آیین های سنتی ماه رمضان در استان خراسان جنوبی

ایرنا/ این خبر پیرامون آیین های سنتی ماه رمضان در استان خراسان جنوبی برای شما نگارش شده است.

ماه رمضان در خراسان جنوبی همواره با آیین و نمادهای خاص همراه بوده و مردم این دیار سعی در بهره گیری هرچه بیشتر از سفره پروردگار در این ماه مبارک دارند.

یکی از رسوم مردم این استان برای استقبال از ماه رمضان، روزه گرفتن در روز پایانی ماه شعبان است که آن را «پیشواز» می نامند و البته در بسیاری از مناطق دیگر کشور هم رایج است.

مردم مساجد و محلات به همراه روحانیون و جوانان چند روز قبل از فرا رسیدن ماه مبارک رمضان به نظافت و غبارروبی مساجد پرداخته و خانه خدا را برای استقبال از این ماه، پاکیزه و آماده می کنند.

براساس آنچه بزرگان و ریش سفیدان منطقه نقل می کنند از قدیم مردم خراسان جنوبی در برخی نقاط غروب روز آخر ماه شعبان به پشت بام ها و بلندی ها رفته تا ماه را رویت کنند و امروز با وجود ابزارهای نوین و وسایل ارتباط جمعی به محض رویت ماه به مردم اعلام می شود.

با آغاز نخستین روز ماه رمضان در مساجد، حسینیه ها و تکایا همچنین منازل مراسم قرائت قرآن (جزء خوانی)، روضه اهل بیت (ع) و سخنرانی روحانیون در فضیلت ماه رمضان، آداب روزه گرفتن، دوری از منکرات و سایر موضوعات برگزار می شود و رونق خاصی را بوجود می آید.

مناجات و شب خوانی (شوخانی)

یکی از آیین های سنتی ماه رمضان در استان خراسان جنوبی، مناجات و شب خوانی یا شوخانی بوده که از نخستین شب ماه رمضان شروع می شود و در گذشته نه چندان دور مراسمی با عنوان شوخوانی و رمضوخوانی در روستاها و شهرهای خراسان جنوبی بویژه بیرجند با شکوه برگزار میشد که امروز مانند بسیاری از سنتها کمرنگ شده است.

شوخوانی (شب خوانی) نوعی مناجات با خدا بوده است و در قدیم هنگام سحر مردم روستا با صدای خروس خانه بیدار می شدند و چون پاس دوم را خروس میخوانده می فهمیدند که وقت سحرخوانی و شوخوانی یا همان مناجات سحر ماه رمضان است.

برخی ریش سفیدان و بزرگان پس از نیمه شب سه نوبت بر بالای بام خانه رفته و با صدای بلند به خواندن ادعیه و نیایش می پردازند، مردم نیز با شنیدن شوخوانی از خواب بیدار شده و تدارک سحری را می بینند.

این مراسم سنتی ماه رمضان هنوز در برخی روستاهای شهرستان بیرجند رواج دارد.

مراسم طبل زنی سحرهای ماه رمضان

مراسم طبل زنی یکی از آیین های سنتی در طبس است که بیش از 100 سال قدمت دارد و تا پایان ماه رمضان ادامه دارد. این مراسم در 2 نوبت سحر و افطار اجرا می شود و هر بار اجرا به مدت 10 دقیقه تا یک ربع و هر نوبت شامل سه بار به فاصله یک ساعت از مرتبه قبل نواخته خواهد شد.

این موسیقی با ضربات هماهنگ زمان باقیمانده به اذان را اعلام می کند و در پایان یک بخش کوتاه دارد که ریتم آن به هم ریخته و مردم با شنیدن آن متوجه می شوند که زمان کوتاهی به اذان مانده است.

در قدیم پس از اجرای این موسیقی، توپ خاصی به نام زنبورک (شمخال) به صدا در می آمد و به برگزار کنندگان این عمل زنبورک زن و نقاره زن می گفتند و تمامی این کارها در اکثر مناطق بطور موروثی بود و به ندرت غریبه ای وارد میشد.

