با شماری از معروف ترین سازه های مهندسی ایرانی آشنا شویم

ایران در تمام طول تاریخ بعنوان یکی از مهمترین کشورها در زمینه هنر و معماری شناخته شده و جایگاه رفیعی را به خود اختصاص داد. از همان روزهای اولیه ای که جوامع بشری در مرزهای ایران شکل جدی تری را به خود گرفتند تا همین امروز که این تمدنها با تغییرات گسترده تری همراه شده اند، سازه و بناهای متعددی در دل این مرز و بوم بنا شده که هر کدام از آنها اصالت غیر قابل انکار هنر معماری ایران را به رخ جهانیان می کشند؛ هنری که زیبایی بی مثالی دارد و از دل فرهنگ غنی ایرانی سرچشمه گرفته است؛ فرهنگی که روز به روز بر شاخ و برش افزوده شد. با ما در مقاله معروف ترین سازه های مهندسی ایرانی همراه باشید تا شما را با تعدادی از دیدنی ترین سازه های مهندسی ایرانی آشنا کنیم. قطعا، آشنایی با مشهورترین سازه های مهندسی ایرانی برایتان جالب خواهد بود.

شهر زیرزمینی نوش آباد

شهر زیرزمینی نوش آباد یکی از معروف ترین سازه های مهندسی ایران است؛ سازه ای که به عنوان یک بنای نظامی و دفاعی کارکرد داشته و در زمانهای بحرانی و حساس چون حمله دشمنان به یکی از اصلی ترین پناهگاه های شهری کاشان بدل میشد. این سازه که به دست مقنی ها و مهندسان باهوش ایرانی در دل زمین سفت کاشان بنا شده، حدود 120 متر ارتفاع در قسمت ورودی های خود دارد و خود شهر دارای 180 متر ارتفاع و عرضی است که اجازه می دهد تنها یک فرد از مسیرهای موجود در آن عبور کند؛ مسیرهایی که تو در تو هستند و با راهروهای فراوان و مسیرهای کوتاه و بلند به یکدیگر وصل می شوند.

معماری این شهر زیرزمینی بقدری حیرت آور است که هر بیننده ای از تماشای ساختار متراکم این شهر به وجد می آید. آنطور که در تاریخچه این مورد از معروف ترین سازه های مهندسی ایرانی آمد، این بنا در سه طبقه مجزا طراحی شده و در مجموع این طبقات از عمق 4 تا 18 متری زمین به صورت کامل قابل محاسبه اند. طبق عکس و نقشه هایی که از این شهر زیرزمینی بدست آمده، به خوبی میتوان دید که گذشتگان ما چقدر استادانه و مهارانه این شهر را بنا کرده و به هنر معماری سازه های ایرانی افزوده اند.

این شهر که مدتی از چشمان مردمان محلی و همچنین متخصصان این حرفه دور مانده بود، در سال 1383 هجری شمسی و بر اثر حفر چاه آب به دست یکی از مقنی های کاشانی کشف گردید و مجدد بر سر زبانها افتاد. امروزه شهرت این مورد از معروف ترین سازه های مهندسی ایرانی به حدی جهانی شده که از کشورهای مختلف جهت تماشای آن به شهر کاشان سفرهایی صورت میگیرد و به همین جهت، شهر کاشان به عنوان یکی از شهرهایی که تمدن ایران زمین را به رخ همگان می کشاند، شناخته می شود.

قنات مون

قنات مون که یکی از دیدنی ترین سازه های مهندسی ایرانی بوده، متعلق به دوره باشکوه اشکانیان هست. اگرچه این بنا از آن دوران به یادگار مانده اما این سازه حدود 800 سال پیش مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت تا بتواند با قدرت و بدور از هرگونه آسیبی به حیات خود ادامه دهد و جهانیان را با توانایی های معماری ایرانیان بیش از پیش آشنا سازد. سالهاست که به همت دولت، لوله کشی آب به شهر اردستان رسید اما همچنان قنات مون به فعالیت خود ادامه می دهد و با تولید 60 لیتر آب در هر ثانیه، بخشی از آب ساکنان این شهرستان کویری را تأمین می کند.

