تپه باستانی حسنلو؛ گنجینه ای از تمدن 6 هزار ساله ایران

تپه حسنلو نقده، یکی از تپه های باستانی ایران بوده که قدمتش به بیش از 6 هزار سال قبل از میلاد می رسد. تپه باستانی حسنلو با وسعت 30 هکتار و ارتفاع 20 متر در کنار روستای حسنلو واقع شده و جام بزرگ طلایی حسنلو که مربوط به دوران مانائی بوده هم در این مکان کشف شد. با ما در این مقاله جذاب و خواندنی همراه باشید تا بدانید تپه حسنلو کجاست و با شگفتی هایش آشنا شوید.

آشنایی

دهکده حسنلو را چند ده دیگر مانند نگینی در بر گرفته اند و تپه های باستانی زیادی پیرامون تپه باستانی حسنلو را فرا گرفته اند. وجود تپه های باستانی دیگر حکایت از این دارد که اقوام ساکن در تپه حسنلو با اقوام ساکن در تپه های اطراف از یک تیره بوده و با هم داد و ستد و ارتباط داشته اند. ساکنان اولیه تپه باستانی حسنلو احتمالا قوم مناعی بوده که تمدن درخشانی را از خود به یادگار گذاشته اند. در سال 1336 کاوش علمی و تخصصی تپه باستانی حسنلو را هیئت حفاری و کاوش مشترک ایرانی -آمریکایی آغاز کرد و در این حفاری، دژی از زیر خاک بیرون آمد که به عقیده باستان شناسان متعلق به قوم ماننا است. دیوارهای این بنا، منازل و معابدش با پایه های سنگی ساخته شده و در بالای آنها از آجرهای بزرگی به طول 40، عرض 23 و ضخامت 14 سانتیمتر استفاده شده است. در قسمت حفاری شده این تپه باستانی ویرانه های شهر یا دژی دیده می شوند که از دو بخش عمده تشکیل شده اند.

براساس مقاله تپه حسنلو کجاست باید بدانید که دور تا دور قلعه را دیواری به قطر 3 متر و ارتفاع 7 متر فرا گرفته و در فاصله 30 متری از باروی قلعه برجهای مربع شکلی به ابعاد 10×10 متر ساخته شده بودند. در مرکز دژ حسنلو یک حیاط چند ضلعی نامنظم ساخته شده و دور تا دور این حیاط را تالارهای ستون دار، ایوانهای دراز و اتاقهای کوچک و بزرگ تشکیل می دهند. در انتهای جنوبی حیاط، قربانگاه قرار دارد و در انتهای شمالی چند لوح سنگی به ارتفاع سه متر دیده می شوند.

آثار مکشوفه از حفاری های باستان شناسی

براساس مقاله تپه حسنلو کجاست باید بدانید که اشیای قابل توجه و ارزشمندی که تاکنون در کاوشهای نقاط مختلف تپه باستانی حسنلو به ویژه از گورهای قدیمی پیرامونش بدست آمده، نمونه کاملی از صنایع ساکنان قدیمی این ناحیه را نشان می دهند. این اشیا شامل اشیای استخوانی و سنگی، اشیای نقره ای، اشیای سفالی، اشیای مفرغی و اشیای طلایی هستند.

جام طلایی حسنلو در تابستان 1985 به وسیله رابرت دایسون کشف شد. این جام یکپارچه طلایی بیست سانتیمتر بلندی و بیست سانتیمتر قطر دارد. این کشف در تاریخ باستان شناسی ایران و جهان یکی از مهمترین اکتشافات علمی و از نادرترین آثار تاریخی، دینی و هنری دنیای باستان بشمار می رود. جام زرین حسنلو از یکی از اتاقهای سوخته تپه حسنلو نقده در سال 1338 کشف شد و رویش نقش خدایان سه گانه ای سوار بر ارابه دیده می شود؛ خدای آب، خدای زمین و خدای خورشید. این جام هم اکنون در موزه ملی ایران نگهداری می شود. این جام اثر کاملا خیره کننده ای است، زیرا بیش از حد پر کار بوده و فاقد ترکیب مجلل است. گیرایی آن بیشتر در نیروی حیات نقشهای کوچک و تنومند بوده و کلیه نقشها به وسیله یک نوار تسمه ای در بالا و یک تسمه در پایین محدود شده اند.

