نگاهی به وضعیت هنر مسگری و بازار مسگران اصفهان

ایسنا/ این خبر پیرامون نگاهی به وضعیت هنر مسگری و بازار مسگران اصفهان برای شما نگارش شده است.

از حال و هوای چهار باغ به سمت میدان نقش جهان گام بر می داریم، میدانی که بازار مسگرانش در سوی غربی آن برای هر شهروند اصفهانی و هر دوستدار نام و نشانی از اصفهان، بسیار آشناست...اگرچه سالهاست که باید گوش تیز کرد تا این بازار را از صدایش شناخت، اما هنوز هم صدای ضرب آهنگ ممتد چکش بر مس از این بازار شنیده می شود.

صدا ما را نیز به خود فرا می خواند و به بازار مسگران میدانی وارد می شویم که نقش جهانش خوانده اند و چه جلوه درخشان و شکوه مندی رخ می ن ماید از ظروف برساخته از مس و صدایی که اگرچه به نفس افتاده است، اما قطع نمی شود...یکی یکی از کنار حجره ها می گذریم تا صدای ممتد فرود چکش بر مس را بیابیم. اندکند، بسیار اندک و شاید در شمار انگشتان یک دست هم نیایند. بازار مسگران امروز از روزهای شکوه دیروزش فاصله ای بسیار دارد اما هستند معدود هنرمندانی که به هنر مسگری شهره آفاق اند و بسان قدمت بازار ریشه ها دارند.

استاد احمد سطوت را می بینم که بیرون از حجره اش نشسته است، با ضربه گیر صدایی که بر گوش دارد و چکش را بطور مداوم بالابرده و بر ظرف مسی در دستانش فرود می آورد. بر سردر حجره اش نوشته است «کارگاه تولیدی احمد سطوت، سازنده انواع و اقسام صنایع دستی مسی» و من می ایستم به دیدن تکرار چندباره این فراز و فرود و شنیدن صدایی که آهنگ جریان دار و جریان ساز بازار مسگرهاست...

مسگری شغلی موروثی در خاندان سطوت است و حالا استاد «احمد سطوت» تنها بازمانده از مسگرهای این خاندان است که هنوز چکش بر دستانش است و می سازد و می پردازد. خدایش قوت دهد...

او پیرامون نگاهی به وضعیت هنر مسگری و بازار مسگران اصفهان می گوید: سال 1334 در اصفهان متولد شدم و وقتی 10 سال داشتم یعنی از سال 1343 مسگری را شروع کردم و به شغل اجدادی خود پرداختم. همان سال پدرم من را برای کار به همین حجره در بازار مسگرها آورد. یادم هست که 150 نفر در این بازار به چکش کاری مس مشغول بودند، اما الان تعداد آنها به کمتر از انگشتان یک دست می رسد، به صدای چکش ها گوش کن...از نفس افتاده...

چهار نسل قبل از استاد احمد سطوت همگی به مسگری می پرداختند. استاد در این باره توضیح می دهد: پدرم «حاج رضا سطوت» و پدربزرگم «حیدر علی» در همین حجره کار می کردند. جد پدری ام «حسین» و قبل از او «حاج اسماعیل» نیز شغلشان مسگری بود. خلاصه نسل در نسل مسگریم و چکش بر مس می زنیم؛ علاوه بر این، پسرعموهای پدرم یعنی استاد «عبدالعلی سطوت»، استاد «عباس سطوت»، استاد «حسین سطوت» و استاد «حاج قاسم سطوت» نیز مسگر و در این هنر شهره عام و خاص بوده اند.

این روزها اما صدای چکش اندک مسگران بازار مسگرهای اصفهان نیز در میان رکود صنایع دستی به سختی شنیده می شد. استاد سطوت تأیید می کند و می افزاید: آنقدر قیمت ها بالا رفته و بدتر از همه نوسان دارد که نمی دانیم قیمت ورق مس فردا با امروز چقدر تفاوت خواهد کرد، نه توریست خارجی می آید و نه توریست ایرانی قدرت سفر دارد و اگر هم سفر کند صنایع دستی جز سبد خرید او نخواهد بود که مس هم از آن جمله است. از طرف دیگر از 100 ظرف مسی که الان در بازار مسگرها اصفهان به فروش می رسد شاید فقط 5 ظرف، دستی و با دست چکش کاری شده باشند و سایر آنها به صورت ماشینی ساخته شده است، چون دیگر نه هنر دست برای مسئولان اهمیت دارد و نه انجام آن به لحاظ اقتصادی صرفه دارد.

