نگاهی به آیین های مذهبی خراسان شمالی در محرم و صفر

ایسنا/ این خبر پیرامون نگاهی به آیین های مذهبی خراسان شمالی در محرم و صفر برای شما نوشته شده است.

اجرای مراسم مذهبی در ایام شهادت خصوصا ماههای محرم و صفر در جای جای ایران مرسوم است و با احترام و ارادت ویژه ای انجام می شود. برخی از این آیین های مذهبی که از زمان های دور اجرا میشده و امروز هم رایج هستند به نوعی جزئی از فرهنگ و رسوم مردم ایران شده و حتی به عنوان میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده اند. شکل و شیوه برگزاری برخی از این آیین ها در هر استان بسته به نوع فرهنگ و آداب آن استان متفاوت است.

استان خراسان شمالی 15 آیین مذهبی دارد که در فهرست آثار ناملموس کشور جای گرفته است. در این استان از یک روز مانده به آغاز محرم تا آخرین روز ماه صفر مراسم های مذهبی اجرا می شوند که درباره برخی از این آیین ها با علی حسین پناه، مسئول ثبت آثار ناملموس استان خراسان شمالی و کارشناس مردم شناسی این استان گفت و گویی داشتیم.

حسین پناه آیین علم بندانی را به عنوان اولین آیینی معرفی کرد که با اجرای آن مردم خراسان شمالی به پیشواز ایام محرم می روند و توضیح داد: با شروع ماه محرم نیز روضه خوانی خانم ها در خانه ها شروع می شود و هیئت های عزاداری در مسجدها سینه زنی و زنجیرزنی می کنند. در روزهای عاشورا و تاسوعا هم مرسوم است که مردم اهالی خراسان شمالی در هر کجا که زندگی می کنند خود را به شهر و روستای خود برسانند و در هیئت های عزاداری حضور داشته باشند. در منطقه ای از استان نیز امامزاده ای به نام کوران وجود دارد، اهالی منطقه یک روز بعد از عاشورا در این امامزاده جمع می شوند و عزاداری می کنند. آیین های مذهبی در دهه اول و دوم محرم اجرا می شوند و دوباره تا روز اربعین حسینی شاهد اجرای گونه ای از این مراسم های عزاداری هستیم.

او در ادامه به معرفی برخی از این آیین ها پرداخت که به شرح زیر است:

«یک روز مانده به شروع ماه محرم، علم هایی را برپا می کنند. علم ها هم به شکل چوب های سه یا چهارمتری است و پارچه های نذری با رنگ مشکی و سبز روی آن می بندند. یکی از رسم های این آیین هم این است که حتما در مسجد جمع می شوند و این علم را برپا می کنند و بزرگ روستا پارچه ها را به علم ها می بندد. بعد از برپا کردن علم و بستن پارچه ها هرکسی نذری داشته باشد یا به صورت نقدی یا خوراکی ادا می کند. سپس علم را در محله می گردانند و بعد در وسط مسجد قرار می دهند. این علم تا آخرین روز ماه صفر پابرجاست و بعد نماز مغرب و عشا در آخرین روز صفر این علم ها را جمع می کنند و پارچه های آن را در بقچه ای برای محرم و صفر سال بعد نگه می دارند. «علم بندان» در سال 1396 به شماره 1433 در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسید.»

«آیین سینه زنی حسن و حسین دور علمی که برپا شده، اجرا می شود و جوان ها دور علم حلقه می زنند و یک دست روی پشت دیگری می گذارند و با دست دیگر سینه می زنند و نوحه خوان بعد از هر بیتی که می خواند، «حسن» و «حسین» می گوید و سینه زنان بعد از او آن را تکرار می کنند. این آیین نیز با شماره 1303 در سال 1395 به ثبت ملی رسید.»

«پخت حلیم نذری در دهه اول محرم بخصوص در روزهای تاسوعا و عاشورای حسینی یکی دیگر از رسم هایی است که خراسانی ها به جا می آورند. در برخی از مناطق استان هم این حلیم را به عنوان نذری روز اربعین آماده می کنند. این نذری نیز سال 1397 به شماره 1683 در فهرست آثار ناملموس به ثبت رسید.»

«آیین دسته روی یا دسته گردانی عزاداری ایام محرم و صفر یکی دیگر از آیین هایی است که پرونده ثبت ملی آن در حال آماده سازی است. این آیین که در تاسوعا، عاشورا یا اربعین حسینی اجرا می شود به این شکل است که عزاداران در قالب دسته و با نظم خاصی از هیئت خود به سمت مسجد جامع می روند یا در روستاها به سمت امامزاده روستا می روند. این دسته عزاداری با نوای نی چوپانی یا طبل همراه است و از سه گروه تشکیل می شود. در ردیف اول زنجیرزن ها، ردیف بعدی سینه زن ها و در نهایت گروهی از خانم ها قرار می گیرند و این دسته به محض رسیدن به مسجد جامع سلام می دهند و بعد به هیئت خود بر می گردند و عزاداری می کنند. این آیین در برخی نقاط استان در شهادت امام جعفر صادق (ع) هم برگزار می شود اما در این روز فقط هیئت های سینه زن در سطح شهر حرکت می کنند.»

«کتاب خوانی» یکی دیگر از آیین های مذهبی استان خراسان شمالی است که در روستای گرمه برگزار می شود. این آیین به این شکل است که تمام عزاداری از روی یک کتاب مرتبط انجام می شود و هیچ رسمی به آن اضافه یا کاسته نمی شود. متاسفانه از بانیان این آیین در خراسان شمالی فقط یک نفر باقی مانده که چند شاگرد در این زمینه تعلیم داده است. این کتاب خوانی با آوا و ریتم خاصی خوانده می شود و به این دلیل که در این آیین هیچ دخل و تصرفی در توصیف واقعه کربلا نمی شود، هنگام ثبت با استقبال خیلی خوبی همراه شد و حتی پیشنهاد آن در سطح ملی هم داده و حتی پیشنهاد شد مقتل خوان های اصیل را در سطح کشور شناسایی کنیم. آیین «کتاب خوانی (مقتل خوانی)» سال 1399 به شماره ثبت 2189 ثبت ملی شد.»

«خراسانی ها روز شهادت امام رضا (ع) را چهل و هشتم می گویند و مرسوم است که در این روز به زیارت امام رضا (ع) بروند. هیئت هایی در خود مشهد مستقر هستند که منتسب به خراسانی ها هستند و هر شهر و روستایی برای خود یک هیئت در مشهد دارند و روز چهل و هشتم به مشهد می آیند و در هیئت هایشان عزاداری می کنند. پرونده این آیین برای ثبت در حال تدوین است و چون محل برگزاری آن مشهد است، استان خراسان رضوی روی تدوین و ثبت آن کار می کند.»