با تعدادی از دیدنی ترین کاخ های شهر تهران آشنا شویم

تهران سی و دومین پایتخت رسمی ایرانیان بوده و در زمان قاجار به این عنوان نایل گشت. پایتخت ایران از دیرباز دارای بناهای تاریخی فراوانی بوده که بسیاری از آنها در گذر زمان از بین رفته و دیگر هیچ اثری از آنان باقی نمانده است. بیشتر کاخ های تهران که اکنون در گوشه و کنار شهر به چشم می خورند، جاذبه هایی فوق العاده ارزشمند هستند و میراثی از سلسله قاجار و همچنین خاندان پهلوی به شمار می روند. با ما در مقاله دیدنی ترین کاخ های شهر تهران همراه شده تا شما را با تعدادی از مشهورترین کاخ های شهر تهران آشنا نماییم. حتما، آشنایی با زیباترین کاخ های شهر تهران برایتان جالب خواهد بود. اگر هم دوست دارید که با دیدنی های تهران نظیر کاخ ها بیشتر آشنا گردید، می توانید سری به راهنمای سفر به تهران بزنید.

کاخ نیاوران

کاخ نیاوران از جمله زیباترین کاخ های تهران به حساب می آید و به دلایل بسیار زیادی از جمله معماری و استفاده از سبک های مدرن ساختاری میتوان گفت بازدیدکنندگان موفق به ایجاد ارتباط بهتری با فضای هر یک از این بناهای قدیمی و اصیل خواهند شد. مجموعه نیاوران در بخش شمالی پایتخت ایران قرار گرفته و از مساحتی تقریبا برابر با 11 هکتار نیز برخوردار است. در مجموعه کاخ های نیاوران هم میتوان با بناها و کاخ های ساخته شده در زمان حکومت شاهان قجر مواجه شد و هم با آثاری برجای مانده از پهلوی های اول و دوم! به گواهی تاریخ، موسس و سازنده کاخ نیاوران یا بهتر است بگوییم باغ نیاوران در آن برهه زمانی کسی نیست جز فتحعلی شاه قاجار که در ابتدا دستور ایجاد یک مکان تابستانی برای عیش و نوش و تفریحات خود را صادر می کند.

آن موقع، مساحت کاخ نیاوران چیزی به مراتب کمتر از وسعت فعلی کل مجموعه نیاوران امروزی بود و موقعیت مکانی آن نیز در حوالی روستایی به نام گرده به یا گرده وی قرار داشته و کل مساحت باغ بر روی یک نیزار ساخته شد که به همین خاطر، در ابتدا نام آن را نی آوران گذاشتند و سپس با گذشت ایام، نام آن از نی آوران به نیاوران تغییر یافت و تا به امروز نیز همین اسم بر روی این مکان تاریخی باقی ماند. جالب است بدانید در زمان حکومت قاجارها وسعت شهر تهران مدام در حال افزایش بود و باغ نیاورانی که روزگاری در خارج از شهر تهران قرار داشت، رفته رفته وارد ناحیه شهرنشینی پایتخت نشینان ایرانی شد و پس از فتحعلی شاه نیز محمدشاه و ناصرالدین شاه در این باغ شروع به ساخت و ساز بناهایی مخصوص به خود کردند.

شایان ذکر است آخرین سازه ساخته شده در مجموعه کاخ های نیاوران و در زمان حیات حکومت قاجاریان، کوشک احمدشاهی به حساب آورده می شود. با رفتن حکومت قاجار و روی کار آمدن خاندان پهلوی جهت زمامداری ایران، آنان تهران را به عنوان پایتخت انتخاب کردند و در طول مدت حکمرانی، پهلوی پدر و پهلوی پسر کاخ ها و بناهای فوق العاده مدرن و جدیدی را در اقصی نقاط تهران ایجاد نمودند که از جمله آنها میتوان به ایجاد تغییرات بنیادی و امروزی تر کردن مجموعه کاخ های نیاوران اشاره داشت. مجموعه کاخ های نیاوران متشکل از بخش های گوناگونی همچون کاخ اصلی و تاریخی نیاروان، کاخ صاحبقرانیه، کوشک احمدشاهی، موزه خودروهای سلطنتی، موزه کتابخانه سلطنتی، موزه جهان نما و همچنین باغ موزه کتیبه ها می شود.

