نگاهی به آیین های ماه محرم در استان کرمان

ایرنا/ این خبر پیرامون نگاهی به آیین های ماه محرم در استان کرمان برای شما نوشته شده است.

اهالی دیار مهر و محبت، عشق و عطوفت و ولایتمداری و آزادگی در آغازین روزهای حزن و اندوه محرم و در بسیاری موارد قبل از آغاز این ماه با سیاه پوش کردن در و دیوار خانه ها، برافراشتن پرچم های عزاداری بر سردر خانه ها، کوچه و پس کوچه و خیابانهای شهر یادآور می شوند اینجا عشق به آقایمان حسین (ع) در رگ های این اهالی جریان دارد و ضربان زندگی با ذکر "یا حسین" می تپد.

اینجا در دیار سپهبد شهید سلیمانی همو که خانه اش را به نام مادر پهلوشکسته مان وقف کرد و به عشق حسین و ائمه اطهار (ع) اشک ریخت و ناله زد، در هر لحظه محرم با آیین های خاصی معنا می شود؛ آیین هایی که مردم کرمان پیر و جوان، مردو زن و حتی کودک از گذشته دور تاکنون با آن پیوند خورده اند و جزئی از زندگیشان شده است.

محرم در کرمان دیار نجابت و کرامت، رنگ و بو و آیین و رسوم نسبتا متفاوتی دارد، اهالی این خطه علاوه بر آیین های خاص ماه محرم رسومی چون جوش زنی، علم گردانی، سنگ زنی و چل منبرون را در ماه محرم اجرا می کنند که گذری بر آنها خالی از لطف نیست.

کرمان به عنوان استانی مذهبی با داشتن مردمی خونگرم از دیرباز در برگزاری آیین های دینی و مذهبی، تصویر زیبایی از خود را به دنیا نشان داده است.

پخش نذورات مختلف توسط عاشقان حسین در هر منطقه از استان کرمان با رسوم و شیوه های متفاوت و کهنی در سوگ شهدای دشت کربلا انجام می شود، کاری که معتقدند خیر و برکت را به زندگیشان روانه می سازد و حب حسین را بیش از پیش در رگهای کودکانشان جاری می کند.

تعزیه و شبیه خوانی یکی از آیین های ماه محرم در کرمان است که مردم نیز به آن تمایل زیادی نشان می دهند.

مجالس تعزیه معمولا شبها و در حسینیه ها و تکایا و ظهر تاسوعا و عاشورا در مکانهای باز برگزار می شود که همراه با سینه زنی و نوحه خوانی است و بعد از آن عزاداران بر سفره اطعام حسینی اطعام می شوند.

شبیه خوانی یا شبیه گردانی نیز از جمله مراسم خاص ماه محرم است که در روستاها و شهرهای استان کرمان برگزار و از این طریق صحنه های مهم وقایع روز عاشورا توسط بازیگران اجرا می شود.

در این روز تعدادی از افراد با پوشیدن لباسهای مشابه لباسهای خاندان اهل بیت (ع)، سربازان لشکر یزید و تدارک وسایلی از قبیل خیمه، اسب، سپاه و غیره، منظره ای از واقعه و حوادث کربلا را مجسم می سازند.

اکنون آیین تعزیه با حدود 200 سال سابقه در تکایا، حسینیه ها، میادین ، چهارراه ها، کاروانسراها، منازل افراد و حتی به تازگی در پارکها و بوستانها اجرا می شود اما میتوان از روستای ده زیار کرمان به عنوان قطب تعزیه این استان یاد کرد به طوری که بسیاری از اهالی این استان برای تماشای تعزیه به این روستا می روند.

علاوه بر این روستا تعزیه های اجرا شده در داوران رفسنجان، جواران و نیز رابر، بهاآباد زرند و همه شهرستانها به شکل سنتی وجود دارد که گاه به شکل شبیه خوانی است.

هر چند سینه زنی، زنجیرزنی و علم گردانی از دیگر سنتهای مردم کرمان است که از گذشته تاکنون انجام می شود.

در آیین علم گردانی افراد معتمد محلی علم هایی را که از چوب و پارچه ساخته شده حمل و از این طریق نذورات مردم را جمع آوری می کنند.

