آشنایی با آیین های ماه رمضان در بوشهر

ایرنا/ این خبر به جهت آشنایی با آیین های ماه رمضان در بوشهر برای شما مخاطبان گرامی نگارش شده است.

در این ماه آیین ها و آداب و رسوم مختلفی در شهرها و روستاهای استان بوشهر از جمله دم دم سحری، مقابله خوانی قرآن، آبی بنوش، گلی گشو، عید تلخک و سینه زنی سنتی برگزار می شود.

تاریخ غنی مردم بوشهر برخاسته از آداب و سنن گذشتگان و ریشه در فرهنگ دینی آنان دارد و در هر مناسبتی برنامه های آیینی و خاص برگزار و این آیین ها جایگاه ویژه ای در بین مردمان این دیار داشته است.

این آیین های سنتی که هریک پیامی دارد هرچند در گذر زمان دچار تغییراتی شده است اما به لطف برخی از علاقمندان به فرهنگ و سنن این سرزمین از بین نرفته و همچنان در مناطق مختلف برگزار می شود و زمینه ای شده تا نسل جوانان سنت های گذشتگان خود را فراموش نکنند.

آیین ها و سنت های زیادی در ماه مبارک رمضان در استان بوشهر وجود دارد اما آنطور که کارشناس ثبت آمار اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان بوشهر اعلام می کند تنها 9 آیین و سنت مربوط به این ماه به عنوان اثر ناملموس به ثبت ملی رسیده است.

سودابه معموری ادامه می دهد این آثار ناملموس شامل شیوه پخت حلوای انگشت پیچ، رنگینگ که از خرما میوه بومی محل درست می شود، آش بوشهری و پخت گرده محلی چهار غذای بومی مناطق مختلف این استان که پای ثابت سفره افطار مردم بوشهر است و در دیگر مراسم آیینی سال هم به عنوان نذری پخت و تقسیم می شود و گره گشو و دم دم سحری از دیگر آیین های مختص ماه مبارک رمضان در استان بوشهر بشمار می رود که به ثبت ملی رسیده است.

البته او این را هم یادآور شد که سینه زنی بوشهری، سنج و دمام و پا منبری از جمله دیگر آیین های ثبت شده در فهرست آثار ملی است که در بوشهر جایگاه خاصی دارند و مردم در ایام سوگواری و عزاداری محرم و بویژه در شبهای قدر مردم بطور ویژه با برگزاری چنین مراسمی به عزاداری می پردازند.

پیشوازی رمضان

در بسیاری از مناطق و شهرستان های استان بوشهر، مردم برای آمادگی هرچه بیشتر برای روزه گرفتن و اینکه ممکن است ماه مبارک 28 یا 29 روزه شود به پیشوازی ماه رمضان می روند و می گویند "می ریم جلوماه رمضان" و سه روز آخر ماه شعبان را روزه می گیرند و معتقدند که روزه گرفتن در این سه روز ثواب بیشتری دارد.

آنطور که مرضیه منصوری، کارشناس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان بوشهر میگوید برخی در 27 ماه رجب روزه می گیرند که به آن روزه 70 ساله می گویند یعنی اینکه هرکسی در این روز روزه بگیرد مثل کسی است که 70 سال روزه گرفته است و ثواب و اجر زیادی دارد.

آئین دم دم سحری نوایی برای بیداری در سحرگاهان

با وجود گذشت سالها از آن زمانی که مردم با کوبیدن به درخانه ها یکدیگر را برای خوردن سحری در ماه مبارک رمضان بیدار می کردند و در قرنی که دنیا غرق در تکنولوژی های پیشرفته است هنوز در بخشی از این دنیا مردم برخی مناطق استان بوشهر سحرگاهان برای خوردن غذا با نوای دم دم سحری از خواب بیدار می شوند.

در روزگار قدیم در آن زمانی که شهر بوشهر به گستردگی امروز نبود و کل شهر در چهار محله بهبهانی، کوتی، شنبدی و دهدشتی خلاصه می شد در ماه مبارک رمضان و در هنگام سحرگاهان 2 مرد که یکی مسن و دیگری جوان و اغلب پدر و پسر بودند، فانوس به دست و دمام یا طبل به دوش می گرفتند و با سردادن نوای دلنشین دم دم سحری محله ها را کوچه به کوچه و خانه به خانه می گشتند تا کسی به وقت سحر خواب نماند.

