عبور 2 خیابان از دل محدوده تاریخی شهر اصفهان و پرسشهای پیش رو

ایرنا/ این خبر پیرامون عبور 2 خیابان از دل محدوده تاریخی شهر اصفهان و پرسشهای پیش رو برای شما نوشته شده است.

تعریض و عبور خیابان در محدوده بافت تاریخی شهرهای ایران در تعارض با مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی ایران پیرامون "محدوده تاریخی 168 شهر" است اما حالا به تازگی زمزمه های عملیاتی شدن 2 خیابان در محدوده بافت تاریخی اصفهان این پرسش را به ذهنها متبادر می کند که مگر آخرین مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی ایران در هرگونه اقدام شهرسازی ملاک عمل نیست؟

قاعده این است که باید آخرین قوانین مصوب نهادهای بالادستی در دستور کار باشند اما آیا دو خیابان "علی قلی بیگ" - ادامه سَرِ لَت - و "علاقمندان" - ادامه شیخ زاهد - که گفته می شود مصوبه کمیسیون ماده 5 استان را دارند و در عین حال در طرح بازنگری شهر اصفهان هم آمده اند، می توانند در مقابل آخرین مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی کنار بروند.

2 خیابانی که قرار است از محدوده بافت تاریخی اصفهان عبور کنند، یکی خیابان " علاقمندان" یعنی ادامه خیابان شیخ زاهد در حد فاصل خیابان مسجد سید و خیابان فروغی است و دیگری خیابان "علی قلی بیگ" که ادامه خیابان سَرِلَت و از میدان امام حسین به سمت غرب و در موازات خیابان طالقانی است.

اما مطابق مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران پیرامون "محدوده تاریخی 168 شهر" کشور و تعیین رویکردهای کلی حفاظت و احیای بافت تاریخی که در سال 94 تصویب و در سال 96 ابلاغ شده است، هرگونه مداخله در بافت تاریخی بویژه مداخله کالبدی از جمله تخریب بناها و تعریض گذر که وحدت بافت تاریخی را مخدوش و موجب از بین رفتن هویت و شواهد ناظر بر ارزشهای تاریخی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی آن شود، ممنوع است.

ماجرا از همین جا قدری پیچیده و چند مجهولی می شود؛ اینکه هر دو خیابان در طرح بازنگری شهر اصفهان - مصوب سال 1394 - وجود دارند، طرحی که به تصویب شورای عالی شهرسازی و معماری رسیده اما از سوی دیگر این شورا مصوبه "محدوده تاریخی 168 شهر" را 2 سال بعد ابلاغ کرده است که خیابانهای یاد شده در مغایرت اساسی با مفاد آن هستند.

در عین حال اما محدوده بافت تاریخی شهر اصفهان 4 سال قبل از تصویب این خیابانها در کمیسون ماده 5 یعنی در سال 1388 از سوی اداره کل میراث فرهنگی تعیین شده و اینکه چگونه این نهاد به عبور این خیابانها از محدوده بافت تاریخی در کمیسون ماده 5 استان چراغ سبز نشان داده، ابهام دیگر این ماجراست. گذشته از این ابهام ها آیا به موجب مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی ایران پیرامون تعیین محدوده تاریخی 168 شهر، همچنان این خیابانها می توانند مجوز عملیاتی شدن داشته باشند یا خیر؟

این پرسش ها و ابهام ها را خبرگزاری از نهادهای مربوطه و برخی کارشناسان بافتهای تاریخی پیگیری کرد. پاسخ ها اما نشان می دهد گرچه این دو خیابان در طرح تفصیلی مصوب 1375 و همچنین طرح بازنگری شهر اصفهان مصوب 1394 آمده اند اما به دلیل عبور کامل آنها از محدوده تاریخی شهر اصفهان در صورتی که میراث فرهنگی استان اصفهان معترض به اجرای این خیابانها با دلایل تخصصی و کارشناسی باشد، میتوان معادله شبکه معابر در این محدوده را به شکل دیگری حل کرد.

