احتمال عبور خط 2 متروی اصفهان از حریم مسجد جامع عتیق موجب نگرانی شده است

ایرنا/ براساس اخبار بدست رسیده، احتمال عبور خط 2 متروی اصفهان از حریم مسجد جامع عتیق موجب نگرانی شده است.

بیشتر از هزار سال از عمر مسجد جامع عتیق اصفهان میگذرد، اثری که گفته می شود بر پایه های یک آتشکده بنا شده و درجایی قرار دارد که هسته اولیه شکل گیری اصفهان کهن خوانده می شود؛ این مکان جویباره است و شواهد زیادی را از تاریخ در سینه دارد.

باستان شناسان معتقدند که باید در هر نقطه از جویباره منتظر یک پدیده نهفته باستانی بود. درحالیکه پیشتر، در عملیات گودبرداری برای ایجاد زیرگذر میدان امام علی سفالینه های بسیاری از دوران اشکانی تا دوران اسلامی زیر و رو شد، حالا دوباره گزینه های پیش رو برای عبور مترو از دل این تاریخی ترین بافت شهر روی میز وزارتخانه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی قرار گرفته تا به تعبیر کوشندگان میراث فرهنگی از بین سه گزینه، بین بد و بدتر یک انتخاب تکلیف خط 2 متروی اصفهان را روشن کند.

از بین گزینه های سازمان قطار شهری اصفهان، یک گزینه بیشتر از همه پررنگ شده است و آن عبور مترو از حریم درجه یک و فاصله 30 متری مسجد جامع عتیق است که اگرچه در سال 97 و دوره پیشین مدیریت اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان موافقت های ضمنی با آن شد اما حالا مدیران میراث فرهنگی اصفهان می گویند حفظ مسجد جامع عتیق برای آنها اولویت اول است و باید در این باره پژوهشگاه میراث فرهنگی با توجه به دیتاهایی که قطار شهری اصفهان ارائه می کند، تصمیم بگیرد.

درحالیکه گفته می شود از بین گزینه های پیشنهادی، گزینه 3 در حریمی قرار گرفته که یونسکو برای مسجد ثبت جهانی عتیق در نظر گرفته است و از این منظر تأمل برانگیز به نظر می رسد که چگونه چنین توافقی می توانسته روی این گزینه داده شود، از سوی دیگر 2 گزینه پیشنهادی یک و 2 نیز حداکثر 150 متر با مسجد عتیق فاصله دارند؛ فاصله هایی که به تعبیر باستان شناسان، همه در دل اصفهان کهن یعنی جویباره، حفاری برای عبور تونل مترو را در پی خواهند داشت.

گزینه پیشنهادی شماره 3 که از نزدیک ترین فاصله به مسجد عتیق اصفهان میگذرد، قرار است از زیر زیرگذر میدان امام علی عبور کند، عمقی که گفته می شود در فاصله 30 متری مسجد عتیق و 30 متری عمق زمین است؛ همین جا، یعنی میدان امام علی قرار است ایستگاه قطار شهری شود.

آنچه تحت عنوان میدان امام علی و زیرگذر آن یاد می شود؛ عملیات به تعبیر شهرداری اصفهان احیای میدان عتیق بود که در اواخر دهه هشتاد و اوایل دهه نود سعی داشت میدان سلجوقی اصفهان را در مرکز شکل گیری شهری اصفهان احیا کند. در عملیات گودبرداری های زیرگذر میدان امام علی، سفال های دوران آل بویه و به گفته باستان شناسان سفال های دوره اشکانی و ساسانی پیدا شد و کارشناسان میراث فرهنگی و ایکوموس نسبت به این اقدامات بدون کاوش های باستان شناسی واکنش صریح نشان دادند.

