دریاچه ارومیه

دریاچه ارومیه یک دریاچه شور در شمال غربی ایران و بزرگترین دریاچه داخلی کشور است. این دریاچه میان دو استان آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی قرار گرفت. سطح آب دریاچه در دهه های اخیر به طور چشمگیری کاهش پیدا کرده و تا سال 1401، 95 درصد دریاچه خشک شده است. مساحت این دریاچه در سال 1377 در حدود شش هزار کیلومتر مربع بود که در ردیف بیست و پنجمین دریاچه بزرگ دنیا از نظر مساحت قرار می گرفت. بخش بزرگی از آب این دریاچه از رودخانه های زرینه رود، سیمینه رود، تلخه رود، گادر، باراندوز، شهرچای، نازلو و زولا تامین میشده و مهمترین جزایر آن هم عبارتند از جزیره کبودان (قویون داغی)، اشک داغی، آرزو و اسپیر.

نام این دریاچه امروزه دریاچه ارومیه است که از نام شهر ارومیه، مرکز استان آذربایجان غربی گرفته شد. در گذشته نام های شور دریا و دریای شاهی نیز برای این دریاچه استفاده میشد. در دهه 1930 میلادی و به هنگام سلطنت رضا شاه این دریاچه به افتخار وی دریاچه رضائیه نامگذاری شد. پس از انقلاب اسلامی ایران و در سال 1357 نام دریاچه به نام پیشین خود دریاچه ارومیه بازگردانده شد. در زبان پارسی کهن این دریاچه چیچست به معنای درخشنده نامیده شده است و در دوران میانه این دریاچه «کبودا» (کبودان) نیز نامیده شد که از لغت آزور "azure" در فارسی یا կապույտ یا "Kapuyt/Gabuyd" در زبان ارمنی عاریه گفته شده است.

تاریخ دریاچه ارومیه به دوران باستان باز می گردد. رومیان به دریاچه ماتیانوس و در متون اولیه فارسی آن را دریاچه اسپوتا می شناختند. این دریاچه در زمان امپراتوری هخامنشیان بخش مهمی از تمدن ایرانیان بوده که از آن برای حمل و نقل، ماهیگیری و آبیاری استفاده میشده است. در دوره اشکانیان و ساسانیان این دریاچه به مرکز تولید نمک تبدیل شد. در طول دوره اسلامی هم دریاچه با تولید نمک، ماهی و مروارید همچنان یک منبع مهم اقتصادی بود. در قرن بیستم، این دریاچه به دلیل فعالیتهای انسانی مانند استفاده بیش از حد از منابع آب، ساخت سدها و تغییرات آب و هوایی با چالش های زیست محیطی زیادی مواجه شد. این دریاچه شروع به کوچک شدن کرد و باعث آسیب زیست محیطی قابل توجهی شد. علی رغم تلاش ها، دریاچه همچنان در وضعیت بحرانی قرار دارد و سطح آب همچنان در حال کاهش است.

پارک ملی دریاچه ارومیه مسکن 62 گونه باکتری و آرکئوباکتر، 42 گونه قارچ های میکروسکوپی، 20 گونه جلبک، 311 گونه گیاه، 5 گونه نرم تنان دو کفه ای (رودخانه های جزایر)، 226 گونه از پرندگان، 27 گونه خزنده و دوزیست و 24 گونه از پستانداران هست. همچنین، دست کم 47 گونه فسیل یافته شده است. این زیست بوم به صورت بین المللی توسط یونسکو به عنوان منطقه تحت حفاظت به ثبت رسیده و سازمان محیط زیست ایران اکثر نقاط این دریاچه را به عنوان پارک ملی شناسایی نموده است. این دریاچه با داشتن بیش از یکصد جزیره کوچک صخره ای محل توقف پرندگان مهاجر از جمله فلامینگو، پلیکان، کفچه نوک، اکراس، لک لک، اردک پیسه، نوک خنجری٬ چوب پا و مرغ نوروزی هست.

به خاطر شوری بیش از حد دریاچه هیچ نوع ماهی در این دریاچه زندگی نمی کند. با این حال، دریاچه ارومیه یکی از زیستگاه های مهم سخت پوست آرتمیا شناخته می شود. این سخت پوست یکی از منابع اصلی تغذیه پرندگان مهاجر از جمله فلامینگو به شمار می آید. دریاچه ارومیه در سال 1352 در فهرست پارکهای ملی ایران به ثبت رسید. این دریاچه از اواسط دهه 80 شروع به خشک شدن کرد و امروزه در خطر خشک شدن کامل قرار دارد. بررسی تصاویر ماهواره ای نشان می دهد که در سال 2015 دریاچه 88 درصد مساحت خود را از دست داد.

تحقیق جدیدی هم توسط چند تن از محققان در آمریکای شمالی نشان می دهد که خشکسالی تنها باعث کاهش 5 درصدی بارش در حوزه آبریز دریاچه شده و عوامل انسانی شامل پروژه های توسعه اقتصادی آبی به همراه ساخت بزرگراه 15 کیلومتری بر روی دریاچه با دریچه کوچک 1/2 کیلومتری وضعیت دریاچه را به بحران کشانید. تا سال 2012 هم بیش از دویست سد بر روی رودخانه های حوزه آبریز این دریاچه در مرحله آماده بهره برداری یا پایان مراحل طراحی بودند. اگر علاقمندید که هر چه بیشتر درباره جاذبه های دیدنی ارومیه نظیر دریاچه ارومیه بدانید، می توانید سری به راهنمای سفر به ارومیه زده و حسابی کسب اطلاعات کنید.