معاون معماری و شهرسازی اداره کل راه و شهرسازی استان اصفهان پیرامون عبور 2 خیابان از دل محدوده تاریخی شهر اصفهان و پرسشهای پیش رو گفت: کلیات طرح بازنگری طرح تفصیلی شهر اصفهان در سال 1394 به تصویب شورای عالی شهرسازی و معماری رسیده است که این خیابانها هم جزوی از این طرح بوده و بعدها هم به تصویب کمیسیون ماده 5 استان رسیده و ابلاغ شده اند.

محمد بنائیان افزود: تا این زمان امتداد خیابانهای علی قلی بیگ و شیخ زاهد اجرا نشده و در عین حال هم مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران پیرامون محدوده تاریخی 168 شهر بعد از این مصوبات ابلاغ شده است. بنابراین میراث فرهنگی باید دیدگاه و نظر تخصصی خودش را در این رابطه با اداره کل راه و شهرسازی استان به عنوان دبیر کمیسیون ماده 5 و شهرداری اصفهان مکاتبه کند.

به گفته وی، ادامه خیابان علی قلی بیگ مصوبه بند 8 کمیسون ماده 5 را در تاریخ 22/2/92 بسته به تاب آوری بافت و پلاکهای تاریخی محدوده دارد و ادامه خیابان شیخ زاهد هم که خیابان علاقمندان نامیده می شود، از خیابان فروغی تا باهنر با عرض 22 متر مصوبه کمیسون ماده 5 را دارد و هر دو خیابان در طرح بازنگری اصفهان لحاظ شده اند.

بنائیان ادامه داد: کلیات طرح بازنگری طرح تفصیلی شهر اصفهان به تصویب شورای عالی شهرسازی و معماری رسیده است و خیابانهای نامبرده هم علی القاعده جزوی از این طرح بوده اند که بعدها به تصویب کمیسیون ماده 5 استان رسیده و ابلاغ شده اند.

اما معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان در پاسخ به سوالات خبرگزاری این موضوع را نیازمند بررسی های بیشتر دانست و از این رو، مصاحبه را به بعد از نتیجه دادن بررسی های اداره متبوعش موکول کرد.

یک پژوهشگر مرمت بناها و بافت های تاریخی در رابطه با نگرانی پیرامون تکرار پاره شدن بافت تاریخی اصفهان گفت: محدوده تاریخی 168 شهر ایران، مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری را گرفته و در سال 94 ابلاغ شده است. مطابق با این مصوبه، هرگونه توسعه بزرگ مقیاس، ایجاد و تعریض معبر در این محدوده ها ممنوع و با آن مغایرت اساسی دارد.

به گفته محمد مهدی کلانتری، تنها نهادی که می تواند در رابطه با این موضوع تصمیم گیری کند، شورای عالی معماری و شهرسازی است: این دو خیابان در محدوده تاریخی شهر اصفهان قرار دارند. خیابانی که در موازات طالقانی اجرا می شود، یک تعریض معبر است که از جوار مسجد رحیم خان عبور می کند و در مسیرش پلاکهای تاریخی وجود دارد.

وی افزود: تعدادی از این پلاکها در سالهای پیش خراب شده اند و آن زمان کسی نمیدانست که این دو پلاک در راستای مسیر خیابان خراب می شوند، بنابراین تخریبها به مرور صورت گرفته است.

کلانتری ادامه داد: ادامه خیابان آیت الله زاهد هم که حدفاصل خیابان مسجد سید تا فروغی است، تعریض معبر نیست و بلکه تعدادی بنا تملک و تخریب می شوند تا مسیر جدید باز شود. این معبر به طور کامل جدید است و در مسیرش بناهای تاریخی وجود دارد. شهرداری اعلام کرد که این خیابان آخرین خیابان از طرح تفصیلی در منطقه یک شهرداری اصفهان است.

وی یادآور شد: این خیابان در طرح تفصیلی آمده است و طرح های تفصیلی هم در شورای عالی شهرسازی و معماری تایید می شود اما مساله این است که مصوبه محدوده تاریخی 168 شهر بعد از طرح تفصیلی تهیه و ابلاغ شده است؛ در نتیجه وقتی مصوبه جدیدی ابلاغ می شود، مصوبات قبلی که با مصوبه جدید در تعارض هستند، باطل می شوند.