کاری کنیم که آیندگان از ما به نیکی یاد کنند

یک کنشگر میراث فرهنگی که خواست نامش محفوظ بماند، گفت: هر کدام از پیشنهادهای قطار شهری مزایا و معایبی دارد اما پیشنهاد شماره 3، بدترین گزینه است. در سال 97 میراث فرهنگی اصفهان با این گزینه که از کنار مسجد جامع میگذرد، موافقت کرده است؛ دفاع آنها این بوده که به دلیل یکسری گودبرداری ها و خاکبرداری ها برای احداث زیرگذر میدان امام علی، حالا مترو می تواند از زیر آن رد شود اما بدی این گزینه این است که در حریم میراث جهانی مسجد عتیق قرار گرفته است و باید بازنگری شود.

این کنشگر میراث فرهنگی پیرامون اینکه احتمال عبور خط 2 متروی اصفهان از حریم مسجد جامع عتیق موجب نگرانی شده است، افزود: یکی از ضوابط حریم مسجد جامع عتیق اصفهان این است که عبور هر گونه وسیله نقلیه از کنار مسجد جامع نیازمند گرفتن مصوبه از سوی وزارتخانه میراث فرهنگی است. هر کدام از گزینه های پیشنهادی، ایرادهای خودشان را دارند، گزینه 3 به مسجد عتیق، گزینه یک به جویباره و گزینه 2 به امامزاده اسماعیل و شعیای نبی نزدیک می شود، اما گزینه شماره 3 بدترین گزینه است. این تصمیم باید به شکلی گرفته میشد که بافت میراث جهانی را دور بزند.

در پیشنهاد عبور خط 2 مترو فاصله با مسجد عتیق در نظر گرفته نشده است

وی با اشاره به مغازه های بر کوچه ای که به سمت گنبد تاج الملک مسجد جامع و مقبره علامه مجلسی می رود، گفت: مسجد جامع تا این کوچه و پشت این مغازه ها ادامه دارد اما به دلیل وجود همین مغازه ها که جلوی آن قرار گرفته است، مسجد جامع در پشت آنها درک نمی شود. باید خط 2 مترو از این منطقه دور شود و با یک فاصله دورتری از مسجد ادامه پیدا کند.

این کنشگر میراث فرهنگی افزود: استدلال این بوده است که زمانی برای احداث زیر گذر و میدان امام علی گودبرداری کرده اند و حالا که کار به اینجا رسیده، مترو هم می تواند از این محدوده بگذرد اما فاصله با مسجد را در نظر نگرفتند!

راجع به قلب تاریخ اصفهان صحبت می کنیم

علیرضا جعفری زند، باستان شناس و نویسنده کتاب " اصفهان پیش از اسلام" در همین ارتباط با اشاره به گودبرداری های زیرگذر میدان امام علی گفت: اشتباه بزرگی در آن زمان انجام گرفت که من از مخالفان سرسختش بودم؛ این اتفاق هم دنباله همان اشتباه قبلی است. ما در اطراف مسجد جامع، هر گوشه و هر کنارش، منتظر یک پدیده نهفته باستانی هستیم، چرا که این منطقه قلب تاریخ اصفهان است.

به تعبیر این باستان شناس، منطقه اطراف مسجد عتیق اصفهان که در معرض تونل مترو قرار گرفته به دلیل آثار نهفته باستانی، منطقه خطر است و باید قبل از ایجاد تونل مترو کاوش باستان شناسی شود.

وی در همین ارتباط افزود: چندین بار گفته ام که خط 2 مترو باید با دقت زیاد و کاوش های باستان شناسی در بافت تاریخی اصفهان انجام شود؛ چون اصفهان کهن زیر اصفهان امروز است و بنابراین صد در صد و خوشبختانه سازمان میراث فرهنگی هم نسبت به این مساله حساسیت دارد و امیدوارم که این موضوع را پیگیری کند و به نتیجه برساند.