همچنین، لازم است بدانید که این مورد از دیدنی ترین کاخ های شهر تهران آخرین مکان اقامتی یک شاه ایرانی در طول تاریخ بوده که پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی ایران در سال 1357 دیگر هیچ شاهی در آن سکونت پیدا نکرده و آخرین شاه یعنی پهلوی دوم به همراه اعضای خانواده اش بوده که این مکان را جهت گذران زندگی شخصی انتخاب نموده است. بطور خلاصه باید بگوییم که با به ثمر رسیدن انقلاب ایران، مجموعه کاخ های نیاوران بدست نیروهای شهید پرور و انقلابی ایران افتاد و این مکان در سال 1360 تقدیم وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی شد.

پس از تلاشی 5 ساله یعنی در سال 1365 خورشیدی برای اولین بار درهای کاخ اصلی نیاوران جهت بازدید عموم مردم ایران گشوده شد و از همان موقع تاکنون تبدیل به یکی از معروف ترین کاخ های تهران شده است. ناگفته نماند که پس از گشودن در ورودی کاخ موزه نیاوران و استقبال کم نظیر مردم، سایر بخش های این مجموعه فرهنگی تاریخی به ترتیب آماده میزبانی از گردشگران و بازدیدکنندگان ایرانی و بین المللی شدند و اکنون میتوان در محیطی کاملا چشم نواز با چمن کاری های صورت گرفته و بناهایی کاملا مجلل و مدرن از این جاذبه بازدید بعمل آورد و لحظات خوشی را سپری نمود.

کاخ دادگستری

یکی از معدود کاخ های شهر تهران که هنوز هم از آن جهت انجام امور جاری مملکتی استفاده می شود و به صورت تمام و کمال تبدیل به یک جاذبه تاریخی یا کاخی باستانی جهت بازدید از سوی عموم گردشگران نشده، کاخ دادگستری است که اتفاقا به همین اسم نیز در فهرست آثار ملی نام آن درج شد. پروژه ساخت و تاسیس این کاخ در زمان حکومت رضا شاه و صدارت صدرالاشراف کلید خورد و قرار بر این شد که ساخت چنین بنایی به مناقصه میان شرکت های عمرانی مختلف گذاشته شود و در نهایت، این شرکت چکسلواکی تحت عنوان اشکودا بود که توانست در این مناقصه بزرگ پهلوی برنده شود و بالاخره در سال 1317 عملیات ساخت و ساز کاخ دادگستری موجود در پایتخت ایران را آغاز نماید.

پروسه ساخت و تاسیس این مورد از دیدنی ترین کاخ های شهر تهران به بهترین رویه ممکن در حال انجام بود تا اینکه با شروع جنگ جهانی دوم و گذشت تنها 2 سال از شروع فاز اجرایی این کاخ، عملیات عمرانی آن متوقف شد و نهایتا این کاخ باشکوه در سال 1325 هجری شمسی ساخته و با حضور شخص قوام السلطنه افتتاح گردید. این بنا که مطابق با سبک و سیاق معماری نوکلاسیک ساخته شده، دارای طراحی ارمنی به نام گابریل گورکیان بوده که از شهرت بالایی نیز در حیطه کاری خود برخوردار هست.

اکنون کاخ دادگستری در موقعیت مکانی از شهر تهران واقع شده که به راحتی میتوان از طریق آن به سایر خیابان های اصلی موجود در حوالی آن راه پیدا کرد. همچنین از قلم نیفتد که ساختمان این کاخ مزین به مجسمه های بزرگ و فوق العاده تماشایی بوده که این مجسمه ها حاصل هنر و توان استادکاران برجسته ایرانی هستند و از مهمترین آنان میتوان به تندیس انوشیروان دادگر که توسط غلامرضا رحیم زاده ارژنگ ساخته شده و همچنین بانوی عدالت که شاهکاری است از استاد ابوالحسن صدیقی اشاره کرد.

