آیین ها و سنت های شب یلدا در استان خراسان جنوبی

ایرنا/ این خبر پیرامون آیین ها و سنت های شب یلدا در استان خراسان جنوبی برای شما نگارش شده است.

"کرسی" ابزاری گرمابخش است که در اغلب مناطق کشور جایگاهی برای گذراندن شو چله یا شب چله و شب نشینی های خانوادگی در خانه بزرگترها محسوب می شود و از قدیم مورد استفاده مردم خطه خراسان جنوبی بوده است.

«کرسی» وسیله ای است که به جای بخاری برای گرما بخشیدن به فضای خانه و محل زندگی و حضور اعضای خانواده استفاده میشده است.

این وسیله چهار پایه دارد و از چوب بوده که بنابر سلیقه های مختلف در اندازه های بزرگ و کوچک ساخته و طوری طراحی شده که در تمامی نقاط خانه قابل تعبیه و استفاده است.

اما کرسی در فرهنگ و سنت ایرانی فراتر از یک دستگاه گرم کننده است و به عنوان یکی از لوازم فرهنگ سنتی جایگاهی خاطره انگیز دارد، به این سبب که حرارت دلچسب آن، اعضای خانواده را گرد هم می آورد و با خوردن خوراکی های زمستانی و شنیدن حکایات پدربزرگ و مادربزرگ زمستان را سپری می کردند.

شب یلدا بلندترین شب سال است که دگرگونی زمین از زردی پاییز به سفیدی مهر و محبت بوده و از گذشته تاکنون توسط مردمان ایران زمین گرامی داشته شده است.

ایرانیان از دیرباز شب یلدا را شبیه عید نوروز پاس داشتند و با میوه هایی همچون هندوانه، انار، خرمالو و به از میهمانان پذیرایی می کنند.

هرکدام از این میوه ها بار معنایی نمادین با خود به همراه دارد، بطور مثال هندوانه که قاچ های مدور می خورد همچون خورشید، یادآور گرمای تابستان و فرونشاندن عطش است یا انار همچون صندوقچه ای حامل دانه های یاقوت سرخ، نماد زایش و زندگی است.

در شو چله، تنقلات و به قول معروف "شب چِره هایی" نیز تناول می شود که زنان در روزهای سال برگه هایی از میوه هایی مثل زردآلو، سیب و هلو، را خشک کرده و به همراه کشمش، نخود، عناب، سنجد، توت خشک، پسته و سایر تنقلات در ظرف بزرگی ریخته و برای این شب آماده می کنند.

با این وجود مردم ایران با پیشینه کهن و آیین های اصیل، شب یلدا را به عنوان بلندترین شب سال به گونه های متفاوت و با توجه به آیین ها و سنت های بومی هر منطقه برگزار می کنند.

اگرچه برخی از این آیین ها با گذر زمان، تغییر سبک زندگی و گرفتاری های روزمره و نیز گسترش محبوبیت فضای مجازی بین مردم، دستخوش تغییراتی شد، اما هنوز هم جلوه ها و نمادهایی از سنت های ویژه ای از ایران باستان در مناسبت هایی مانند شب یلدا بچشم می خورد.

در جنوب خراسان بزرگ که اکنون خراسان جنوبی نام گرفته، آیین ها و سنت های گذشتگان به قوت خود باقی بوده و در این شب که به "شُو چِله" معروف است، با آداب و رسوم خاصی برگزار می شود.

بین مردم خراسان جنوبی، چله بزرگ زمستان از اول دی آغاز می شود و دهم بهمن به پایان می رسد که به آن "چله کُلو" یا "چله بزرگ" می گویند.

"چله خُرد" یا "چله کوچک" هم یازدهم بهمن شروع می شود و تا پایان این ماه ادامه دارد که مردم ابتدای چله بزرگ را جشن می گیرند و از شدت سرمای زمستان نیز کاسته می شود.

چون از روز بعد شب چله کم کم روزها بزرگ و شب ها کوچک می شود در واقع این جشن به نشانه آغاز پیروزی نور بر تاریکی برگزار می شود.