به گفته این متخصص، بافتها و بناهای تاریخی در مصوبه محدوده تاریخی 168 شهر چنین چیزی گفته نشده است که طرح های مصوب پیشین اجرا شوند و فقط مصوبه برای طرحهای جدید لازم الاجراست.

وی افزود: مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری، محدوده تاریخی 168 شهر را مشخص کرده و گفته است هرگونه تعریض و ایجاد معبر و پروژه بزرگ مقیاس ممنوع و مغایرت اساسی با مصوبه دارد و در واقع پروژه های قبلی را استثنا نکرده است.

کلانتری در ادامه یادآور شد: خیابان علاقمندان (امتداد شیخ زاهد) مصوبه کمیسون ماده 5 را در سال 92 دارد که باید همین مصوبه به شورای عالی معماری و شهرسازی ارجاع داده میشد اما این اتفاق نیفتاده است.

وی افزود: بسیاری از استانها این تخلف را می کنند و مصوبات کمیسون ماده 5 را برای تایید نهایی به شورای عالی معماری و شهرسازی نمی فرستند؛ در واقع خودشان مصوب و اجرا می کنند، مثل گذر آقا نجفی و بسیاری از پروژه های دیگر که به شورای عالی نرفت و زمانی هم که شورای عالی متوجه تخلف شد، جلوی آن را گرفت.

کلانتری ادامه داد: مثال بارز این ماجرا گذر" آقا نورالله نجفی" است که مصوبه کمیسون ماده 5 را داشت و حتی در طرح تفصیلی هم آمده بود اما چون مصوبه محدوده تاریخی 168 شهر بعد از آن ابلاغ شد، با مکاتبات سازمانهای مردم نهاد جلوی اجرای این گذر گرفته شد.

در پی عملیات اجرایی ایجاد گذر "آقا نورالله نجفی" در بافت تاریخی شرق میدان نقش جهان، در محله ای مشهور به پشت گنبد 12 خانه این بافت تخریب شد که مطابق نقشه ها و اسناد کارشناسان اداره کل میراث فرهنگی، تعدادی از این خانه ها ارزشمند بودند. تخریب و گسست در شاکله این بافت تاریخی موجب شد کارشناسان مرمت شهری، میراث فرهنگی و کنشگران و پویش های مردمی منع ادامه تخریب ها برای ایجاد این گذر در حریم میدان نقش جهان را خواستار شوند و پیرو این پیگیری ها شورای عالی شهرسازی و معماری در تاریخ 16 مهر 1399 مخالفت صریح خود را با ایجاد هرگونه گذر و تخریب در این بافت تاریخی اعلام کرد.

این کارشناس و فعال میراث فرهنگی در ادامه گفت: اینکه گفته می شود این خیابان ها در طرح تفصیلی وجود داشته اند و مصوبه کمیسون ماده 5 را دارند نمی تواند سندیت داشته باشد. موارد این چنینی باید به شورای عالی شهرسازی و معماری برود که این شورا هم چنین خیابانهایی را که با مصوباتش مغایرت دارد، تایید نمی کند.

وی افزود: و قتی گفته می شود در محدوده مصوب، تعریض و ایجاد معبر ممنوع است یعنی اینکه نمیتوان از آن تخطی کرد؛ هرچند تخطی ها انجام و برخی پروژه ها در برخی استانها بدون آنکه شورای عالی معماری و شهرسازی مطلع شود، اجرا می شوند.

در همین رابطه، معاون معماری و شهرسازی شهرداری اصفهان گفت: ادامه شیخ زاهد و ادامه خیابان سَرِ لَت خیابانهایی هستند که در نقشه های طرح بازنگری شهر اصفهان وجود دارند و برای شهرداری لازم الاجرا هستند.

مهدویان افزود: نقشه های طرح بازنگری شهراصفهان مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی را دارند و باید گفت این دو خیابان هم سیکل قانونی مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری را گذرانده اند.

به گفته وی، بر همین اساس هم امسال ردیف بودجه ای از شهرداری برای آزادسازی ادامه خیابان شیخ زاهد یا علاقمندان اختصاص داده شده و چند پلاک هم در این محدوده آزاد سازی شده است. اما آزادسازی ها در خصوص خیابان علی قلی بیگ تدریجی است و بودجه ای برای آزادسازی ندارد.

