نگاهی به وضعیت هنر آبگینه در ایران به انگیزه یک ثبت ملی

ایسنا/ این خبر پیرامون نگاهی به وضعیت هنر آبگینه در ایران به انگیزه یک ثبت ملی برای شما مخاطبان گرامی نگارش شد.

میراثی که این روزها نه هنری است و نه کاربردی!

زهره محمدیان، کارشناس موزه آبگینه یادآور شد: ایران به عنوان یکی از تمدن های کهن، مدعی ساخت اولین شیشه های جهان است . ما در معبد چغازنبیل شیشه هایی داریم که برای سیزده قرن قبل از میلاد مسیح هستند و به نوعی اولین شیشه های جهان محسوب می شوند. بعد از آن شاهد اختراع لوله دم هستیم که کمی بعد از میلاد مسیح در یونان باستان اختراع شد و شیشه گری یک تحول عظیم را به خود دید.

او ادامه داد: تا پیش از آن شیشه یک ماده اشرافی، گران قیمت و نادر بود، اما با اختراع لوله دم توانستند شیشه را در وسایل روزمره همانند پارچ، عطردان، لیوان و جام استفاده کنند. پس از آن تکنیک های شیشه در کشور هایی که در مدیترانه شرقی و آسیا بودند همانند ایران، فلسطین سوریه و لبنان نیز پیدا شد و بر اساس مراوداتی که کشورها با همدیگر داشتند این هنر نیز تبادل شد.

این کارشناس خاطرنشان کرد: در موزه آبگینه آثار دوره هخامنشیان، اشکانی و سلوکیان وجود دارد. در دوره سلوکی تاثیر متقابل فرهنگ رومی و ایرانی، روی هنر نیز آشکار شد و از آن دوره فرم هایی یونانی به نوعی به ایران صادر شدند که نمونه هایی از آنها در موزه آبگینه وجود دارد. در دوره ساسانیان تراش شیشه به وجود آمد؛ البته پیش از این نیز وجود داشت، اما در دوره ساسانیان تکامل تراش شیشه را شاهد هستیم. پس از این دوره شاهد وفور تولید شیشه هستیم و تکنیک های جدید نیز اضافه شد. بعد از آن وارد دوره اسلامی شدیم که روی شیشه هایی با فرم ساسانی، کتیبه اسلامی نوشته شده است. در قرون اولیه اسلام تا قرون میانه دو شهر نیشابور و گرگان مرکز تولید آثار هنری سفال و شیشه بودند. این دوره دارای ویژگی های جدیدی همچون نقش های برجسته یا میناکاری بودند.

محمدیان خاطرنشان کرد: در دوره صفویه و قاجار درهای کشور به روی دنیا باز شد و هر کدام از این کشورها هنر و فرهنگ خودشان را به کشور ما وارد کردند؛ بعنوان مثال در دوره صفویه و قاجار شیشه گرانی از ایتالیا و فرانسه به ایران آمدند و ما تراش بلور و کریستال را یاد گرفتیم. در دوره قاجار آنقدر واردات بلور زیاد شد که صنعت شیشه گری ما رو به افول رفت، منحصر به اشیای کاربردی شد و ما از آن شیشه گری تکنیکی و هنری دور افتادیم. با مدرن شدن ایران در دوره پهلوی اول و دوم، صنعت شیشه گری با تحول جدیدی مواجه شد و کارگاه های شیشه گری در شهرهای اصفهان و تهران زیاد شدند.

او تهران را به عنوان شهر اصلی صنعت شیشه گری معرفی و اظهار کرد: از سوی دیگر در دهه های اخیر، شیشه در معماری تهران بسیار تاثیرگذار بوده است و در نمای تهران شیشه هایی استفاده می شود که با تکنیک های پیشرفته تولید می شوند. همچنین در شهر تهران و اطراف آن کارگاه های شیشه سازی زیادی شکل گرفتند و بعد از آن نیز کارخانه ها مشغول به کار شدند و هنرمندان زیادی در تهران در صنعت شیشه مشغول به کار شدند؛ تمام اینها باعث می شود که هم اکنون تهران را به عنوان شهر شیشه بشناسیم. باید این نکته را نیز در نظر داشت که در دهه های اخیر دانشگاه هنر تهران، اصفهان و تبریز رشته شیشه گری را راه اندازی کردند.

کارشناس موزه آبگینه درباره لزوم ورود هنر مدرن به هنر شیشه گری خاطرنشان کرد: خانم فریده لاشایی و خانم منیر فرمانفرماییان از جمله هنرمندانی بودند که از شیشه در آثارشان بهره گرفتند. تجمع هنرمندان در تهران و راه اندازی کارگاه های شیشه در اطراف تهران و اهمیت شیشه در معماری تهران باعث شد که تهران را به عنوان شهر شیشه بشناسند.

محمدیان همچنین درباره وضعیت کنونی هنرمندان صنعت شیشه و آبگینه، اظهار کرد: اگر وضعیت هنرمندان را از زبان خودشان بشنویم اغلب شاید ناراضی باشند و معتقدند که به این هنر به اندازه کافی بها داده نشده است. الان فعال ترین حوزه دانشگاهی، دانشگاه تبریز است و در تهران تقریباً رشته شیشه گری تعطیل شده است. این در حالی است که در کشورهای اطراف ما، شیشه در مصارف هنری و کاربردی به شدت مورد توجه است ؛ البته در عین حال باید این نکته را هم در نظر داشت که در کشور ما تکنیک های جدید از سوی اساتید این رشته مطرح شده و در حال جا افتادن است.

او در پایان یادآور شد: اما متاسفانه تلفیق این میراث کهن با هنر مدرن نیز به طور کامل اتفاق نیافتاده و این در حالی است که این ترکیب می تواند با استقبال خوبی مواجه شود. برخی کارگاه ها سعی می کنند که تکنیک های قدیم را زنده نگه دارند و در عین حال نگاه مدرن داشته هم باشند، اما آنها هم برای فروش بیشتر مجبور شده اند به سراغ طرح های اروپایی بروند. در واقع می توان گفت هنر شیشه در ایران از منظر هنری وضعیت مطلوبی ندارد و از نظر کاربردی نیز وضعیت متوسطی دارد.