن کاکوئی بودند که بناهای بیشتری را که شامل شبستان و مقبره بود، در اطراف مسجد دوم بنا کردند و نقش بسیار زیادی در وسعت بخشی به این بنای تاریخی داشتند. مورد سوم که در واقع مسجد جامع نو نام نهاده شده بود هم در سالهای اولیه قرن هشتم هجری قمری تاسیس شد که دارای یک صحن به نسبت کوچک، گنبد خانه و یک ایوان عظیم هست. موسس مسجد جامع نو رکن الدین محمد قاضی بوده که با سعی و ممارست بی پایان اقدام به این کار نمود و تا به نتیجه رسیدن آن دست از کار نکشید.

• آدرس: ضلع غربی خیابان امام خمینی، محله فهادان
• ساعات بازدید: به جز جمعه ها 8 صبح الی 21
• هزینه ورودی: رایگان

مسجد امام اصفهان

مسجد امام که در دوره صفویه ساخته شده، با 400 سال قدمت هنوز به عنوان یکی از زیباترین مساجد ایران محسوب می شود. معماری مسجد امام اصفهان زیبا و خیره کننده بوده و در سبک معماری اسلامی به عنوان یک بنای مهم مورد تحسین و احترام است. این مورد از زیباترین بناهای تاریخی ایران که یک شاهکار فوق العاده طراحی و ساخت محسوب می شود، بخش جدایی ناپذیری از مجموعه میدان نقش جهان بوده و هم این مجموعه را کامل کرده و هم آن را به یکی از بهترین مقاصد گردشگری اصفهان تبدیل کرده است. مسجد امام نام های زیادی دارد و آن را به نام های مسجد امام اصفهان، مسجد شاه، مسجد جامع عباسی و مسجد شاه اصفهان نیز می شناسند.

مسجد امام به سبک معماری اسلامی اصفهان ساخته شده است. معماری این مورد از مشهورترین بناهای تاریخی ایران مجموعه شگفت آوری از کاشی کاری های پیچیده، جزئیات زیاد و دقیق و چوب کاری های سنتی هنر ایرانی هست. با اطمینان میتوان گفت که هر سانتیمتر از کاشی کاری های فوق العاده این مسجد نمادین بیشتر از باقی مسجدهای اصفهان منعکس کننده طراحی فوق العاده طراحان ایرانی است. بازدید کنندگان و گردشگران با یک بار ایستادن در مقابل مسجد امام اصفهان می توانند از چندین وجه عکسهای زیبا و متفاوتی بگیرند.

بیشتر تزئینات این مورد از زیباترین بناهای تاریخی ایران آن بر پایه تکنیک هفت رنگ طراحی شد. گل هایی با رنگ های متنوع و الگوهای خطاطی دیوارها، گنبد و همه جای این مسجد سلطنتی را زینت داده اند. این مسجد فوق العاده که با 18 میلیون آجر و 475000 قطعه کاشی ساخته شده، ویژگی ها و جلوه خاصی را به ما عرضه می کند. مانند بسیاری از مسجدهای اصفهان، این مسجد نیز روبروی مکه ساخته شد اما این ویژگی به اندازه درب ورودی غول پیکر مسجد عجیب و حیرت آور نیست. محققان پس از بررسی و تعمق زیاد متوجه شده اند که در پس زوایای مختلف موجود در ساخت بنای اصلی و ساخت ورودیه عجیب مسجد ملاحظات و دلایل زیادی وجود دارد.

به خاطر وجود یک ورودی عظیم و چهار مناره بزرگ و یک گنبد باشکوه، اگر کل ساختمان رو به مکه ساخته میشد، گنبد آبی زیبای مسجد از میدان نقشه جهان دیده نمیشد. بنابراین با طرحی هوشمندانه، سازه به گونه ای طراحی شده که گنبد مسجد از هر نقطه ای از میدان امام اصفهان به زیبایی و وضوح دیده شود. در داخل ایوان مسجد که 33 متر ارتفاع دارد، بازدید کنندگان می توانند از اشعار زیبا و طرح های سنتی دستی تحسین بر انگیزی که توسط استادکاران و هنرمندان آن دوران طراحی و اجرا شده، دیدن کنند. مجموعه مسجد دارای چهار مناره است. دو مناره داخلی 48 متر ارتفاع دارند و با دو مناره خارجی که 42 متر ارتفاع داشته، هماهنگ شده اند.