آیین سنتی جوش زنی یکی از آیین های عزاداری در سوگ امام حسین (ع) و در محرم و صفر است که نشات گرفته از قرنها ارادت مردم به حضرت اباعبدالله الحسین (ع) است و قدمت طولانی دارد که در برخی نقاط استان کرمان برگزار می شود.

جوش زنی همان غم، غصه و جوش و شور عزای امام حسین (ع) است که این سبک را به نام جوش زنی معروف کرده و عزاداری آن با شیوه و فن خاصی توسط دلسوزان به اهل بیت (ع) اجرا می شود.

قبل از آغاز مراسم جوش زنی چاوش خوانی و پامنبری توسط مداحان و ذاکران اهل بیت (ع) اجرا می شود که جزو مجموعه جوش زنی به حساب می آید و فضا را برای انجام این آیین کهن فراهم می آورد.

برای جوش زنی عده ای از عزاداران دایره وار دور هم حلقه می زنند، سران و بزرگترها اول صف قرار می گیرند و بقیه افراد در صف های بعدی و هر کدام به کمر خود شال می بندند و نفر عقب دستش به شال نفر جلو و چسبیده به همدیگر حرکت می کنند. شروع این مراسم در اولین حلقه و با تکرار نوای «حسین ، حسین» توسط چند نفر آغاز و کم کم به حلقه اضافه می شوند.

سینه زنان یک دستشان روی سینه و همزمان پای خود را روی زمین می کوبند و دستشان را روی سینه می زنند و همزمان ذکر و نوحه هایی با سبک حماسی خاصی با هم می خوانند یا یک نفر خوانده مابقی تکرار می کنند.

در سال 80 آیین جوش زنی شمال استان کرمان ثبت ملی شده بود و در سال 94 آیین جوش زنی در روستای هرمزآباد هم به این سند ملی الحاق شد.

در مراسم علم گردانی که در برخی شهرستانهای استان کرمان اجرا می شود، روحانیان محلی علم هایی که از چوب و پارچه ساخته شده است را به در خانه های مردم می برند و نذورات مردم را برای برگزاری مراسم عزاداری جمع می کنند.

این آیین در گذشته با هیجان بیشتری برگزار میشد اما امروز در برخی شهرستان ها از جمله سیرجان، رفسنجان، کرمان، زرند و غیره برگزار می شود.

علم گردانی در روز هفتم محرم انجام می شود و حرکت دسته های عزاداری از این روز اوج می گیرد.

کارشناس مردم شناسی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمان با اشاره به برگزاری مراسم علم گردانی در برخی شهرستانهای استان گفت: در این آیین روحانیان محلی علم هایی را که از چوب و پارچه ساخته شده است در خانه های مردم می برند و نذورات مردم را برای برگزاری مراسم عزاداری جمع می کنند.

فاطمه رضاپور پیرامون نگاهی به آیین های ماه محرم در استان کرمان ادامه داد: این آیین در گذشته با هیجان بیشتری برگزار می شده اما امروز در برخی شهرستان ها از جمله سیرجان برگزار می شود.

وی خاطرنشان کرد: علم گردانی در روز هفتم محرم انجام می شود و حرکت دسته های عزاداری از این روز اوج می گیرد.

اصلی ترین و متمایزترین قسمت عزاداری مردم روستای کهن در شهرستان کوهبنان که در واقع دلیل زبانزد بودن عزاداری مردم این خطه از استان کرمان نیز به شمار می رود، آیین سنتی سنگ زنی است.

سنگ زنی که در برخی از نقاط کشور مانند استانهای گیلان، مازندران، سمنان، اصفهان، یزد و هرمزگان نیز دیده شده، شیوه خاصی از عزاداری است که عزاداران هماهنگ با نوحه خوانان با زدن دو تکه چوب دایره ای شکل به هم به نوحه سرایی و عزاداری می پردازند.

مراسم سنگ زنی روستای کهن از قدمتی بسیار بالا برخوردار است و عزاداران به جای سینه زدن و زنجیر زدن دو چوب (یا سنگ) را در حالت تک ضرب و سه ضرب بر هم می زنند در حالی که نوحه خوان با سبک خاصی نوحه می خواند و عزاداران هم با سبک خاصی از جای خود حرکت می کنند.

