نگاهی به آیین های ماه محرم در استان فارس

ایرنا/ این خبر پیرامون نگاهی به آیین های ماه محرم در استان فارس برای شما مخاطبان گرامی نوشته شده است.

فرهنگ دینی مردم فارس با عزاداری ایام محرم برای امام حسین (ع) و یاران با وفایشان عجین شده و مردم در گوشه گوشه این استان پهناور با آیین هایی ریشه دار به بزرگداشت یاد واقعه کربلا و اقامه عزای سرور شهیدان می پردازند.

ثبت آیین های محرمی 9 شهرستان فارس در فهرست ملی آثار معنوی نشان دهنده جایگاه فرهنگ عاشورایی مردم این دیار است.

تا کنون آیین های چارچوگردانی و چک چکو در استهبان، عم کبار و تعزیه در خرم بید، آیین خیمه های برافراشته و تعزیه در زرقان، تعزیه در صحرا رود فسا، مراسم عاشورا در روستای دوان کازرون، تعزیه در مرودشت، مراسم پرچم سرخ حسینی در فورگ داراب، مراسم عزاداری در لار و مراسم سینه زنی قطاری شهر شیراز در فهرست آثار معنوی کشور به عنوان آثار ناملموس به ثبت رسیده اند.

این آیین ها از روزهای منتهی به محرم آغاز می شود و تا پس از عاشورای حسینی ادامه دارد؛ مردم شهرستان های فارس هر ساله با آغاز ایام سوگواری سیدالشهدا با برپا کردن خیمه ها و آذین بندی هیئت ها، سیاه بندی تکیه ها، مساجد و حسینیه ها و نصب پرچم های عزا بر در منازل، به استقبال این ایام می روند و سپس ایام شهادت آن حضرت را با آیین های سابقه دار فرهنگی به سوگواری می پردازند.

در میان میراث ناملموس فرهنگی فارس، سه آیین مربوط به پیشوازی مردم فارس از ایام سالار شهیدان است که نشان از ارادت آنها به حسین (ع) و الزام خود بر بزرگداشت واقعه عاشورای نینوا است.

یکی از این آیین ها برافراشتن خیمه در زرقان فارس است؛ برافراشتن بیرق و چادرهای عزای حسینی، آیینی است که باسابقه چند صدساله در فهرست ملی ثبت شده است.

براساس مقاله نگاهی به آیین های ماه محرم در استان فارس باید بدانید که مردم این شهر 27 ذی الحجه با برافراشتن چادرهای بزرگ بر فراز حسینیه های شهر به پیشواز محرم می روند.

مراسم سنتی برافراشتن خیمه های عاشورایی در سه حسینیه حیدر، ولیعصر و امام سجاد (ع) زرقان بنا به سنتی 400 ساله برگزار می شود و اهالی هر محله با حضور در حسینیه محله خود، خیمه های عاشورایی بلند قامتی را بر حیاط حسینیه ها برافراشته می کنند که بلندای آن تا 12 متر می رسد و پس از آن در زیر خیمه های حسینی عزاداری با حضور خیل دوستداران آن حضرت برپاست.

یکی دیگر از آیین هایی که آمدن محرم و برپایی عزاداری های این ایام را خبر می دهد برافراشتن پرچم سرخ حسین (ع) در فورگ داراب است. در این مراسم سنتی و آیینی مردم شهر دوبرجی بخش فورگ براساس رسم دیرینه بیرق عزا را با چاووشی خوانی و نوحه سرایی روی پشت بام مهدیه شهر نصب می کنند و به استقبال ماه محرم می روند.

چاوش خوانی اول محرم در سوریان بوانات نیز از آن دست آیین هایی است که خبر از آغاز اقامه عزای حسینی می دهد؛ چاوش خوانی یکی از آیین های قدیمی و سنتی در پاسداشت آغاز ماه محرم است و در اقدامی یکپارچه، چاوش خوانان و پیر غلامان منطقه از سه مسجد امام حسین (ع)، مسجد صاحب الزمان (عج) و مسجد جامع به طرف حسینیه امام صادق (ع) حرکت می کنند و در بین راه گروهی از چاوش خوانان و همراهان که به عنوان سفیران محرم هستند با چاوشی خوانی و اهدای بیرق مشکی به اهالی و بازاریان برای نصب در سر در منازل و مغازه ها، خبر از شروع ماه محرم و عزای حسینی می دهند و به آنان می پیوندند.