عمارت کلاه فرنگی عشرت آباد

عمارت کلاه فرنگی عشرت آباد نخستین بنایی است که شاه ناصری قاجارها بلافاصله پس از بازگشت خود از اولین سفر فرنگ دستور به ساخت آن در نقطه میان قصر قاجار را صادر کرد. باغی که این کاخ در آن ساخته شد، آن موقع ها همچون کاخ نیاوران در نقطه ای خارج از شهر تهران قرار داشت و بیشتر جهت عشرت شخص ناصرالدین شاه مورد استفاده قرار می گرفت. نام آن نیز به این دلیل عشرت آباد گذاشته شد که پس از اتمام مراحل ساخت، شاه قاجار به تدریج زنان خود را راهی این کاخ نمود و خود نیز در زمان های گوناگون به آنان سر می زد.

جالب است بدانید این مورد از دیدنی ترین کاخ های شهر تهران در گذشته دارای بیشمار خانه های کوچک و دو طبقه ای که جهت اقامت دائمی زنان حرمسرای شاه مورد استفاده قرار می گرفت، بوده است. در حال حاضر، جز ساختمان اصلی این بنا سایر قسمت ها و خانه های دیگری که روزی روزگاری در مجموعه عشرت آباد به چشم می آمده، از بین رفته و دیگر هیچ اثری از آنها باقی نمانده است. لازم به ذکر هست که کاخ عشرت آباد در سال 1291 هجری قمری ساخته شده و در سال 1346 هجری شمسی نیز نام آن با شماره 648 در فهرست آثار ملی ایران جای گرفته و اکنون بخش های عمده ای از این کاخ تحت اختیار پادگان عشرت آباد قرار دارد.

کاخ گلستان

شاید به نوعی بتوان گفت سیاسی ترین و همچنین قدیمی ترین کاخ موجود در شهر تهران آن هم با اختلاف بسیار فاحشی نسبت به دیگر کاخ ها و عمارت های تاریخی، کاخ گلستان است. قدمت این بنا در هیچ کتاب و نوشته تاریخی قابل استنادی بصورت کاملا مشخص و معینی نیامده و تنها مورخان ایرانی بر این اصل معتقدند که پیشینه تاریخی کاخ گلستان مربوط به زمان زمامداری شاه عباس صفوی در ایران هست. کاخ گلستان با اینکه ساخته شده توسط سلسله صفویان بود اما بایستی شکوه و عظمت خود را مدیون حکومت قاجار و بویژه آقامحمدخان قاجار بداند.

آقا محمدخان پس از بهم ریختن اوضاع داخلی کشور، از عدم آمادگی سایر جناح های قدرتمند ایرانی استفاده کرد و توانست با کشتن لطفعلی خان زند، سبب نابودی سلسله صفوی در ایران شود و سلسله مورد نظر خود یعنی قاجاریه را پایه گذاری نماید. با به تخت نشستن اولین شاه قاجار، تهران به عنوان پایتخت ایران معرف همگان شد و عمارت ها و همچنین کاخ های موجود در آن نیز نه تنها از سوی شاه دیوانه تخریب و از بین نرفت بلکه مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت و به شکوه و جلال بیشتری دست یافتند.

در بین تمامی کاخ ها و عمارت های آن دوران، این مجموعه گلستان بود که از سوی شاه قجر به عنوان ارگ سلطنتی حکومت وی مورد استفاده قرار گرفت و پیشرفت و تجلی کاخ گلستان نیز از همان موقع آغاز شد. پس از آقا محمدخان قاجار، فتحعلی شاه، ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه، محمدعلی شاه و همچنین احمدشاه قاجار فرصت صدارت بر این این ملک چهار فصل را بدست آوردند که در بین تمامی آنان، تنها شاه ناصری بود که در راستای مدرنیته کردن بخش های مختلف کاخ گلستان گام های بسیار بلندی برداشت که دلیل آن هم سفرهای متعدد وی به سرزمین های اروپایی بود.

با به پایان رسیدن عمر حکومت قاجار، دوران سلطنت خاندان پهلوی در ایران آغاز شد که البته خیلی هم به طول نیانجامید. هر دو شاه پهلوی یعنی رضا شاه پدر و محمدرضا شاه پسر در کاخ گلستان مراسم تاجگذاری خود را برگزار کردند و در طول حکمرانی خود نیز بارها و بارها دست به تغییرات بنیادی در ساختار معماری و بناهای مختلف این ارگ سلطنتی شهر تهران نمودند که متاسفانه، بخش زیادی از ساخت و سازهای آنان کاملا ناپخته و از سر ناشیگری بوده و سبب بر هم خوردن هارمونی تاریخی این مجموعه گردیده است.