صدای پر طنین این طبل ها با ترتیب موزون و دلنشین خاطره نقاره زنی حرم امام رضا (ع) را زنده می کند و مراسم طبل زنی با شماره 189 در فهرست میراث معنوی کشور (ناملموس) به ثبت رسیده است.

رمضان خوانی معروف به الله رمضونی

یکی از مراسم معروف ماه رمضان در بیرجند رمضان خوانی است که "رمضوخوانی" هم گفته می شود و از قدیم در شبهای ماه رمضان پس از نماز و افطار عده ای از پسران نوجوان در دسته های چند نفری به در خانه های مردم بویژه توانگران رفته و به امید گرفتن انعام (مواد غذایی یا وجه نقد) اشعاری خاص می خواندند که در اصطلاح محلی به آن رمضانی می گویند.

آنان جلوی در هر خانه که می رسیدند برای اینکه مطمئن شوند کسی در خانه هست یا نه یک نفر از بچه ها که او را با عنوان استاد برگزیده اند با صدای بلند میگفت: رَمِزُاْنی مارْ وَاْ مِدِیْ یا وَرْ خُانِمْدِ «رمضانی ما را می دهید یا بخوانیمش»

اگر در خانه کسی بود و چیزی به آنها میداد به در خانه دیگر می رفتند وگرنه اگر احساس می کردند کسی در خانه هست و جوابی نمی دهند خواندن رمضانی را آغاز می کردند. ابتدا استاد یک مقدمه و دعایی می خواند و شاگردان بعد از هر جمله او می گفتند آمین و یادی از حضرت محمد (ص)، حضرت علی (ع) و ائمه اطهار می کردند.

پسران نوجوان با خواندن اشعاری معروف به «الله رمضونی» و لهجه بیرجندی از صاحب خانه طلب انعام می کنند که برخی از آنها به این شرح است: رمضو یارب، یارب رمضو، رمضو آمد خوشنام خدا، رمضو آمد، مهمانش کنید بز و بزغاله قربانش کنید، رمضو آمد خود سیصد سوار، چوبی وردشته که آی روزه بدار، رمضو آمد، مهمانش کنید بز و بزغاله رو قربانش کنید، بز و بزغاله که چیزی نمشو گاو و گوساله را قربانش کنید، این سرا از کیه رو ور باده دو پسر داره که نو داماده، این سرا از کیه رو ور روزه دو دختر داره که مخمل دوزه، این سرا از کیه رو ور قبرستو، پدر مو گفته برو دو قرو بستو.

این گروه در پایان با خواندن اشعاری مبنی بر تشکر و آرزوی توفیق برای صاحبخانه برای خواندن رمضانی به خانه بعدی مراجعه می کنند.

جزء خوانی

جزء خوانی قرآن کریم که گاهی به آن «دوره قرآن» هم می گویند به 2 شیوه خانگی یا عمومی برگزار می شود و ماه رمضان دوره های خانگی ختم قرآن در خراسان جنوبی رونق خاصی دارد و بیشتر روزه داران سعی می کنند با حضور در این مجالس معنوی از فضیلت و ثواب آن بهره ببرند.

دوره های قرآن در عصر یا شب برگزار می شود و یک نفر به نام «ملا» حضور دارد که در روخوانی قرآن کریم مسلط است و زمانی که کسی کلمه ای از قرآن را اشتباه بخواند فقط او می تواند آن اشتباه را تصحیح کند.

جمع آوری خیرات و کمک های نقدی مردم هر منطقه برای کمک به یتیمان و بی سرپرستان و تعمیر و توسعه مساجد از دیگر برنامه های ماه مبارک رمضان در این استان است.

توزیع سبدهای غذایی توسط مردم، مراکز خیریه و ادارات و نهادها بین خانواده های نیازمند در ماه مبارک رمضان از جمله برنامه هایی است که هر سال اجرا می شود.

