نگاهی به آیین های ماه محرم در استان مرکزی

ایرنا/ این خبر پیرامون نگاهی به آیین های ماه محرم در استان مرکزی برای شما نوشته شده است.

محرم ماه عزای سیدالشهدا (ع) که از راه می رسد خیمه غم و سوز و اندوه داغ مظلوم کربلا بر عمود عشق به حسین (ع) و کربلا در منزلگاه دل عشاق امام حسین (ع) از خرد و کلان برافراشته می شود.

محرم که می شود دلهای عاشق و شیفته عزیز زهرا (س) سقاخانه اشک می شود و قلبها حریم حرم حسینی می شود تا در کوچه پس کوچه های بیقراری و غم و ماتم با توسل به کشتی نجات و چراغ هدایت عالمین جرعه ای ناب از شعر و شعور شهامت و ایثار و آزادمردی شاه شهیدان را در وجود ریزد و رستگار شود.

محرم که از راه می رسد همه افراد حتی کسانی که پایبندی زیاد به اخلاقیات و معنویات ندارند دنبال بهانه می گردند تا با پیوند قلبشان به حرمت کربلا و عاشورا دست در گردن تواضع دخیل کنند، چشم از گناه ببندند، دل از زنگار غفلت پاک کنند و عشق به حسین را آیه آیه زندگیشان کنند و با قرائت سوره ایمان و اخلاص و پاکی دل را آتشدان شور و شعور حسینی کنند.

هر کسی در این بزم پر شور و شعور ناب عاشورایی به میزان شاخه سبزینه ارادت و توسلی که به عرش حسینی دراز کرده میوه شیرین معنویت خواهد چید و در سایه سار سلامت ایمان و صلابت علوی جامه عافیت از گناه و لغزش خواهد پوشید و لباس آدمیت بر تن خواهد کرد.

محرم ماه پیروزی خون بر شمشیر است که نه تنها شیعیان حتی دیگر ادیان و اقشار آزادمرد دنیا برای شهادت یگانه مظلومی که سرباز شش ماهه به میدان جنگ آورد و حنجر حجتش را به روی دستش دریدند خیمه عزا برپا می کنند تا مظلومیت و حقانیت تمامی حق را در مقابل تمامی جبهه کفر به جهانیان بشناسانند.

براساس مقاله نگاهی به آیین های ماه محرم در استان مرکزی باید بدانید که مراسم سوگواری و عزاداری سیدالشهدا (ع) در سراسر ایران در قالب آیین های مختلف با شکوه و جذاب و معنوی است که هر کدام از آنها با بیان وقایع عاشورا، بازسازی مصائب شهادت امام حسین (ع) و اسارت اهل بیتش مخاطبان زیادی را متوجه خود می کنند که این مهم تابع آداب و رسوم خاصی است که از گذشته های دور تاکنون بر جا مانده است.

مردم استان مرکزی از گذشته های دور ارادت خود را به اهل بیت (ع) ثابت کرده اند و به نوعی پرچم دار عزای امام حسین (ع) در محرم و صفر هستند، این مردم مانند تمامی اقوام و مردم ایرانی آداب و رسوم خاص خود را در دهه های محرم و به خصوص روز تاسوعا و عاشورا دارند.

هیات های عزاداری در استان مرکزی در قالب سینه زنی و زنجیر زنی تشکیل می شود و قدمت برخی از هیات های استان مرکزی به قرن ها قبل می رسد که آداب و سنن و همچنین تجهیزات عزاداری نسل به نسل به یادگار گذاشته شده است به گونه ای که حفظ و صیانت از آن سرلوحه کار دست اندرکاران هیات های عزاداری است.

در استان مرکزی آیین های عزاداری دهه اول محرم، همه ساله با حضور خیل عزاداران حسینی در این استان برگزار می شود؛ برخی از این آیین ها منحصر بفرد و ویژه مردمان این استان است که به تعدادی از آنها اشاره می کنیم.

در خمین مراسم نخل گردانی از صبح روز عاشورا با بیرون آوردن نخل از جایگاه شروع و تا ظهر عاشورا با گرداندن نخل در دو خیابان اصلی شهر و مکانی قدیمی که از طرف اهالی "چاله نخل" خوانده می شود، ادامه می یابد. مراسم نخل گردانی تابع قراردادهای محلی بوده و حداقل از دوره زندیه تا بحال استمرار داشته است.

براساس مقاله نگاهی به آیین های ماه محرم در استان مرکزی باید بدانید که در نراق نیز که از شهرهای قدیمی استان مرکزی و در حد فاصل دو شهرستان دلیجان و کاشان است نیز در روز عاشورا مراسمی تحت عنوان نخل گردانی برگزار می شود.