معاون معماری و شهرسازی شهرداری اصفهان گفت: خیابانهای یاد شده چون در قالب طرح بازنگری شهر اصفهان مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری را دارند، برداشت ما این بوده است که مصوبه محدوده تاریخی 168 شهر نمی تواند آن را ملغی کند. البته این مورد را اداره کل راه و شهرسازی که متولی طرح ها و دبیرخانه کمیسیون ماده 5 استان و همچنین در شورای عالی معماری و شهرسازی است، باید به ما ابلاغ کند تا موضوع به درستی حل و فصل شود.

اما مهدویان در کنار توضیحاتش به ماجرای مطالعات و پیشنهادهایی که برای جایگزین یا تعدیل کردن این خیابانها از سوی سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان و با گرفتن مشاور انجام و ارائه شده است هم پرداخت.

وی در این رابطه گفت: براساس داده ها و اطلاعاتی که ما بدست آوردیم و با توجه به وجود خیابان های موازی خیابان علاقمندان یا همان ادامه شیخ زاهد ضرورت چندانی برای اجرای این خیابان وجود ندارد. نگاه حوزه شهرسازی رفع مشکل بافتهای تاریخی با حفظ هویت و بستر تاریخی است و نه اینکه مانند دوران پهلوی شروع به خیابان کشی های جدید کنیم.

مهدویان افزود: با این رویکرد و البته برای اینکه مشکل این بافت را از نظر معابر حل کنیم، پیشنهاد جایگزین این است که بخشی از این خیابان حذف وعرض بخشی از آن زیاد شود و در کل متناسب با ساختار بافت نفوذپذیری آن را تغییر دهیم نه اینکه با یک خیابان، بافت را پاره کنیم.

به گفته وی، این تنها یک پیشنهاد است و ممکن است در دستگاه های بالادستی رد شود.

وی در خصوص خیابان علی قلی بیگ یا ادامه سرلت نیز گفت: این گذر در طرح تفصیلی شهر اصفهان مصوب سال 1375 وجود داشته و عرض آن 28 متر بوده است. عرض این خیابان اما در طرح جدید که طرح بازنگری شهر اصفهان است و در سال 90 مصوب و در سال 94 ابلاغ شده، کمتر و 16 متر شده است.

مهدویان ادامه داد: در نتیجه این خیابان هم با عرض 16 متر مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی را در قالب طرح بازنگری شهر اصفهان دارد.

معاون معماری و شهرسازی شهرداری اصفهان در خصوص چند و چون تاثیرگذاری مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی پیرامون محدوده تاریخی 168 شهر بر اجرای دو خیابانی که در دل بافت تاریخی اصفهان وارد می شوند، گفت: آنچه می دانیم این است که نباید خیابانهای جدید را در بافت تاریخی عبور بدهیم اما این خیابانها مصوبه کمیسیون ماده 5 را در گذشته دارند.

وی ادامه داد: تصور می کنم برای طرح های قبلی که مصوبه بالادستی دارند، مصوبه محدوده تاریخی 168 شهر محدودیتی ایجاد نمی کند. به این معنا که اگر امروز می خواستیم خیابانی با طرح جدید از بافت عبور دهیم، مصوبه محدوده تاریخی 168 شهر مانع میشد اما این خیابان ها طرح جدیدی نیستند و پیشتر هم مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری را گرفته و فقط اجرایشان در زمان فعلی است.

مهدویان یادآور شد: اینکه گذر آقا نجفی در جانب شرقی میدان نقش جهان به مشکل برخورد کرد این بود که با وجود داشتن مصوبه کمیسون ماده 5 اما مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی را نداشت و به همین دلیل این شورا در سال 1398 به دلیل مغایرت اساسی با محدوده تاریخی 168 شهر، اجرای آن را متوقف کرد.

وی با اشاره به تایید اداره کل میراث فرهنگی در عبور این خیابانها از محدوده تاریخی شهر اصفهان در کمیسون ماده 5 در سال 1394 گفت: تمام نقشه های طرح بازنگری شهر اصفهان امضای مدیر کل وقت میراث فرهنگی اصفهان را دارد و آنها این نقشه ها را با استناد به اسناد بالادستی تایید کرده اند.