پختن غذاهای نذری شامل آش رشته، نان، پنیر و سبزی، حلوا، خرما، فرنی، شله زرد، زولبیا و بامیه برای افطار کردن و توزیع آن در مناطق محروم و بین نیامندان، دوستان و خویشاوندان از دیگر رسومی است که در ماه رمضان رونق دارد.

آیین ملاقه زنی (کفچلزی)

یکی از مراسمی که از گذشته های دور شب بیست و هفتم ماه رمضان در خراسان جنوبی اجرا شده آیین ملاقه زنی (کفچلزی) است که توسط دختران و زنان اجرا می شود.

در این شب بانوان به صورت فردی یا 2 نفری با هم و برداشتن یک سبد یا قلبیر که پارچه ای درون آن انداخته و در داخل قلبیر قرآن، آینه، شانه و یک سرمه دان گذاشته اند و یک کفچلز (کفگیر) یا قاشق به دست دیگر گرفته به در خانه هایی که از پیش در نظر گرفته اند می روند در حالی که صورت خود را چنان در چادر پنهان می کنند که دیده و شناخته نمی شوند.

آنان به در هر خانه ای که می رسند با کفچلز چند بار با فواصل کوتاه به در خانه می کوبند و به این وسیله حضور خود را اعلام می کنند. بانوی خانه به دم درآمده سبد آنها را گرفته ابتدا برای تیمن شانه را بر میدارد و به موهای خود می کشد بعد سرمه دان را به دست گرفته و چشم هایش را با سرمه سیاه می کند آنگاه آینه را برداشته و چهره خود را در آینه نگاه می کند و مبلغی پول داخل سبد میگذارد و به صاحبش می دهد.

سالهاست که این آیین در برخی مناطق روستایی اجرا می شود و علاوه بر پول اقلامی نظیر آرد، خرما و سایر نیز می گذارند. زن کفچلز با مبلغ جمع آوری شده، پارچه ای گرفته و ظهر روز بیست و هفتم در محل مسجد یا منزل مسکونی خودش در فاصله زمانی بین نماز ظهر و عصر پارچه را برش می دهد و همان روز می دوزد و می پوشد و بر این باورند که تمامی سال را به شادی خواهند گذراند و از بلایا و مشکلات مصون خواهند بود.

آیین ملاقه زنی (کفچلزی) نیز با شماره 816 در فهرست آثار معنوی کشور (ناملموس) به ثبت رسیده است.

افطاری دادن با دعوت از خویشاوندان و همسایگان به منظور احیای سنت صله رحم و کسب ثواب از دیگر آیین های سنتی ماه رمضان در خراسان جنوبی است که همه مردم سعی می کنند از آن بی نصیب نمانند.

مراسم وداع با ماه رمضان

مردم روز آخر ماه رمضان در دوره های خانگی قرائت قرآن با دادن شیرینی، نقل و شکلات مراسم ختم قرآن برگزار می کنند و برای نماز عید سعید آماده می شوند بطوریکه در آخرین روز ماه رمضان سرپرست خانواده ها با محاسبه میزان فطریه آن را از خرجی سالانه یا روزانه جدا کرده و در محل خاصی قرار داده تا در اولین فرصت به افراد فقیر و مستمند تحویل دهد.

برخی از مردم منطقه بر این باورند که باید افطاری آخرین شب ماه رمضان را در خانه خود افطار کنند تا فطریه بر گردن فرد دیگری نیفتد. از این رو در این شب کمتر به میهمانی می روند.

مراسم وداع با ماه رمضان نیز نشانه تدین مردم این دیار و انس با خداوند است که شب آخر، وداع در شب خوانی همراه با مناجات است و روزه داران پس از یک ماه عبادت به مساجد جامع و محل خود روی می آورند و به اقامه نماز عید فطر می پردازند و با پرداخت فطریه، زکات سلامت تن خود را نیز به افراد نیازمند ادا می کنند.