این مراسم که ریشه در فرهنگ و گذشته مردم این شهر دارد از صبح روز عاشورا با بیرون آوردن دو نخل قدیمی از جایگاه خود شروع و با چرخاندن آن در خیابان امام خمینی (ره) و کوچه های بافت قدیم شهر همراه است. زنان به مانند مردان بدنبال نخل به راه افتاده و در پی آن مویه می کنند.

تفرش یکی از کانون های تشیع در مرکز ایران از صدر اسلام تاکنون بوده است. در این شهر مراسم عزاداری با خاصی برگزار شده و با انجام مراسم و آیین هایی خاص همراه است.

یکی از مراسم کهن در این شهر مراسم نخل گردانی است. این مراسم در روز عاشورا و با حضور مردم محله فم و ترخوران برگزار شده و تابع قراردادهای خاص و از پیش تعیین شده است. مراسم نخل گردانی از دوره صفویه تا به حال در شهر تفرش تداوم داشته است.

مراسم علم بران در محله فم شهر تفرش و در محلات کوچک آن انجام می شود. در محله مذکور سه محله خلچان، ششناو و میان ده صاحب تکیه هستند.

در روز اول محرم مردم محل با چند علم سیاه به در خانه های صاحب علم رفته و با انجام نوحه و چاوشی خوانی او را دعوت به بیرون آوردن علم می کنند.

بدین ترتیب تمامی علم های یک تکیه از صبح تا حدود ظهر با حضور مردم محله جمع شده و در جایگاه پیش بینی شده خود در تکیه جای داده می شود. علم بران در تفرش دارای سبقه تاریخی بوده و حداقل از دوره قاجار برگزار می شود.

یکی از آیین های محرمی تفرش تعزیه است که ریشه در تاریخ کهن این خطه دارد. در این شهر و روستاهای پیرامون آن تکایایی ساخته شده که هر ساله و با فرا رسیدن ماه محرم در آنها تعزیه با استقبال و اشتیاق خاص از طرف عموم برگزار می شود.

در تمامی تکیه های محله فم از روز اول محرم تعزیه های مرسوم دهه برگزار شده و هر محله (ششناو، خلچان و زاغرم) جداگانه به اجرای این مراسم آئینی می پردازند.

مردم شهر و مسافرینی که از بلاد اطراف می آیند مخاطبین تعزیه بوده و مهمان تکایا هستند. تعزیه میراث ماندگار گذشتگان در تفرش بوده و از دوره صفویه در این شهر برگزار می شود.

روستای گرکان یکی از روستاهای تابع شهرستان آشتیان است. در تکیه قدیمی این روستا هرساله و در ایام شهادت ائمه (ع) تعزیه برگزار می شود.

در داخل تکیه یاد شده که به تکیه «سرپل» موسوم است حجره هایی برای نشستن مردم و میانگاهی برای برگزاری تعزیه پیش بینی شده است. نسخه های تعزیه در روستای یاد شده به گویش گرکانی و به خط خوشنویسان روستاست.

برگزاری تعزیه دوطفلان مسلم، شام غریبان و فروختن پسر شیعه در کنار دیگر تعزیه ها از جنبه های برجسته این مراسم است.

انجدان یکی از روستاهای تاریخی استان مرکزی در 28 کیلومتری جنوب شرق شهر اراک است. در این روستای تاریخی در روزهای دهم و یازدهم محرم مراسمی بنام چغچغه زنی برگزار می شود.

چغچغه ابزاری چوبی و خراطی شده است که با به هم کوبیدن آنها آهنگ های موزون ایجاد می شود. انجدان از دو محله بالا و پایین تشکیل شده و مردم این دو محله با چغچغه زنی به عزاداری می پردازند. غالبا یک نفر آواها و نوحه های محلی سر داده و چغچغه زن ها با هماهنگی خاص با چغچغه جواب می دهند. این مراسم ریشه در گذشته مردم انجدان داشته و حداقل از دوره قاجار برگزار می شود.

سابقه تعزیه سیار اراک به زمان تاسیس این شهر یعنی بیش از 200 سال قبل بازمی گردد که در طول 11 روز اول ماه محرم در بازار سرپوشیده اجرا می شود.

در این آیین دو گروه تعزیه خوان از دو محله اصلی شهر وارد بازار می شدند و برای آنکه صدای گروه اول مزاحم گروه بعدی نشود فاصله بین دو گروه را چندین پرچم و چلچراغ قرار می دادند.