با تمام این اوصاف، اکنون مجموعه گلستان با داشتن بخش هایی همچون عمارت تخت مرمر، خلوت کریم خانی، موزه نگارخانه، تالار برلیان، موزه حوضخانه، عمارت شمس العماره، موزه عکسخانه، عمارت بادگیر، موره مردم شناسی، عمارت الماس و کتابخانه نسخ خطی و دیگر قسمت های جذابی که در این مورد از دیدنی ترین کاخ های شهر تهران ایجاد شده، آماده پذیرایی و استقبال از حضور گرم و پرهیاهوی تمامی علاقمندان است.

کاخ شهربانی

کاخ شهربانی همچون کاخ دادگستری از جمله مکان های تاریخی و ارزشمندی بوده که از تهران قدیم برای استفاده اهالی تهران جدید پابرجا باقی مانده است. کاخ شهربانی در سال 1315 خورشیدی با دستور پهلوی اول ساخته شد و در اختیار شهربانی وقت آن موقع تهران قرار گرفت. طراح اصلی کاخ شهربانی که برای تاسیس آن از سبک معماری نئوکلاسیک بهره گرفته، کسی نیست جز معمار مشهور ارمنی، گابریل گورکیان که اگر بخواهید کمی در خصوص رزومه کاری وی جستجو نمایید، قطعا با ساختمان های بسیاری در شهر تهران مواجه خواهید شد که توسط او طراحی شده اند.

سازنده این مورد از دیدنی ترین کاخ های شهر تهران نیز قلیچ باقلیان بوده است. این کاخ که از سرستون هایی همچون بناهای مربوط به دوره حکومت هخامنشیان برخوردار است و میتوان در بخش زیرین دیوارهای آن نیز با تصاویری از سربازان هخامنشی مواجه شد که بصورت برجسته حکاکی شده اند، نهایتا در سال 1381 خورشیدی توسط وزارت امور خارجه ایران از دستگاه نیروی انتظامی کشورمان خریداری گشت و به عنوان یکی از ساختمان های عظیم و چشم نواز وابسته به این وزارتخانه از آن سال تاکنون مورد بهره برداری قرار گرفت و همیشه با استقبال و پذیرایی از سایر هیئت های خارجی سفر کرده به ایران، سبب حیرت و شگفتی آنان از این همه جذابیت می شود.

کاخ فرح آباد

یکی از کاخ های کاملا مظلوم و فراموش شده شهر تهران که انصافا در مقایسه با سایر بناهای تاریخی این شهر از رونق و شهرت بیشتری در برهه های مختلف تاریخی برخوردار بوده و امروزه همچون تکه استخوانی سیاه شده در گوشه شرقی پایتخت ایران افتاده، کاخ فرح آباد هست. کاخ فرح آباد که در زمان پهلوی دوم به آن قصر فیروزه نیز می گفتند، با دستور مستقیم از سوی مظفرالدین شاه در سال 1281 شمسی بر روی دوشان تپه ساخته شد و ظرف مدت تنها 2 سال پروسه ساخت و بهره برداری از آن به پایان رسید.

این کاخ که بسیاری آن را یکی از جدی ترین بناهای تاریخی ایران می دانند، مطابق با سبک معماری اروپایی مطلق ساخته شده و شکل کلی آن بصورت یک نیم دایره با ایوان هایی کاملا روباز و نصفه و نیمه خودنمایی می کند و یک گنبد فیروزه ای رنگ نیز بر فراز آن جای گرفته است. در طراحی و ساخت بنای قدیمی فرح آباد سازندگان بیشتر توجه و توانایی خود را معطوف بخش شرقی آن کردند و به راحتی میتوان اختلاف فاحش ایجاد شده به لحاظ جذابیت های بصری میان این دو بخش بنا را درک کرد. این کاخ در طول دوران خود با فراز و نشیب های فراوانی روبرو شده و حتی با اینکه ساخته زمان قاجار بود ولی باز هم از سوی تعدادی از شاهان این سلسله مورد بی توجهی و غفلت زدگی قرار گرفته است.

