سفال زرین فام یکی از گونه های نفیس سفال های دوره اسلامی است

میراث آریا/ براساس آخرین اخبار منتشر شده، سفال زرین فام یکی از گونه های نفیس سفال های دوره اسلامی است.

این نوع سفال بدلیل درخشندگی و شفافیت لعاب و استفاده از لعاب های ارغوانی و قهوه ای به این نام شهرت دارد. دوران شکوفایی سفال زرین فام عصر خوارزمشاهی، سلجوقی و ایلخانی است. ویژگی مشخص سفال زرین فام ساوه که آن را از سبک کاشان، ری و گرگان متمایز می سازد، تکنیک پخت و ظرافت آن است. زرین فام های تولید شده در شهر ساوه ظریف تر و مدت پخت آنها بیشتر بوده و مرزبندی بین نقوش و خطوط چندان مشخص نیست. از ویژگی های تزئین لعاب زرین فام ساوه استفاده از لعاب لاجوردی بجای مشکی برای تزیین مرزبندی هاست.

طرز ساخت

افزودن ماده گدازنده و سنگ چخماق به گل که موجب پدید آمدن ظرفی محکم با حرارتی کمتر از پخت چینی شده بعد از آن سفالینه را با لعاب سفید قلع می پوشاندند و پس از حرارت دادن روی را با کلرید فلزات نقاشی می کردند و تا حد ذوب شدن لعاب را در کوره قرار می دادند و در همین لحظه با ایجاد دود در کوره شرایط احیا را فراهم می آوردند تا نقشهایی به رنگ قهوه ای مایل به سبز یا زرد بدست بیاورند.

هنر زرین فام لعاب طلایی از شاهکارهای فناوری در تاریخ صنعت و هنر سفالگری است که در سفالینه ها و کاشی های معروفی به همین نام در دوران مختلف اسلامی مشاهده می شود. کاشی های زرین فام دارای طرح های گل و مرغ اسلیمی، شاخه و برگ به رنگ قهوه ای و آیات قرآنی به خط ثلث عربی و رنگ آبی لاجوردی هستند.

کاوش باستان شناسی در سال 1385 توسط دکتر خطیب شهیدی در تپه تاریخی آوه صورت گرفت که در این تپه سفالینه های لعاب دار و زرین فام کشف شد. این تپه در کنار شهر آوه از توابع شهرستان ساوه قرار دارد.

محوطه تاریخی آوه یکی از شهرهای مهم دوره اسلامی و شیعه نشین بوده که طبق آخرین فصل کاوش، در این منطقه یک شهر 220 هکتاری با حریم آزاد وجود دارد که تمام آن زیر خاک است.

محوطه تاریخی آوه در دوره مغول به دلایلی که هنوز مشخص نشده است، متروک شد و پس از گذشت سالها و بر اثر عوامل جوی بصورت آوار فروریخته شده و در زیر خاک قرار گرفت.

1. کاشی زرین فام با ماده تاریخ (ستمائه) 600 هجری قمری: این کاشی نبشی (دوطرفه) است که یک طرف آن «ندخل» و طرف دیگر «ستمائه» نوشته شده است. این کاشی جز اولین کاشی زرین فام تاریخ دار در ایران است.

2. کاشی زرین فام دارای سوره انشراح متن این کاشی دارای کتیبه «دا فاغی...» و اول سوره انشراح است.

3. کاشی زرین فام محرابی: این کاشی احتمالاً قسمتی از محراب بوده است. دارای کتیبه «بسم الله الر...» و «نهار فی خیالا...» است.

4. کاسه زرین فام: سطح درونی دارای نقوش هندسی در قسمت بدنه و کف است و کتیبه ای به خط کوفی عربی در لبه ظرف است. قسمت بیرونی نقوش هندسی دارد.

5. پیاله زرین فام: سطح بیرونی دارای نقوش انسانی بوده که لباس ها طرح نقطه نقطه دارد و در سطح بیرونی ظرف نقوش هندسی دایره ای دارد.

6. قسمتی از کاشی زرین فام: این کاشی دارای کتیبه«... الله علیهم علی» است.

7. کاشی زرین فام نبشی: این کاشی دارای طرح های گیاهی اسلیمی با زمینه قهوه ای طلایی است.

8. کاشی زرین فام: این کاشی دارای نقوش گل و بته در تزئینات مدور و دور آن کتیبه است.