براساس مقاله آشنایی با آیین های ماه رمضان در بوشهر باید بدانید که نوای دم دم سحری آهنگ موزونی است که از ترکیب دو کلمه دم دم و سحری از ضرب آهنگ کوبش چوب بر دمام ایجاد می شود و دم دم سحری خوانان با ضربه های آهنگینی بر دمام با ریتم سه ضربی، همراه با خواندن اشعار دعاگونه روزه داران را وقت سحر از خواب بیدار می کنند.

شعرهایی که در این آیین خوانده می شود شامل محمد یا رسول الله، علیاً یا ولی الله، السلام السلام یا شهر رمضان یا شهر صیام علیک السلام، هذا شهر المغفره یا شهر مبروک علیک السلام، آمنک الله بالله اَسکنک الله جنه، رحیم الله لدنهُ، جمیعاً النّار و العذاب، عبادالله ذکرالله یرحم کم الله، لا اله الا الله، یاایهاالمومنون، یا ایها المسلمون است.

علاوه بر این شعر فارسی آن نیز با این عبارت خداوندا تو ستاری، همه خوابند تو بیداری، به حق خود که بیداری، همه عالم نگه داری در این آیین خوانده می شود.

شعرهای این آیین در شب های اول و آخرماه رمضان فرقی ندارد فقط در السلام و الوداع گفتن آن فرق دارد به این معنی که در شبهای اول با السلام یا شهر رمضان و درشب آخر با الوداع یا رمضان خوانده می شود و هر سلامی که در شعرهای شب اول وجود دارد، شب آخر الوداع خوانده می شود یعنی با ماه رمضان خداحافظی می شود.

نوازندگان این نوع موسیقی به طور معمول از یک ساعت و نیم قبل از اذان صبح، در کوچه ها شروع به نواختن می کنند و 10 تا 15 دقیقه قبل از اذان به کار خود پایان می دهند؛ خوردن سحری نوازندگان بیشتر قبل از نواختن دم دم سحری است و چند دقیقه قبل از اذان صبح که به خانه می رسند، آب یا نوشیدنی می نوشند تا درطول روز دچار تشنگی نشوند.

البته کار نوازندگان دم دم سحری در اینجا به پایان نمی رسد و در روز عید فطر نیز پس از نماز عید دمام بر دوش، در کوچه ها راه می افتند و با ماه رمضان خداحافظی می کنند و بر در هر خانه ای چند لحظه می ایستند و شعرهایی می خوانند و به صاحب خانه و اهل منزل، عید مبارک می گویند.

براساس مقاله آشنایی با آیین های ماه رمضان در بوشهر باید بدانید که صاحب خانه نیز به خاطر تشکر از نوازندگان که یک ماه در سحرگاه برای خوردن سحری آنها را بیدار کرده اند، به عنوان تبرک یا عیدی، وجه نقد یا شیرینی یا آذوقه ای که در منزل دارند، به آنها می دهند.

نوازندگان نیز عیدی و آذوقه ای که بدست آورده اند را همه آنها یا قسمتی از آنها را به مردم تهیدست و مستحق می دهند.

گلی گشو، گره گشو

یکی دیگر از آیین های سنتی استان بوشهر در ماه مبارک رمضان "گلی گشو، گره گشو یا گره گشای" است که به عنوان میراث ملی ناملموس و معنوی مردم این استان به ثبت ملی رسیده است.

آنطور که کارشناس اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان بوشهر توضیح می دهد این آیین شبانه ویژه نیمه ماه مبارک رمضان است که تاکنون نیز به صورت خاص در میان مردمان این استان به صورت ویژه برگزار می شود.

وی ادامه داد: مراسم گلی گشو که به معنی گشوده شدن گره، برداشتن مانع و آسان شدن کار است هرچند دیگر در مرکز استان به فراموشی سپرده شد اما در برخی از شهرستان های شمالی و جنوب استان هنوز برگزار می شود.

براساس مقاله آشنایی با آیین های ماه رمضان در بوشهر باید بدانید که در این آیین مردم همزمان با 15 رمضان اقدام به برگزاری جشن می کنند و حلوای برنجی که حلوای سنتی بوشهری ها است تهیه و برای شادی روح درگذشتگان خود بین هفت خانه تقسیم می کنند.

در این شب مقدس که مصادف با میلاد با سعادت حضرت امام حسن مجتبی (ع) است دسته های مختلف که بیشتر آنان را بچه تشکیل می دهد با در دست داشتن کیسه و سردادن جملاتی نظیرˈگره گشو سرت بشور، با آرد شوˈ اهالی را از آمدن خود به منازل خبر می دهند.

مردم نیز باریختن برنج، گندم، شکلات و تنقلات دیگر در کیسه های آنها با هدف گشوده شدن مشکلات، از آنان پذیرایی می کنند.