جالب است بدانید که این کاخ تمام اروپایی حتی از سوی رضا شاه نیز خیلی مورد حمایت و توجه قرار نگرفت و چیزی نمانده بود که یکی از خاجی ترین بناهای شهر تهران طور تمام و کمال تخریب گردد و از بین برود که با روی کار آمدن پهلوی دوم این بنا دستخوش بازسازی و مرمت های بسیاری شد و از آن موقع نیز نام فرح آباد به قصر فیروزه تغییر داده شد و به تدریج با احیای این بنای کاملا عظیم و مجلل، سایر اشراف تهرانی تصمیم به ساخت و ساز خانه های بزرگ و نیمه سلطنتی خود پیرامون آن گرفتند.

از قلم نیفتد که این کاخ در سال 1355 خورشیدی با شماره ثبت 1331 به عنوان یک اثر ملی به ثبت رسیده و پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی ایران مالکیت آن بر عهده سپاه پاسداران قرار گرفت تا از منطقه دوشان تپه به عنوان یک منطقه کاملا نظامی و استراتژیکی استفاده نماید. کاخ فرح آباد یا همان قصر فیروزه در حال حاضر بیشتر به عنوان موزه نیروهای دریای سپاه فعالیت می کند که البته بازدید از آن برای همگان امکان پذیر نیست و می بایست پیش از بازدید هماهنگی های لازم را جهت ورود به محوطه موزه انجام دهید.

کاخ بهارستان

کاخ بهارستان همان مکانی است که واقعه تلخ و وحشتناک به توپ بستن مجلس در آن به وقوع پیوست و سبب کشته شدن ده ها نماینده منتخب ملت شد. مراحل ساخت آن در باغی همنام با خود و با دستور نخست وزیر شاه ناصری قاجار یعنی میرزا حسین قزوینی ملقب به حسین خان سپهسالار قزوینی در سال 1289 کلید خورد و در سال 1295 هجری قمری نیز به احتمال زیاد ساخت این کاخ به پایان رسید. آنطور که در تاریخ معاصر ایران آمده، دلیل ساخت چنین بنایی در باغ بهارستان در کنار دیگر کاخ ها و عمارت های باشکوه مجموعه بهارستان که از وسعتی بیش از 5 هکتاری برخوردار بوده، ایجاد تغییر و تحولی عظیم در ظاهر شهر تهران بوده که البته بعد از اتمام مراحل ساخت، حسین خان سپهسالار از آن به عنوان خانه اصلی خود استفاده کرد.

پس از مرگ حسین خان سپهسالار، ناصرالدین شاه با غنیمت دانستن زمان بدون هیچگونه معطلی در راستای تصاحب بنای بهارستان برآمد و آن را مناسب استفاده به عنوان یکی از ارگ های خاص دولتی دانست و اما بعد با پیروزی انقلاب مشروطه در ایران، کاخ بهارستان در اختیار مجلس ملی ایران جهت برگزاری جلسات شورای اسلامی قرار گرفت و بخشهایی از این بنای کاملا تجملاتی و چشم نواز به امور تشریفاتی، موزه مجلس و همچنین همایش های مربوط به آن اختصاص یافت.

جالب است بدانید که نخستین دوره اجلاس نمایندگان شورای اسلامی ایران در این کاخ در سال 1285 خورشیدی با حضور شاه وقت سلسله قاجار یعنی مظفرالدین شاه و جمعی از نمایندگان و سفرای دیگر کشورهای مختلف جهان برگزار شده است. با این اوصاف، تمامی مردم شهر تهران و دیگر شهرهای نزدیک به آن تنها از کاخ بهارستان به عنوان یکی از نیک ترین بناهای موجود در پایتخت ایران یاد می کردند تا اینکه تاریخ ورق خورد و به روز نگون بخت و تاریک دوم تیر سال 1287 خورشیدی رسید.

در آن روز محمدعلی شاهی که از قوانین تصویب شده مجلس جهت محدود شدن اختیارات شاهنشاهی خود ترس و واهمه داشت و تا قبل از آن بارها و بارها در صدد برهم زدن مشروطیت ایران برآمد، حکم قبول مشروطیت از سوی پدر را باطل و به ولادیمیر لیاخوف یکی از فرماندهان بلاد روسیه که از جمله افراد نظامی نزدیک به وی بود، دستور به توپ بستن مجلس را می دهد. شایان ذکر است پیش از به توپ بستن مجلس بهارستان، این کاخ سه بار بر اثر اصابت صاعقه دچار حریق گسترده شده بود.