طبق آخرین محاسباتی که بر روی این سازه صورت گرفته، مشخص شد که این چاه دارای عمقی 31 متری و طولی 4 کیلومتری است که اگرچه میزان آبی که در دل خود جای داده، کاهش یافته است اما سبب نشد که فعالیت قنات با مشکل مواجه شود. البته، لازم به ذکر است که مسئولان محیط زیست و متخصصان این حوزه تمام تلاش خود را دارند تا ضمن حفظ بافت اصیل این مورد از مشهورترین سازه های مهندسی ایرانی، از آبهای زیرزمینی موجود در بسترش مراقب های لازم را بعمل آورند.

بادگیر چپقی کرمان

بادگیر چپقی کرمان سازه ای است که در زمان حکومت پهلوی اول و توسط یکی از چیره دست ترین معماران سیرجانی به نام معمار مهدی شجاعی بر فراز این بنا ساخته شده و از آن روز به بعد، اتاقی را در زیر بادگیر برای نگهداری داروها تعبیه کردند تا داروها از نفوذ گرما تابستان محفوظ داشته شوند. اگر به استان کرمان سفر کنید، به شهر سیرجان سری بزنید، درست در مقابل این مورد از دیدنی ترین سازه های مهندسی ایرانی قرار می گیرید؛ سازه ای که بدون شک شما را به یاد دودکش های کشتی می اندازد، چرا که معماریش کاملا الهام گرفته شده از همان دودکش هاست.

طبق آن چیزی که در تاریخچه این مورد از دیدنی ترین سازه های مهندسی ایرانی آمده و معمار شجاعی آن را عنوان کرد، زمانیکه قصد طراحی سازه را داشته، سفری با کشتی به یکی از کشورهای اروپایی کرد و همان زمان بود که ایده طراحی بادگیر به ذهنش خطور کرد، چرا که بر فراز کابین او دودکشی بوده که آن دودکش فضای درون کابین معمار را خنک میکرد و همین موضوع سبب شکل گیری بادگیر تاریخی و باعظمت چپقی شد.

پل گاومیشان

پل گاومیشان در مرز بین دو استان پهلوان پرور لرستان و ایلام قرار گرفته و به عنوان یکی از آثار ملی ایران مورد توجه گردشگران ایرانی و خارجی است؛ سازه ای که از آجر و سنگ تشکیل شده و با استادی هر چه تمام تر طراحی و معماری شده است، به نحوی که به عنوان یک پل دو طبقه شاخص در آسیا و جهان نام خود را مطرح کرد؛ پل دو طبقه ای که طبقه ابتدایی آن محل عبور و مرور احشام بوده و طبقه بعدی برای تردد انسانها طراحی شده است.

نکته ای که درباره این مورد از مشهورترین سازه های مهندسی ایرانی حائز اهمیت است، وجود 6 طاق در طول 175 متری پل بوده که با عرضی نزدیک به 8 متر و 20 سانت خود این امکان را به اهالی منطقه میداده که بدون نگرانی احشام خود را از روی پل عبور دهند و از دهانه هایی که عرضی در حدود 50 متر دارند، در انتظار رسیدن این چهارپایان بمانند؛ عرض دهانه ای که مثالی در جهان ندارد و به همین دلیل است که در جهان گاومیشان را به عنوان پلی با بزرگترین دهانه می شناسند و مشتاق تماشای این شاهکاری هنر معماری هستند.

البته که از این دو دهانه عظیم تنها یکی از دهانه باقی ماند، چرا که دهانه دیگر در زمان حمله اعراب به ایران و در اثر عقب نشینی سپاهیان تخریب شد اما این مورد چیزی از شکوه و زیبایی این پل نکاست. با اینکه این پل در زمان صفویه و قاجاریه مرمت شد اما فرسایش هایی که در گذر زمان در این مورد از مشهورترین سازه های مهندسی ایرانی دیده می شوند، قابل انکار نیستند.