جعفری زند در پاسخ به این سوال که آیا ممکن است در عمق 30 متر لایه های باستانی وجود داشته باشد، گفت: تونل مترو، چه از زیر زیرگذر میدان امام علی بخواهد عبور کند و چه از کنارش، از هر قسمت که باشد، باید باستان شناسان در اینجا مستقر بشوند؛ اما نه باستان شناسی که فقط تشریفات باشد.

نویسنده کتاب "اصفهان پیش از اسلام" افزود: ممکن است ما زیر 30 متر هم آثار داشته باشیم؛ اصفهان در این قسمت تاریخی که قلب شکل گیری این شهر است، به یک کاسه می ماند. آب زاینده رود را اگر رها کنند در این کاسه جمع می شود. بنابراین شهری که چند هزار سال تاریخ دارد، ما هیچ از چند و چونش خبر نداریم و نمی توانیم به جرات بگوییم که دیگر زیر 30 متر خبری نیست.

استدلال جعفری زند اما این است که اصفهان پوشیده از لایه های رسوبی از دوران ها و طغیان های مختلف است و این شهر همیشه در معرض سیل بوده و بنابراین نمی توانیم بگوییم که در عمق سی متر لایه های باستانی وجود ندارد.

جعفری زند افزود: باید نقشه تونل مترو را به میراث بیاورند و این نهاد با متخصصان و نه البته به شکل فرمایشی مشورت کند تا ببینیم تونل بطور دقیق از کجا می خواهد عبور کند.

به باور جعفری زند، این قسمت از اصفهان از نظر باستان شناسی بسیار با اهمیت است و هریک سانتیمتر خاک برداری آن باید با مطالعه انجام شود.

وی با گریز به گودبرداری ها و خاکبرداری های زیر گذر میدان امام علی، اهمیت کاوش باستان شناسی در این محدوده را یادآور شد و گفت: قدیمی ترین سفال هایی که در گودبرداری های زیرگذر میدان امام علی بدست آمده بود، مربوط به دوره اشکانی، ساسانی و دوران اسلامی بود. سفال های سالم و نه خورده سفال که از دل خاکبرداری لودرها بیرون آمده بود. یعنی اگر کاوش باستان شناسی انجام شده بود، بود خدا می داند که چه چیزهایی پیدا میشد اما کاوشی وجود نداشت و تنها یک نفر دانشجوی باستان شناسی از طرف میراث فرهنگی ناظر بود! شب تا صبح بیل مکانیکی و لودر کار میکرد و هر سفالی که بیرون می افتاد، جمع میکردند و به میراث می بردند.

از سویی اهمیت کاوش ها و بررسی های باستان شناسی محدوده جویباره و مسجد عتیق و از سوی دیگر ارتعاش و لرزش های ناشی از عبور مترو در فاصله 30 متری مسجد جامع عتیق و تاثیرات آن بر این بنای هزار ساله نگرانی کنشگران میراث فرهنگی را برانگیخته است. در همین ارتباط نظر کارشناسان سازه و ژئوتکنیک را جویا شدیم تا ابعاد واضح تری از احتمال خطرپذیری این اقدام برای مسجد جامع عتیق اصفهان در اثر عبور مترو داشته باشد.

برای عبور مترو از کنار میراث جهانی اصفهان، مطالعات میدانی و آزمایشگاهی نیاز است

پیام اسدی، متخصص سازه و دانشیار دانشگاه صنعتی اصفهان گفت که با توجه به اهمیت این بنای کهن که جز میراث جهانی است، لزوم توجه به سازه بسیار اهمیت دارد و باید مطالعات کافی و کامل چه به صورت میدانی و چه به صورت آزمایشگاهی و چه به صورت عددی روی سازه انجام تا اطمینان حاصل شود که هیچ آسیبی به سازه چه در کوتاه مدت و چه در دراز مدت نمی رسد.