براساس مقاله آیین ها و سنت های شب یلدا در استان خراسان جنوبی باید بدانید که شب چله یکی از بهترین دورهمی ها در بین مردم فردوس نیز بوده که هر سال با هدف ماندگاری و حفظ فرهنگ و رسوم پیشینیان برگزار می شود و هرچند در دو سال اخیر به سبب شیوع ویروس کرونا و لزوم رعایت نکات بهداشتی دورهمی ها کمتر شد، اما شب یلدا هم به شکل های دیگر و محدودتر از قبل یکی از خاطرات خوش مردم بوده است.

کف زنی؛ آیین مرسوم در شهرستان فردوس

جمع شدن فامیل در خانه بزرگان، پذیرایی با میوه ها و تنقلات معروف به آجیل خوری، قرمه خوری، کف زنی، حافظ خوانی و نیز انجام بازی های دسته جمعی از جمله آیین هایی است که از گذشته دور در "شب چله" مرسوم بوده است.

"کف زنی" از آیین های این شب در شهرستان فردوس است. "کف" نوعی بستنی یا شیرینی است که از ریشه گیاهی صحرایی به نام "چوبک" یا "بیخ" تهیه می شود.

به این صورت که بیخ را در قوری ریخته و آب می کنند و می گذارند بجوشد سپس آب آن را خارج و این عمل را چند بار تکرار می کنند تا تلخی آن گرفته شود. سپس این آب را که تلخی آن گرفته و سرد شده در ظرف سفالی بزرگی به نام "تِغار" می ریزند و با "دسته گز" که از مجموع چند ترکه نازک درخت گز تهیه شده، می زنند تا کف کرده و سفت شود.

این عمل چون نیاز به زور بازو داشته و زدن آن زمان زیادی می برد، معمولا توسط مردان و جوانان صورت می گیرد. بعد از آماده شدن، روی آن شیره انگور یا شکر، مغز پسته یا گردو ریخته و در بشقاب از میهمان پذیرایی می کنند.

در این میان گروهی از جوانان قبل از شیرین کردن کف ها با پرتاب آن به سوی همدیگر و مالیدن کف به سر و صورت یکدیگر موجب شادی و نشاط میهمانان می شوند.

مراسم و آیین کف زنی خراسان جنوبی به شماره 815 در بهمن سال 1391 در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسید.

قرمه خوری

قرمه خوری مراسم دیگری است که شب یلدا در فردوس برگزار می شود و خانواده ها در طول سال چند گوسفند را "پروار" کرده و در روزهای مختلف ذبح کرده و قرمه درست می کنند.

یکی از این گوسفندان مخصوص شب یلداست که در این شب ذبح می شود و گوشت را به تکه های مربع کوچک در می آورند سپس در ظرف بزرگ چدنی که به آن "دیگ ریگی" می گویند ریخته و همراه پیاز و نمک می پزند.

قرمه ها که آماده و سرخ شد، نان روی آن می گذارند تا روغن آن گرفته شود که البته این نان های روغنی طرفداران بیشتری دارد.

این سنت به دلیل شرایط اقتصادی حاکم بر جامعه و ناتوانی در خرید گوسفند کامل و حتی گوشت در برخی خانواده ها منسوخ شده است.

شُو چِله گی

یکی دیگر از آیین هایی که در این منطقه مرسوم است، بردن "شُو چِله گی" برای تازه عروس هاست.

در این مراسم، خانواده داماد که بتازگی عروس گرفته اند، در حد توان سینی تنقلات و میوه، پارچه یا لباس نو را به خانه عروس می برند تا نویدی برای زندگی گرم و پر امید آنان باشد.

این آیین امروزه رنگ و بوی دیگری هم پیدا کرده است و به دلیل رواج معضل تجمل گرایی و بالا رفتن توقعات جوانان و خانواده های آنان، در این شب فشار مالی زیادی به خانواده ها تحمیل می شود.

میهمانی ها و شب زنده داری های شب یلدا از گذشته های دور در این منطقه مرسوم بوده و هنوز هم به قوت خود باقی است.

بازی های دسته جمعی همچون گل یا پوچ، طرح معما و چیستان و بازگویی قصه و داستان های قدیمی توسط سالخوردگان و بزرگان فامیل و گرفتن فال حافظ از دیگر مراسم شب یلداست.