زیگورات چغازنبیل

زیگورات چغازنبیل در جنوب غربی کشور، در 40 کیلومتری شهر باستانی شوش و 35 کیلومتری غرب شهر باستانی شوشتر جای گرفت. معبد آناهیتا به ایلامی زیگورات دور اونتاش ziggurat dur untash و با نام چغازنبیل خوانده می شود. زیگورات از زقوره اکدی سامی نوک به معنای قله کوه و مکان مرتفع می آید. در ایران تلفظ این کلمه از مقالات رومن گیرشمن گرفته شده و زیگورات خوانده می شود. این پدیده شگرف نزد باستان شناسان به دور اونتش یا دژ اونتش خوانده می شود. دور dur ایلامی بوده و به معنای مکان و منزلگاه و اونتاش نام پادشاه موسس آن هست.

زیگورات چغازنبیل در حدود 1250 سال پیش و به وسیله اونتاش گال، پادشاه دوره ایلام میانه و برای ستایش ایزد اینشوشیناک نگهبان شوش در شهری به نام دور اونتاش ساخته شد. این معبد در مرکز سه حصار قرار داشت. معبد آناهیتا و معابد اطرافش همگی در یک حصاره مقدس قرار گرفته که گیرشمن برای این حریم واژه یونانی تمنوس را بکار برد. حصار پیرامونی محوطه حدودا 1625 متر بوده که شامل بنای چغازنبیل به اضلاع 105/20 و 105/20 بطور چهارگوش است. زیگورات در دو مرحله ساخته شد؛ در آغاز، بنایی مربعی با حیاط مرکزی بود که نقشه اش به انباری بزرگ با اتاقی بی روزن شباهت دارد.

در میان هر ضلع از دیوارها یک ورودی ایجاد شده که به حیاطی با کف گودتر می رسید و از حیاط برای مراسم آیینی و مناسک مذهبی استفاده میشد. در سال 1250 قبل از میلاد، اونتاش ناپیرشا مصمم می شود تا این معبد یک طبقه را به بنایی عظیم با 5 طبقه تبدیل کند. این 5 طبقه به مانند هرم از پایین به بالا کوچک میشد و بالاترین طبقه به دو خدای حامی شوش ناپیریشا و اینشوشینک متعلق بود. از آن 5 طبقه به ارتفاع 52 متر تنها 2/5 طبقه با ارتفاع 25 متر باقی ماندند. معبد آناهیتا در حمله خونریز سپاه آشور بانیپال به همراه تمدن ایلامیان ویران گردید و دفن شد.

در سال 1890 میلادی هم زمین شناس معروف ژاک دو مورگان اعلام کرد که در این مکان چاه نفت وجود دارد و در پی این گزارش، اولین شرکت نفتی ایران شکل گرفت. پس از گذشت 50 سال، مهندسانی که مشغول کار در این محدوده بودند، آجرهایی را یافتند که روی آنها نوشته وجود داشت. پس از آن، کاوشهایی در پلان زیگورات چغازنبیل صورت گرفتند که منجر به کشف این معبد عظیم گشتند. سده های متمادی این بنا به شکل زنبیلی واژگون در خاک فرو رفته بود تا اینکه بدست رومن گیرشمن فرانسوی در زمان پهلوی دوم خاکبرداری شد. اگرچه بیرون آمدن این بنای تاریخی، تمدن و فرهنگ ایران را بیش از پیش به رخ جهانیان کشید اما بعد از گذشت حدود 50 سال در دست نابودی است و عوامل طبیعی نقش مهمی را در این مورد داشته اند.