او سپس پیرامون نگاهی به وضعیت هنر مسگری و بازار مسگران اصفهان اضافه می کند: ما هم که هنوز کار می کنیم چون کار دیگری نمی دانیم، برای همین باید چکش بزنیم. دست و گوشمان را از دست دادیم اما چیزی عایدمان نشد و فرزندان ما هم وقتی دیدند من در این شغل نه پولی دارم و نه توجهی از سوی مسئولان به این هنر می شود نخواستند به این شغل بیایند، اصلاً برای چه بیایند! که آینده ای چون ما داشته باشند! نه همان بهتر که به کار دیگری مشغول شوند تا هم دخل و خرجشان بخواند و هم سلامت جسمشان به خطر نیفتد.

اندکی جلوتر، استاد حاج علی جعفر پیشه بر صندلی کوچک حجره اش نشسته است، اما هنوز هم با چکشی در دستانش بر ظرف مسی بزرگی ضربه می زند و صدایش ضرب آهنگ ظریف و زیبای بازار را شدت می بخشد...

- خسته نباشی استاد

استاد: درمونده نباشی دخترم

اما دست از چکش زدن بر مس بر نمی دارد و همچنان چکش می کوبد...

- استاد چند تا سؤال بپرسم؟

و در این لحظه، چکش از کار می ایستد.

استاد: وقت ندارم فقط یکی بپرس، فقط یکی.

- استاد چند وقته کارتون مسگریه؟

استاد: 50 سال دخترم 50 سال

و 50 سال را بگونه ای می گوید که انگار آه کشیدنی است طولانی...

- خودتون چند سالتونه؟

استاد: متولد سال 1318 در اصفهان خیابون شاه که الان بهش میگن خیابون طالقانی

- پدرتون هم مسگر بودند؟

استاد: اجداد من همه شون مسگر بودن.

- اسمهاشونو میگید؟

استاد: بابام «حاج مصطفی»، آقا جونم «اوس ابراهیم»، آقا جون بابام «حاج باقر» و بابای حاج باقر هم «حاج ابوطالب» همه شون مسگران نسل ما بودن، نسل خونواده جعفر پیشه که همه شون هم می رسه به اسماعیل نقره کار.

- برادراتون چی؟

استاد: آره فقط همینا نبودن که؛ داداشام اونا هم مسگر بودن. 4 تا داداش داشتم که سه تاشون یعنی «محمد»، «عباس» و «احمد» که عجیب مسگرای خوبی بودن، اما هر سه از دنیا رفتن. داداش دیگم «محمود» شغلش مسگری نیست ولی اونم مسگری داخل خونشه.

- پسر دارید؟ مسگری می کنند؟

استاد: گفتم مسگری داخل خون ما هست که بدونی چی میگم. پسرم مهندس عمرانه اما مسگری خیلی خوب بلد است چون داخل خونشه.

استاد: دیگه بسه بابا جون. برو منم به کارم برسم.

- خدا نگهدارتون استاد

استاد: خدا برات خوب بخواد.

و باز هم چکش است که بالا می رود و بر مس فرود می آید و عجیب آهنگی دارد این بازار...

درست روبروی حجره استاد علی جعفر پیشه، حجره دیگری است، اما با نام حاج احمد جعفر پیشه. فرزند استاد در حجره ایستاده و عکس قاب شده پدر بر بالای حجره نصب شده است.

می پرسم: حاج احمد آقا پدرتان بودند؟

پاسخ می دهد که: بله من سعید جعفر پیشه هستم پسر مرحوم حاج احمد آقا.

ادامه می دهم: از اقوام استاد علی جعفر پیشه هستید؟

و می گوید: بله پدربزرگم «حاج مصطفی» و عموهایم «حاج علی»، «حاج عباس»، «حاج محمد» و «حاج محمود» مسگر بودند.

به حجره حاج علی اشاره می کنم و می پرسم: «حاج علی» منظورتان یعنی همین حجره روبرویی؟

پاسخ می دهد: بله عمویم هستند. حاج علی و حاج محمود در قید حیاتند و پدرم و دو عموی دیگرم یعنی حاج عباس و حاج محمد فوت شده اند.

دوباره می پرسم: از خانواده جعفر پیشه، فقط شما و عمویتان در این شغل باقی هستید؟

و می شنوم: بله من هم از بچگی در بازار بودم ولی بعد از فوت پدرم حجره را اداره کردم و کسی دیگر در خانواده ما مسگر نیست. البته حاج محمود هم در شغل دیگری رفت و کار اداری دارد و مسگری را ادامه نداد.

و باز هم می گویم: فرزند ندارید؟

و پاسخش این است که من فقط یک خواهر دارم و برادر ندارم. خودم هم فقط یک دختر دارم.