گنبد شگفت آور این مجموعه 52 متر از سطح زمین ارتفاع دارد. یکی از مشهورترین ویژگی های مسجد امام هم دقیقا در زیر گنبد مسجد قرار دارد. ساختمان و گنبد به گونه ای ساخته شده که اگر فردی مستقیما در زیر گنبد بایستد، صدای او را می توانید در تمام منطقه بشنوید. این ویژگی منحصر بفردی برای یک مسجد در دوره ای که هنوز برق و بلندگوهای الکترونیکی وجود نداشتند، محسوب می شود. این مورد از زیباترین بناهای تاریخی ایران دارای دو شبستان آینه کاری شده در ضلع شرقی و غربی است. شبستان شرقی بزرگتر هست اما تزئینات کمتری دارد و طراحی آن ساده تر است. دیگری که در ضلع غربی قرار دارد، کمی کوچکتر هست اما با کاشی کاری های هفت رنگ و زیبا به زیبایی تزئین و آراسته شده است.

همچنین محراب ضلع غربی این مورد از زیباترین بناهای تاریخی ایران زیباترین محراب به شمار می آید. از دیگر ویژگی های برجسته مسجد میتوان به سنگهای یکپارچه مرمری اشاره کرد که در بخش پایینی دیوارها به کار رفته است. اینکه چنین سنگ با کیفیت مرمری را در این سایزهای عظیم فراهم کرده اند، قطعا مستلزم صرف هزینه های گزافی بوده. زمانی که در داخل یکی از دو مدرسه ای که در بخش جنوبی مسجد قرار دارد حرکت می کنید، با قطعه سنگ ساده ای که در محلی خاص قرار دارد، مواجه می شوید. این دستگاه یادگاری از شیخ بهایی، محقق شاخص و ریاضیدان برجسته آن دوران است.

با استفاده از این سنگ زمان دقیق ظهر شرعی را در چهار فصل سال می توانستند مشخص کنند. یکی دیگر از ویژگی های برجسته مسجد شاه اصفهان امام، وجود هفت سنگ آب فوق العاده در مسجد است. سنگاب ظرف بزرگی بوده که در داخل آن پر از آب است و از آب آن برای وضو استفاده می کنند. این سنگ آبها از سنگ یشم، مرمر و آهک ساخته شده اند. آنها به صورت نفیس طراحی و تزئین شده و بر روی آنها طرح های گلدار فارسی به زیبایی حکاکی شده است.

• آدرس: ضلع جنوبی میدان امام (نقش جهان)
• ساعات بازدید: همه روزه 9 صبح الی 17
• هزینه ورودی: 50000 ریال

گنبد حرم امام رضا (ع)

گنبد حرم امام رضا (ع) دو پوسته ای است. پوسته درونی که از درون حرم دیده می شود، قدیمی ترین پوسته بوده و به روایتی، پیش از خاکسپاری امام رضا موجود بود و در اواخر سده نهم و بر روی آن پوسته بیرونی که گنبد طلایی کنونی است را ساختند. ارتفاع آن تا زیر نقطه مرکزی حدود 19 متر و تا بالای طوق گنبد 31 متر است. گنبد این مورد از زیباترین بناهای تاریخی ایران دارای دو پوشش است که در بالای ضریح قرار دارند: پوشش اول گنبد، گنبدخانه حرم بوده که از طاقی تاژ و مقرنس کاری شده تشکیل شده و به آن قبه می گویند و پوشش دوم بر فراز آن است که به آن گنبد گفته می شود.