با آغاز محرم، فارس یکپارچه عزادار حسین (ع) و یارانش می شود و مردم هر شهر و روستا به شیوه ای برخاسته از فرهنگ دیرینه خود عاشورای تاریخ ساز را بزرگ می دارند و در رثای شهیدان ماندگار دشت نینوا سینه زنی می کنند.

براساس مقاله نگاهی به آیین های ماه محرم در استان فارس باید بدانید که از میان آیین های ثبت ملی شده فارس برخی پیش از عاشورا، برخی روز عاشورا و برخی پس از آن اجرا می شود.

مراسم عزاداری در روستای تاریخی دوان کازرون هر سال به یاد عاشورای حسینی از هفتم محرم برپا و عزاداری در 2 محله بالا و پایین این روستا آغاز می شود؛ دوانی ها تمام کوچه ها را غبارروبی و محل های عزاداری را سیاه پوش می کنند.

ابتدا گروه سنج و دمام زن در محل تجمع شروع به نواختن سنج و دمام می کنند، پس از آن، مردم محله پایین در میدان کنار بقعه شاه سلیمان و مردم محله بالا در میدان کنار مسجد جامع دوان جمع می شوند، محل تجمع عزاداران، میدانی است که وسط آن را سه دایره متحدالمرکز به فاصله چند متر تشکیل می دهد.

بر این اساس دایره کوچکتر که در مرکز قرار گرفته محل سینه زنی کودکان، دایره دوم محل سینه زنی جوانان و دایره سوم که بزرگتر است به بزرگان و ریش سفیدان اختصاص دارد و پیر و خرد ارادتمندانه در عزای حسین سینه زنی می کنند، در این مراسم یک نفر تک خوان اشعار مراثی است و بقیه به او جواب می دهند.

نمایش آیینی تعزیه در بسیاری از نقاط فارس ازجمله لامرد، فسا، زرقان و شیراز و سراسر کشور در ایام محرم به اجرا در می آید اما تعزیه صحرا رود فسا به عنوان یکی از میراث ناملموس ثبت ملی یکی از بزرگترین تعزیه های کشور است.

برخی قدمت مجالس شبیه خوانی در شهرستان فسا را با توجه به آثار باقیمانده، به بیش از 200 سال تخمین زده اند و براساس برنامه ریزی ها پیش بینی شده که این آیین تعزیه تماشاچیان 50 هزار نفری داشته باشد.

اما با فرارسیدن عاشورایی حسینی آیین های عزاداری مردم فارس نیز به اوج می رسد و سراسر این استان در ماتم امام سوم شیعیان و یاران شهیدش نوحه سرایی می کنند.

آیین "چک چکو" و "چارچوگردانی" از آیین های مردم استهبان است که قدمتی 200 ساله دارد؛ آیین چک چکو که نشانه چکاچک شمشیر اشقیا و ضرب سم اسبان است در عصر عاشورا اجرا می شود.

این آیین دیرینه هرسال با شور و حرارتی خاص توسط نوجوانان، جوانان و بزرگسالان محله ها با تجمع در میدان اصلی شهر برگزار می شود.

این آیین ثبت شده در فهرست میراث ناملموس ملی شکلی نمادین از اتفاقاتی است که در عصر عاشورا برای امام حسین (ع) و یاران باوفایشان رخ داد، عزاداران به صورت دایره حلقه می زنند و در دستانشان دو قطعه چوب یا سنگ می گیرند، با نوحه خوان همنوایی می کنند و قطعات چوب و سنگ را به هم می زنند.

صدایی که از این حرکت به گوش می رسد نمادی از صدای سم اسبان و برخورد شمشیرها در عصر عاشورا و واکنش به سم کوبی اسبان اشقیا بر بدن های مطهر اولیاست.

آیین سنتی چارچوگردانی (نخل گردانی) شب عاشورا از دیگر آیین های عاشورایی و دیرینه مردم این خطه است که در حسینیه محله اهر استهبان برگزار می شود.