تعزیه سیار اراک تا سال 1342 به طور جدی برگزار میشد، اما بعد از آن سال به دلیل جلوگیری از عزاداری های محرم و شرایط سیاسی حاکم بر کشور اجرای آن متوقف شد و پس از پیروزی انقلاب در سالهای 1359 تا 1361 دوباره از سرگرفته شد اما دوباره متوقف شد و در سالهای اخیر نیز تلاشهایی برای اجرای آن صورت گرفته است.

در اجرای تعزیه سیار، اول نقاره زنان و شترها وارد بازار می شوند، بعد از آنان گروه سینه زنان و بعد از آن شبیه خوانان وارد می شدند و طول بازار را طی می کنند.

بازار اراک به دلیل برخورداری از سقف های قوس دار قابلیت انعکاس صدا را دارد و مکان مناسبی برای اجرای تعزیه است و گفته می شود در گذشته این شهر دارای حسینیه و یا تکیه بزرگ نبوده و بازار حکم این مکان را برای مردم و عزاداران ایفا می کرده است.

علم گردانی از آیین های سنتی و ویژه ماه محرم در استان مرکزی است که از 300 سال پیش از روز اول تا دهم محرم در روستای هزاوه اراک برگزار می شود.

در این مراسم علم به تک تک خانه ها رفته و در آن مردم نذورات خود را به علمدار برای کمک به هیات داده و دستمالی به علم می بندند و کسانی که مشکل یا حاجتی دارند، دستمالی از آن باز می کنند.

آیین مذهبی علم گردانی در روز عاشورا با بردن علم به تپه ای موسوم به «مبارک » و عزاداری و سینه زنی ادامه می یابد و علم در میان سوگ و ماتم، دوباره به امامزاده احمد (ع) هزاوه برگردانده می شود.

آیین مذهبی علم گردانی توسط هیات سادات روستای هزاوه اجرا می شود و شروع این رسم بیرون آوردن علم از محل نگهداری آن در امامزاده احمد (ع) هزاوه در شب اول ماه محرم است.

عزاداران هیات سادات هزاوه همگی با لباس های مشکی و شال های سبز در این آیین شرکت می کنند و علم عاشورا را به عنوان نماد رشادت علمدار کربلا در روز اول محرم آذین کرده و در میان سینه زنان عزادار در بین محله های روستا به حرکت در می آورند.

همچنین، این علم در روزهای اول و دوم محرم در محله طره زار، پنجم و ششم محرم در محله سر آسیاب، هفتم محرم در محله های پایین و میان روستا و نهم محرم در محله های دیگر روستا به حرکت در می آید و هنگام علم گردانی هزاوه توسط هیات سادات، مردم محله های مختلف گوسفند و گاو قربانی کرده و به عزاداران این هیات نذری می دهند.

تعزیه خوانی در روستای وفس یکی از رسوم نمایشی، آیینی و مذهبی استان مرکزی است که جاذبه ای برای گردشگران مذهبی دارد.

تعزیه روستای وفس با برخورداری از زوایای فرهنگی و مذهبی متعدد و منحصر بفرد به شماره 125 در فهرست آثار معنوی کشور قرار گرفته و این آیین مذهبی با پرده های نمایشی متعدد و ویژگی های نمادین، رنگ و پوشش خاص، علاوه بر داستان مصایب امام حسین (ع) در دشت کربلا، زندگی سایر معصومان را نیز روایت می کند و در اجرای آن از اشعاری با زبان محلی روستای وفس (زبان تاتی) استفاده می شود.

تعزیه خوانی در وفس از سابقه ای دیرینه برخوردار است و قدیمی ترین نسخه های تعزیه که در حال حاضر در اختیار است به حدود 230 سال قبل باز می گردد.

بازیگران نقش های هنر آیینی تعزیه وفس در طول سال به حرفه دیگری هم اشتغال دارند اما در ایام محرم نقش های اولیا و اشقیا را اجرا می کنند.

نسخه های تعزیه وفس مربوط به « آقا خان بیگ» بوده که در خانواده او نسل به نسل گشته تا به امروز رسیده و در ایام محرم و صفر در این منطقه اجرا می شود.

دو گروه تعزیه به نام دو محله ی وفس «مانداران» و « خیورگ» از گذشته های دور تاکنون در وفس فعالیت داشته اند که علاوه بر تعزیه، آیین های عزاداری، زنجیرزنی، سینه زنی و شیون در عزای امام حسین (ع) و یارانش را در میدانگاه دو محله مذکور اجرا می کنند.

مردم سایر نقاط مختلف استان مرکزی نیز در ماه محرم و به خصوص دهه اول با روشی خاص آیین های عزاداری حضرت سیدالشهدا (ع) را برپا و یاد آن امام همام و یاران باوفایش را گرامی می دارند.