بیشتر خانواده ها دو روز پیش از برگزاری این آیین، مقداری گندم خیس می کنند و در روز چهاردهم گندم ها را تفت داده تا در موقع آمدن گروه گلی گشو به آنها بدهند.

کودکان از درهر خانه ای که با دست پر برمی گردند آواز' خونه گچی پر همچی'ˈ سر می دهند و اگر چیزی به آنها داده نشود با خنده ای گله آمیز و کودکانه آوای "خونه گدا هیچیش ندا"ˈ یا "ˈخونه گدا خیرش ندا"ˈ را سر می دهند.

آبی بنوش

آبی بنوش یکی دیگر از آیین های سنتی استان بوشهر است که به ثبت آثار ملی درآمده و از جمله آیین هایی است که در سایه پیشرفت تکنولوژی به فراموشی سپرده نشده و هنوز وقتی سحرگاهان در کوچه پس کوچه های قدیمی شهر قدم بزنی صدای دلنشین موذن که پشت بلندگوی مسجد نوای "آبی بنوش لعنت حق بر یزید کن جان را فدای آن شاه شهید کن" را می شنوی.

آنطور که منصوری توضیح می دهد در گذشته سحرگاهان به دلیل هوای گرم و تشنگی که سبب آزار روزه داران می شد به منظور بیدار کردن مردم برای خوردن آب 10 دقیقه قبل از اذان صبح، موذنان نوای آبی بنوش را سر می دادند.

به گفته منصوری این آیین همراه با شعرهایی از جمله "آبی بنوش لعنت حق بر یزید کن"، "جان را فدای آن شاه شهید کن"، "آبی بنوش تشنه لبان را بیاد کن"، "لعنت به شمر و خولی و ابن زیاد کن" از مضامین ابیاتی است که در فضای شهر طنین انداز می شد تا روزه داران بتوانند درهنگام سحر به راز و نیاز و خوردن سحری بپردازند.

البته او این را هم یادآور شد که ندای آبی بنوش یکی از سنت های قدیمی رایج در شهرهای شمالی استان بوشهر بویژه بندر ریگ است که هنوز هم برگزار می شود.

مراسم 27 رمضان

یکی دیگر از مراسم مهم و آیینی استان بوشهر مراسم شب 27 رمضان و به روایتی شب قدر است که این مراسم به منظور آشنایی کودکان با مراسم سحری برگزار می شود و اقدام به پختن سحری ویژه ای شامل شکر پلو به دلیل شیرینی و علاقه ای که بچه ها داشتند با تخم مرغ آبپز و یا مرغ می پختند و بچه ها حتی آن گروهی که هنوز روزه برآنها واجب نبود را بیدار می کردند.

به گفته منصوری این آیین در آن روزگاران بسیار مورد توجه ما کودکان بود و همیشه در دوران کودکی خود منتظر مراسم 27 رمضان می ماندیم چون به صورت ویژه مربوط به کودکان بود و بیشتر خانواده ها به این روز اهمیت ویژه ای می دادند.

دورهمی های قرآنی

اما یکی از آیین های معنوی که از گذشته های دور برای بوشهری ها برجای مانده و نه تنها گذشت زمان آن را کمرنگ نکرده بلکه هر سال به صورت سازماندهی شده تر تقویت شده است، برگزاری دورهمی ها و مجالس قرآنی با عنوان "مقابله خوانی" است که هر شب ماه مبارک رمضان درحسینیه ها، مساجد، تکایا و حتی خانه ها برگزار می شود.

در آیین سنتی مقابله خوانی قرآن در شبهای ماه مبارک رمضان مردم گروه گروه بخصوص بعد از افطار در حسینیه ها، مساجد، تکایا و برخی منازل در محله های قدیمی شهر جمع می شوند و به خواندن قرآن می پردازند.

ریشه اصصلاح مقابله خوانی قرآن به این دلیل است که مردم درمقابل هم می نشینند و قرآن می خوانند و ویژگی بارز این آیین حضور افراد کوچک و بزرگ در کنار هم به صورت حلقه وار که بیانگر مودت و دوستی است.

در آیین مقابله خوانی قرآن کریم مردم گرداگرد یکدیگر می نشینند و در شبهای ماه مبارک رمضان هر شب یک جز از قرآن کریم را تلاوت می کنند که این تلاوت با مشارکت حاضران است و یک نفر هم که به قرائت کلام الهی تسلط بیشتری دارد مجلس را اداره می کند.