چارچو از اتاقکی چوبی باکف مستطیلی تشکیل و بدنه آن از شیشه پوشیده شده است. در این مراسم از ابتدای شب دسته های عزادار، زنجیرزن و سینه زن به حسینیه محل چارچوگردانی می روند، دایره وار می ایستند و نوحه خوانی می کنند، پس ازآن 16 نفر از جوانان چهار طرف چارچو را بلند می کنند و وسط میدان سه بار می چرخانند.

این جوانان حسینی در پایان چارچو را به جای خود در ساختمان حسینیه باز می گردانند تا سال دیگر باز در عاشورا بر سر دستها بلند شود.

خرم بیدی ها در سوگ حسین (ع) و شهیدان دشت کربلا مراسم عباس خواهی یا "عم کبار" برپا می کنند، این آیین مذهبی 150 ساله یکی از باشکوه ترین مراسم در شمال استان فارس است.

واژه عم کبار همان غم کویار است که بنا بر اعتقاد عوام، خطاب به حضرت زینب (س) و منظور از یار، یار حضرت امام حسین (ع) یعنی حضرت ابوالفضل العباس (ع) است.

در این مراسم علم هایی از مناطق مختلف شهرستان به مسجد جامع شهر آورده می شود و عزاداران اشعار خود را می خوانند و یک نفر در وسط ایستاده و چند نفر دور علم حلقه می زنند و با حرکاتی خاص و خواندن اشعار مذهبی، به صورت گروهی دور علم می چرخند و اقامه عزا می کنند.

مردم شهر سومین حرم اهل بیت نیز عاشورا را با شکوه هر چه تمام تر بزرگ می دارند و به عزاداری می پردازند، در میان خیل شیوه های عزاداری شیرازی ها "سینه زنی قطاری" به ثبت ملی رسیده است.

این نوع عزاداری به صورت دسته جمعی اجرا می شود و مسیر حرکت عزاداران دایره ای حلزونی و پیچ در پیچ است؛ این نوع عزاداری کماکان در چند مسجد و حسینیه شیراز برگزار می شود.

این سینه زنی به شکل حلزونی اجرا می شود، یعنی ابتدا عزاداران می ایستند، دو گام بر می دارند و بر سینه می زنند و یکصدا حسین می گویند، پس از آن در نیمه سینه زنی نفرات اول به نفرات آخر می رسند و چون به شکل حلزونی حرکت می کنند به رأس که رسید سینه زنی تمام می شود؛ این نوع سینه زنی اکنون در مسجد بغدادی در سردزک شیراز برگزار می شود.

شیوه های سینه زنی از آیین های مذهبی پر شمار در سراسر کشور است؛ از این میام علاوه بر سینه زنی قطاری شیراز، سینه زنی سنتی لارستانی های فارس نیز در فهرست میراث معنوی کشور ثبت است.

از جمله آیین های سنتی و دیرین که ریشه در فرهنگ و تاریخ و تمدن جنوب فارس دارد، عزاداری سنتی و سینه زنی مردم لارستان است، این آیین که با زمزمه نوحه های جان سوز همراه است هر سال در حسینیه ها و تکایای این دیار کهن به شکل آیینی برگزار می شود.

عزاداری محرم در لارستان غالباً در مناطق مختلف بنا بر ویژگی های اقلیمی، فرهنگی و یا جغرافیایی، متکثر و متنوع می شود. در بعضی مناطق دسته های سینه زنی ایستا و بی حرکت و در بعضی دیگر متحرک و در حرکت هستند، بعضی جاها ریتم ضربه به سینه، تخت است و بعضی جاها رقصان و مواج، در شهر لار که سینه زنی اش به عنوان نمونه کلی سینه زنی سنتی لارستان شناخته می شود، نزدیک به 10 محله در قالب 2 دسته جداگانه در مسیری مشخص حرکت و در یک مکان مشخص مراسم را پایان می دهند.

علاوه بر آیین های یاد شده، تقریباً در همه شهرها و روستاهای استان فارس آیین هایی برگزار می شود که در نوع خود کم نظیر است، همه این آیین ها ریشه در فرهنگ ارادت و دوستی اهل بیت مرد شرق تا غرب و جنوب تا شمال فارس دارد.