کاخ مظفری دارآباد

کاخ مظفری دارآباد با معماری به سبک فرانسوی در 2 طبقه تاسیس شده و میتوان گفت تنها بنای ساخته شده در عصر قاجارها بحساب می آید که از سقفی بیضی شکل برخوردار است. بد نیست بدانید که این کاخ از دیرباز تا کنون بدین جهت مظفری خوانده و خطاب شده که در دوران بیماری شاه فقید قاجار یعنی مظفرالدین شاه محل اقامت وی تا زمان مرگش بود و به همین خاطر هم نام این بنا را مظفری قرار داده اند. کاخ مظفری تا مدتها پس از مرگ مظفرالدین شاه قاجار به عنوان یک آسایشگاه خوش آب و هوا با توجه به منطقه ای که در آن ساخته شده بود، مورد استفاده قرار گرفت تا اینکه با از بین رفتن سلطنت قاجار بر ایران و همچنین روی کار آمدن سلسله پهلوی تبدیل به کاخی متروکه شد.

بالاخره در زمان حکمرانی پهلوی دوم بود که توسط دکتر مسیح دانشور (نخستین متخصص ریه در ایران) در سال 1310 هجری شمسی خریداری شد و در آن یک مدرسه نسبتا مجلل جهت آموزش پرسنل پرستاری بیمارستان های مختلف تهران و سایر شهرهای دیگر تاسیس گشت. ناگفته نماند در دهه بیست هجری شمسی و با رونق گرفتن کاخ مظفری، بناها و عمارت های مختلف دیگری در حوالی آن ساخته شدند.

کاخ سعدآباد

کاخ سعدآباد در یکی از بکرترین نقاط تهران و در ارتفاعی میان 1650 تا 1800 متر از سطح دریا قرار گرفته است. مجموعه سعدآباد از وسعتی بالغ بر یک میلیون و صد هزار مترمربع برخوردار بوده و متشکل می شود از 18 کاخ کوچک و بزرگ سلطنتی که بیشتر آنها پس از تصرف خاندان اکبری در کودتای 1299 شمسی در این مکان ساخته شده اند. بناهای موجود در مجموعه سعدآباد عبارتند از:

• کاخ موزه سبز
• کاخ سفید (کاخ موزه ملت)
• کاخ سیاه (موزه هنرهای زیبا)
• کاخ اشرف (موزه ظروف سلطنتی)
• کاخ شمس (موزه پوشاک سلطنتی)
• کاخ غلامرضا (موزه سلاح های دربار)
• کاخ احمدرضا (وابسته به نهاد ریاست جمهوری)
• کاخ بهمن پهلوی (پسر غلامرضا - دفتر مدیریت مجموعه)
• کاخ شهرام (پسر اشرف - موزه نظامی سعدآباد)
• کاخ عبدالرضا (ساختمان اداری مجموعه)
• کاخ فریده دیبا (متعلق به نهاد ریاست جمهوری)
• کاخ قدیمی ولیعهد رضا پهلوی (موزه استاد حسین بهزاد)
• کاخ جدید ولیعهد رضا پهلوی (وابسته به نهاد ریاست جمهوری)
• کاخ فرحناز و علیرضا (فرزندان محمدرضا شاه - موزه خط و کتابت میرعماد)
• کاخ لیلا پهلوی (موزه آبکار)
• موزه برادران امیدوار
• موزه آب
• و...

ناگفته نماند که در کنار تمام بناها و ساختمان های تاریخی و دیدنی این مجموعه، فضای سبز و همچنین قنات ها، چشمه سارها و جویبارهای متعددی نیز وجود دارند که قطعا سبب سپری کردن اوقات بسیار خوش و فراموش نشدنی برای شما و همراهانتان خواهند شد. لازم به ذکر است در مجموعه سعدآباد بخش های زیادی وجود دارند که یا بازدید از آنها برای عموم ممنوع است یا تنها در صورت هماهنگی میتوان از آنان بازدید بعمل آورد.