ادامه می دهم که: پدرتان چه تاریخی فوت شدند؟

به عکس پدرش نگاهی می اندازد و می گوید: پدرم 15 اسفند 1322 در اصفهان متولد شدند و حتی دیپلم ریاضی خود را در زمان شاه گرفت اما از بچگی در حین تحصیل به کار مسگری پرداختند و بعد حتی کارمند بانک شدم شدند، ولی سال 54 از بانک استعفا دادند و مسگری را ترجیح دادند. اول در خیابان کاشانی مغازه ای داشتند و آنجا کار میکرد ولی از سال 1360 به بازار مسگرها آمدند و چکش زدند تا اینکه ششم آذر 1389 بخاطر سرطان کبد از دنیا رفت.

او نیز به سختی های شغلش اشاره کرده و ادامه می دهد: مسگری کار بدنی است و دست و چشم و کتف و کمر را درگیر می کند، البته عشق داشته باشی برای آسان می شود. خانواده ما هم به شغلشان علاقه و عشق داشتند، پدرم عاشق مسگری بود که کار در بانک را رها کرد و در حجره نشست و چکش زد؛ اما سختی های دیگرش آدم را از پا در می آورد مثلا بالا و پایین رفتن قیمت ارز که روی قیمت مس اثر میگذارد، نبودن توریست هم که واضح است، اصلاً توریستی نمی بینیم. جنس ها روی دستمان مانده است و نمی دانیم چه می شود.

حجره سفیدگری استاد «حاج حسن قلع ریز» در انتهای بازار مسگرها است. او پیشکسوت سفیدگری مس است و شهره عام و خاص. روی صندلی بیرون از حجره نشسته است اما نور آتش از درون حجره اش پیداست. کنارش می ایستم و کوتاه می گوییم و می شنویم...

استاد قلع ریز می گوید: پدرم «حاج رمضان» و پدربزرگم «حاج حسین» نیز سفیدگر بودند و من هم 60 سال است که در همین شغل کار می کنم و از همان اول هم در همین بازار مسگرها بودیم.

او ادامه می دهد: من متولد سال 1330 در محله مسجد سرخی اصفهان هستم و 4 فرزند پسر و یک دختر دارم که پسرانم در شغل سفیدگری فعالیت دارند.

استاد قلع ریز درباره سفیدگری نیز توضیح می دهد: منظور از سفیدگری، سفید کردن ظروف مسی با استفاده از قلع است. ما خودمان ظرف های تازه ساخته شده مسی را سفید می کنیم اما مردم هم حواسشان باشد وقتی ظرف مسی، قرمزی مس را در خود نشان داد باید بیاورند تا سفید شود چون برای بدن ضرر دارد.

او ادامه می دهد: ما طرف های مسی را با قلع سفید می کنیم و حتماً باید قلع به صورت خالص باشد و ما هم صد درصد خالص استفاده می کنیم. در غیر این صورت ضرر دارد.

حاج قلع ریز در پاسخ به اینکه قلع را چگونه تهیه می کنند، توضیح می دهد: سابق از بلژیک می آمد ولی الان از مالزی به ایران می آید و ما به صورت شمش و کیلویی می خریم و خودمان آن را آب می کنیم.

استاد می گوید: تا قبل از این چند سال اقبال مردم به خریدن ظروف مسی بیشتر شده بود چون از خواص آن اطلاع پیداکرده بودند اما این چند سال تورم خیلی زیاد شد و توان خرید ظرف مسی کم شد و به تبع آن سفیدگری هم رونق قبل را ندارد چون علاوه بر مس که برای ساخته شدن ظرف ها لازم است قلع و نشادر و نفت و در واقع همه چیز هم گران شده است.

او با بیان اینکه در اصفهان شاید 5 حجره سفیدگری وجود داشته باشد، تأکید می کند: نسل جدید کارهای سخت را قبول نمی کنید، اما با وجود اینکه اوضاع اقتصادی و کار مناسب نیست، اما من به جوان ها می گویم بیکار ننشینید و دستتان را روی زانوان خودتان بگذارید و بلند شوید، حتما موفق می شوید. اما اینکه حتما به صنایع دستی وارد بشوند را توصیه نمی کنم، چون الان کارها تا حد زیادی شکست خورده ولی در قدیم تمام حجره های بازار مسگرها پر از جمعیت بود و همه حجره داران در حال کار و چکش زدن بودند، اما حالا فقط از دو سه مغازه صدای چکش می آید؛ هم کار از رده خارج شد چون ظروف دیگری به میان آمد و هم از طرف مسئولین توجهی به هنر نشد. البته توریست هم به کشور وارد نمی شود تا صنایع دستی مثل مسگری رونق بگیرد.

استاد قلع ریز اضافه می کند: من از مسئولین می خواهم که اجازه دهید توریست به مملکت وارد شود. کشور ترکیه نصف بودجه خود را از راه ورود توریست بدست می آورد ولی ما این همه آثار تاریخی و این همه هنر فقط در شهر اصفهان داریم اما از توریست خبری نیست که بیایند و این داشته ها را ببینند.