در قرن 21 هستیم، اگر کارها اصولی پیش برود جای نگرانی نیست

اما حمید هاشم الحسینی، متخصص ژئوتکنیک و عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان نظر خوشبینانه تری نسبت به این موضوع دارد و معتقد است که در قرن 21 میتوان این نگرانی ها را مرتفع کرد اما خدا می داند که در عمل چه کسانی و چگونه کار خواهند کرد!

به باور وی، اگر حفاری دستگاه تی بی ام با دقت انجام شود مشکلی ایجاد نخواهد شد: مترو از کنار مدرسه چهار باغ و سی و سه پل هم عبور کرد، مهم این است که در زمان بهره برداری تمهیداتی ببینند که ارتعاشات قطار در دراز مدت آسیبی به مسجد جامع نزند.

هاشم الحسینی در ادامه یادآور شد: اولین بار نیست که تی بی ام از کنار آثار تاریخی عبور می کند. تی بی ام پیشتر هم از کنار مدرسه چهار باغ و از 36 متری سی و سه پل هم عبور کرد اما بطور رسمی، آسیبی که متوجه این آثار شده باشد، از سوی میراث فرهنگی اعلام نشده است.

وی افزود: ممکن است یک ساختمان روتین که به تعداد زیاد هم درست می کنند مثل متروپل آبادان، درست کار نشود و بریزد ولی اگر درست کار بشود هیچ ایرادی ایجاد نمی شود. باید در مورد عبور مترو از کنار مسجد جامع عتیق بررسی ها و مطالعات انجام شود؛ اما اینکه چه کسی و چه کاری انجام شود، خدا می داند!

گزینه ها روی میز پژوهشگاه و کارشناسان میراث فرهنگی

علیرضا ایزدی، مدیر کل میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان گفت که تاکنون مطالعه ای در خصوص هیچ کدام از گزینه های پیشنهادی برای عبور خط 2 مترو در این محدوده تاریخی اصفهان و از جوار مسجد جامع عتیق از سوی سازمان قطار شهری به میراث فرهنگی ارائه نشده است اما قرار است مستندات لازم و دیتاهای گزینه های پیشنهادی سازمان قطار شهری برای عبور این خط مترو به وزارتخانه میراث فرهنگی ارائه شود تا آنها ابعاد این موضوع را بررسی کنند.

وی افزود: درباره ابنیه تاریخی و لایه های باستان شناسی خودمان اهلیت پاسخگویی و بررسی داریم اما در خصوص اینکه در لایه پایانی، حرکت مترو و لرزش هایی که ایجاد می کند برای بنای ما خطرآفرین هست یا نه، نیاز به بررسی دارد.

وی افزود: به دوستان قطار شهری گفته ایم که باید اهل فن، کار کارشناسی انجام بدهند تا بتوانیم تصمیم بگیریم. این فناوری در بسیاری از کشورهای اروپایی هم هست؛ میتوان با جابجایی یا استحکام بخشی مناسب کار را انجام داد اما بایستی طرح به دست ما برسد.

ایزدی با بیان اینکه سه مسیر برای عبور خط 2 مترو پیشنهاد داده شده که این پیشنهادها بدون دیتا هستند، افزود: یکی از این گزینه ها عبور از زیرگذر میدان امام علی (ع) است. قطار شهری باید گزارش های لازم را آماده کند تا در تهران بررسی و تصمیم گیری شود. اولویت ما حفظ آثار بخصوص مسجد جامع عتیق، از شاخصه های معماری و یکی از آثار ثبت جهانی است که حفاظتش برای ما در اولای اقدامات قرار دارد.

ایزدی با بیان اینکه حتی حرکت اتوبوس ها هم تبعاتی برای این آثار تاریخی در پی دارد، گفت: در خصوص معماری و باستان شناسی پاسخگو هستیم اما آنچه تخصصش را نداریم مثل بحث لرزش ها و ارتعاشات ایجاد شده توسط مترو، باید اهل فن نظر بدهند و ما تابع نظر متخصصان هستیم.