آیین سنتی مقابله قرآن در استان بوشهر طرفداران خاصی دارد که از اول ماه رمضان تا پایان آن با شور برگزار می شود.

هرچند طی 2 سال گذشته بواسطه ویروس کرونا این مراسم به صورت جمعی برگزار نشد اما باز هم مردم در جمع های خانوادگی به صورت محدود این سنت را برپا داشتند.

مراسم احیا و روضه خوانی در ایام شهادت حضرت علی (ع)

با نزدیک شدن به شب ضربت حضرت علی (ع) و شب های قدر مراسم قرآن بر سرگذاشتن و خواندن دعای جوشن کبیر درهمه مسجدها، حسینیه ها و حتی در برخی از خانه های مردم نیز برگزار و پس از آن مردم با خوردن سحری به خانه های خود باز می گردند.

به گفته کارشناس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان بوشهر در گذشته مردم بویژه بانوان همزمان با ایام شهادت امیرالمومنین (ع) در خانه های خود مراسم دعای الغوث الغوث برپا می کردند به نحوی که هربندی که از دعای جوشن کبیر می خواندند یک گره به نخی که با آبی در این آیین متبرک شده بود، می زدند تا دعا تمام شود و آن بند را با گره های زیاد به عنوان گردنبند مقدس به گردن افراد مریض می انداختند تا شفا یابند.

یکی دیگر از آیین هایی که همزمان با ضربت خوردن و شهادت مولی متقیان حضرت علی (ع) برگزار می شود، سینه زنی سنتی و اجرای تعزیه است؛ عزاداری سنتی استان بوشهر از سنت های ارزنده مردم این استان است که در ماه مبارک رمضان، محرم و صفر برگزار و به عنوان یکی از میراث ناملموس به ثبت ملی رسیده است.

عید تلخک یا عید تهلو

یکی از آیین های سنتی که در بین مردم بوشهر بسیار مهم است و تاکنون نیز برگزار می شود "عید تلخک یا عید تهلو" که به گفته قدیمی ها عید مردگان است.

آنطوری که منصوری توضیح می دهد در گذشته روز عید فطر مردم این استان بعد از اذان صبح به آرامستان می رفتند و سفره ای که حاوی شیرینی، حلوا و خرما بود بر سر مزار عزیز از دست رفته خود می انداختند و بعد از آن برای نماز عید به مساجد و مصلی ها می رفتند.

سیل جمعیت نمازگزار همیشه بیش از ظرفیت مصلی و مسجدهای استان است بگونه ای که مردم حتی در خیابان ها در کنار هم می ایستند و نماز می خوانند، بعد از برپایی نماز عید فطر و صرف صبحانه مردم استان بوشهر آیین عید تلخک را بجا می آورند.

خانواده هایی که عزیزی از دست داده اند آیین عید تلخک را برگزار می کنند به این صورت که بانوان در خانه و مردان در مسجد می نشینند و آشنایان آنان برای تسلیت و همدردی به خانه های آنان می روند و با مسقطی، رنگینک، بامیه و زولبیا از آنان پذیرایی می شود.

غذاهای محلی استان بوشهر در ماه رمضان

اما آن قسمت خیلی شیرین رسم و رسوم خاص مردم استان بوشهر در خوردن افطار و سحری است برخلاف بسیاری از مناطق کشور مردم این استان بطور معمول درافطارها غذایی سبک از جمله کماچ و گرده نوعی نان های شیرین و سنتی مخصوص استان بوشهر است که با شکر، شیره خرما و زنجبیل پخت می شود و طرفداران زیادی دارد.

نان کماچ را مردان در مغازه ها در تنور و نان گرده را زنان در تنورهای گلی یا در تابه در خانه درست می کنند و این نانها را به همراه آش زرد، حلوای برنج، رنگینگ، زولبیا، بامیه و حلوای انگشت پیچ مصرف می کنند.

مردم استان بوشهر غذای اصلی که شامل یک وعده غذایی مانند ناهار است را در وعده سحر صرف می کنند.

سفره سحری بوشهری ها شامل غذاهای متنوعی شامل ماهی سرخ کرده، ماهی شکم پر، مرغ شکم پر، میگو پلو، قلیه ماهی و میگو و سایر غذاهای دیگر استفاده می شود.

اینها تنها بخشی از آیین ها و سنت های مردم استان بوشهر در ماه مبارک رمضان است که هنوز با گذشت زمان به فراموشی سپرده نشده و بازگشت به این سنت ها و زنده نگه داشتن آنها برای نسل آینده بیانگر ریشه و اصالت مردمان این سرزمین است.