دوره های تاریخی تپه

براساس داده های باستان شناسی سازمان میراث فرهنگی آذربایجان غربی، تپه باستانی حسنلو در ده دوره مورد سکونت قرار گرفت.

-دوره دهم که قدیمی ترین دوره سکونت تپه باستانی حسنلو بحساب می آید، مربوط به هزاره ششم تا هزاره سوم بوده و دورانهایی را شامل می شود که تپه حسنلو نقده زیاد مورد توجه نبوده است. از دوره نهم در تپه حسنلو نقده یعنی در هنگام وقوع آتش سوزی بزرگ تا دوره ششم آثار ساختمانی بدست آمده که دلالت بر سکونت افراد دارند.

-از دوره پنجم در تپه باستانی حسنلو ظروف سفالی خاکستری رنگی بدست آمده و از مختصات دوره پنجم وجود ساختمانهای خشتی و گلی است.

-در دوره چهارم تمدن بسیار درخشانی در حسنلو وجود داشت و ساختمانهایش از سنگ ساخته شده بودند.

-دوره سوم دوره مادها و کمی پیش از آنهاست. این دوره نیمی از دوره هخامنشی را نیز در بر می گیرد و به دو قسمت A و B تقسیم می شود. دوره A قدیمی تر از دوره B است.

-دوره دوم هم زمان با نیمی از دوره هخامنشی، همه دوران پارت و نیمی از دوران ساسانی هست.

-دوره اول که لایه ای بسیار ضعیف از تپه حسنلو نقده است، اواخر دوره ساسانی و اوایل ظهور اسلام را شامل می شود.

بخشهای بنا

از جنوب شرقی حیاط مرکزی تپه حسنلو نقده یک تالار وسیع با چند انباری از زیر خاک بیرون آمده است. در این تالار خمره های بزرگ متعددی یافت شده و در جنوب حیاط مرکزی یک واحد ساختمانی شامل اتاق و تالارهای متعدد ساخته شده است. معبد دوم که شامل تالاری ستون دار بوده، بخشی از این واحد ساختمانی را تشکیل می دهد. به فاصله 5/3 متری از در ورودی سمت شمالی تالار، سکویی به اضلاع 2×3 متر قرار دارد و در وسط جبهه جنوبی تالار، محلی شبیه محراب ساخته شده که از آن به اتاق کوچک پشت معبد راه دارد. در داخل معبد محلی برای روشن کردن آتش مقدس در نظر گرفته شده و در جنوب غربی معبد، اجاقی مستطیل شکل دیده می شود.

در گوشه جنوب غربی حیاط مرکزی معبد سوم یا تالار ستون دار سوم قرار دارد. این واحد ساختمانی از سمت شرق به حیاط مرکزی، از غرب به دیوار غربی قلعه، از جنوب به راهرویی باریک و از شمال به راهی که در گذشته از معابر دژ حسنلو بود، محدود می شود. این دروازه تنها راه ورودی دژ حسنلو از غرب است. واحد ساختمانی جنوب غربی که تالار ستون دار آن جدیدترین تالار ستون دار حسنلو بشمار می رود هم در شمال غربی معبد دوم احداث شده است.

موقعیت تپه

تپه حسنلوی نقده در 12 کیلومتری جنوب غربی دریاچه ارومیه و 9 کیلومتری شمال شرقی شهرستان نقده واقع شده است. براساس مقاله تپه حسنلو کجاست باید بدانید که تپه حسنلوی نقده در مختصات جغرافیایی 37 درجه و صفر دقیقه و 16/60 ثانیه عرض جغرافیایی و 45 درجه و 27 دقیقه و 32/30 ثانیه طول جغرافیایی و در غرب دهستان حسنلو قرار دارد.