آیین سنگ زنی حکایت سوگواری و عزاداری قوم بنی اسد است که پس از واقعه روز عاشورا به کربلا می رسند و وقتی با پیکرهای بی سر مواجه می شوند به نشانه عزاداری سنگهایی را بر می دارند و به سر و صورت خود می زنند.

از متولیان و بانیان اصلی مراسم سنگ زنی روستای کهن در صد سال گذشته مرحوم سید جواد هاشمی، مرحوم سید علی رضا علوی ومرحوم سید ابوالحسن هاشمی از روحانیون محلی روستای کهن نام برده شده است.

در آیین سنگ زنی دسته های عزاداری و سوگواری راه می افتند که تمامی افراد آن سنگ در دست دارند و آنها را به هم می کوبند.

همزمان با دهه اول محرم آن دسته از اهالی روستا که به شهرهای بزرگ مهاجرت کرده اند به روستا باز می گردند و در آیین سنگ زنی شرکت می کنند.

در این آیین، سنگ زنان باید دارای سابقه و مهارت خاص باشند و به رعایت نظم در سنگ زنی دقت کنند تا با حفظ حرکت دایره و حرکات هماهنگ دست و پا بتوانند حلقه حزن را طی کنند.

این آیین در استان کرمان پیشینه قدیمی دارد و در همایش سراسری ثبت آیین های عاشورایی سال 1391 کشور، به عنوان یک مراسم آیینی عاشورایی به ثبت ملی در فهرست میراث معنوی کشور رسیده است.

یکی از دیگر آیین های ویژه ماه محرم، دسته لیله عباسی مربوط به شهرستان انار است که در آن افرادی با لباسهای قرمز و چماق به عنوان نمادی از لشکر یزید، در روزهای تاسوعا و عاشورا در میان عزاداران حضور دارند و به صورت نمادین مراقب اسرای کربلا هستند که نگریزند.

در مقابل آنها گروه کفنی نیز در دسته های عزاداری حضور دارند که کفن می پوشند و با پای برهنه جلو دسته ها حرکت می کنند و نمادی از حامیان حضرت ابوالفضل (ع) و امام حسین (ع) هستند.

برگزاری مراسم چل منبرون که همان چهل منبران است در شبهای تاسوعا و عاشورای حسینی یکی از مراسم و سنتهای شاخص کرمانی ها در ماه محرم به شمار می رود.

این مراسم یکی از زیباترین و قدیمی ترین رسوم مردم کرمان و با نجواهای سوزناک و دل سوز آنان در عزای امام حسین (ع) همراه است.

بر این اساس ارادتمندان به خاندان عصمت و طهارت در شام غریبان امام حسین (ع) و اهل بیت سالار شهیدان با در دست داشتن شمع و پای برهنه به چهل مجلس عزاداری تکیه، حسینیه یا مسجد می روند و در هر یک از این مکانها شمعی روشن می کنند.

در ایام مبارک ماه محرم بویژه روز تاسوعا و عاشورا تقریباً در تمامی تکیه ها، مساجد و حسینیه های کرمان گوسفند ذبح می کنند و از آن برای پذیرایی از عزاداران حسینی آبگوشتی بی نظیر و خوش طعم می پزند.

در این آبگوشت علاوه بر گوشت، نخود و سیب زمینی از برگه زردآلو و سبزیجات معطر نیز استفاده می شود.

از دیگر سنتهای مردم کرمان که قدمت طولانی دارد، طبخ "عاشوری" یا "آش بلغور" است. خانواده هایی که یک سال از درگذشت عزیزشان نگذشته باشد در دهه اول محرم بویژه تاسوعا و عاشورا این آش را پیش از طلوع آفتاب می پزند و بین مردم محله تقسیم می کنند.

بسیاری از این آیین و مراسم با کیفیت گذشته و اندکی به شکل امروزی تر در مناطق مختلف استان کرمان همچنان برگزار می شود و اهالی این دیار با برگزاری آیین های مختلف عشق و ارادت خود را به اهل بیت و معصومین (ع) نشان می دهند.