اختلاف این دو پوشش، فضایی خالی به ارتفاع 13 متر است. سنگینی گنبد بر دیوارهای تالار بوده که ضخامت آن حدود 2٫9 متر است. ارتفاع قبه از کف حرم 18٫80 متر و تا انتهای گنبد حدود 31٫20 متر هست. محیط دور گنبد از سطح خارجی آن 42٫10 متر و ارتفاع آن تا نیزه گنبد برابر 16٫40 متر و ارتفاع سر طوق گنبد 3٫5 متر است. از ابتدای گنبد تا شروع انحنای گنبد 4٫79 متر هست. گنبد ابتدا با آجرهای زرد رنگ ایرانی ساخته شده و پس از آن با کاشی تزئین یافت. در سال 932 ه‍. ق، شاه طهماسب صفوی بدون آن که در اصل بنای گنبد تغییراتی ایجاد کند، برای نخستین بار گنبد را با خشت های طلا آراست. او نخست کاشی های گنبد را برچید و پس از آن روی گنبد را با ورقه های مسی که رویه طلا داشت، زراندود کرد و همچنین گلدسته کنار گنبد را نیز به طلا آراست.

در تاریخ آمده که مأمون پس از مرگ هارون و دفن وی در بقعه هارونیه، بر فراز آن بقعه قبه ای ساخت. به اعتقاد برخی مورخان، آن قبه بر اثر حوادثی مانند حمله سبکتکین در اواخر قرن چهارم تخریب شد و پس از آن سلطان محمود غزنوی در سال 400 به بازسازی حرم و ایجاد قبه ای بر فراز مدفن اقدام کرد. وزیر سلطان سنجر سلجوقی فردی به نام شرف الدین ابوطاهر قمی بود که ضمن تغییر در روضه منوره و کاشی کاری آن اقدام به احداث گنبد بر فراز قبه نمود که بعد از گذشت حدود 900 سال هنوز پابرجاست. در زیر کتیبه دور گنبد این مورد از زیباترین بناهای تاریخی ایران هم دو جمله از سازندگان گنبد آمده که نشان می دهد کمال الدین یزدی کاشی کار گنبد و علیرضا عباسی خطاط کتیبه دور گنبد بوده اند.

در سال 997 و در زمان فتنه ازبک ها، عبدالمؤمن خان ضمن تاراج آستان قدس طلای گنبد و گلدسته آن را به غارت برد. پس از این حادثه، شاه عباس صفوی در سال 1010 ه‍.ق پیاده از اصفهان به مشهد سفر کرد و دستور طلاکاری دوباره گنبد این مورد از مشهورترین بناهای تاریخی ایران را صادر نمود. این کار در سال 1016 ه‍.ق پایان یافت. در سال 1084 ه‍.ق هم زلزله شدیدی رخ داد که باعث ایجاد ترک در قسمت خارجی گنبد شد و تعدادی از خشت های طلای آن ریخت. پس از آن به فرمان شاه سلیمان صفوی گنبد تعمیر و دوباره طلاکاری شد. جریان این طلاکاری در چهار ترنج دور گنبد توسط محمدرضا امامی خوشنویس آن زمان نوشته شد. تاریخ این کتیبه 1086 ه‍.ق را نشان می دهد.

در سال 1330 ه‍.ق هم گنبد این مورد از مشهورترین بناهای تاریخی ایران توسط روسها به توپ بسته شد که اکنون از درون گنبد جای اصابت گلوله ها قابل رویت است. پس از آن نیرالدوله والی خراسان به تعمیر این خرابی ها پرداخت. در سال 1359 آخرین طلاکاری گنبد این مورد از زیباترین بناهای تاریخی ایران به پایان رسید. در میانه کتیبه دورادور گنبد و بر لوحی سال طلاکاری و تعمیر گنبد سال 1400 ه‍.ق نوشته شده است.

• آدرس: مرکز شهر مشهد
• ساعات بازدید: 24 ساعته
• هزینه ورودی: رایگان