منارجنبان

منارجنبان که بر روی مزار یکی از صالحان قرن هشتم هجری قمری که متعلق به سال 716 هجری قمری بوده و عمو عبدالله نام داشته، بنا شد، از آن زمان تاکنون چون آهنربایی قوی علاقمندان به معماری و گردشگری را به سوی خود جذب کرده است. عاملی که این سازه را نسبت به سایر همتایان خود شاخص تر کرده، حرکت مناره ها بوده است؛ حرکتی محسوس که علاوه بر حاضران در مناره، افرادی که در محوطه بنا نیز حضور داشته اند را متوجه خود میکرد. گفته می شود که علت این تکان خوردن و به اصطلاح جنیدن مناره ها، پدیده زئوناس یا تشدید است.

این پدیده در واقع بر این حقیقت دلالت دارد که همه اجسام دارای مولکول های متحرک بوده و اگر به آنها نیروی بیشتری وارد نماییم، به جنبش و حرکت آنها افزوده ایم اما اینکه این سازوکار در آن دوره از تاریخ چگونه محاسبه شده، هنوز هم برای بسیاری از صاحب نظران دارای سؤالات گوناگونی است؛ سؤالاتی که شاید برای همیشه سر به مهر بمانند؛ اسراری که به موجب آن یک فشار کوچک در یکی از مناره ها منجر به جنش هر دو مناره می شود و صحنه های جالبی را خلق می کند.

سد کریت

سد کریت با معماری بسیار باشکوه در 650 سال قبل و با بهره گیری از سنگ ساروج، آهک، آجر و سنگهای مقاوم ساخته شده است. ارتفاع سد کریت حدود 100 متر است و با عرض کمی که دارد، به عنوان باریک ترین سد جهان نیز توانسته تا عرض اندام کند و حرفهای زیادی برای گفتن داشته باشد. عاملی که سبب شد تا بعد از گذشت سالها این سد باریک پا برجا بماند و قد خم نکند، وجود قوس بی نظیری است که در بدنه این مورد از معروف ترین سازه های مهندسی ایرانی دیده می شود.

کانال ترنه

کانال ترنه که از جنس سنگ و ساروج و گل و لای بوده، آب شیرین کوهها را بدون ذره ای تداخل با آب شور رود مهران به زمینها می رساند؛ کانالی که آنقدر نفوذ ناپذیر است که اگر حجم رود مهران افزایش هم یابد، تأثیری در عملکرد ترنه ندارد. کانال ترنه پیشگام طرحی بوده که بعدها به صورت لوله کشی های امروزه خود را نشان داده است. اگرچه قدمت قابل ملاحظه ای برای ترنه تخمین زده شده و این سازه بارها مورد مرمت قرار گرفته، اما طبق نظر معماران هر ترنه حدود 50 سال عمر مفید دارد و باید هر از چندگاهی برای افزایش طول عمر این مورد از مشهورترین سازه های مهندسی ایرانی اقداماتی مناسب صورت گیرند.

پل قلعه حاتم

پل قلعه حاتم در شمال غربی شهر بروجرد قرار گرفته و اگرچه از نظر تاریخی قدمت بالایی ندارد و در زمان قاجاریه و در حدود 200 سال پیش بنا شد اما دارای تفاوتهای منحصر بفردی است که نمیتوان از آنها چشم پوشی کرد. در زمانهای نه چندان دور، این پل تنها راه ارتباطی کناره های رودخانه بوده و ضمن اینکه کارکرد مواسلاتی داشته، در راه انتقال آب از یک سو به سوی دیگر نیز کمکهای شایان توجهی را انجام میداد، چرا که در این پل یک کانال نیمه عمیق وجود دارد و همین موضوع منجر میشد که آب شیرین سرچشمه ماشا به رودخانه گرمابه به بهترین شکل و با کمترین هدر رفت منتقل شود.

این مورد از دیدنی ترین سازه های مهندسی ایرانی دارای 261 متر طول و 2.5 متر عرض بوده و با داشتن 14 طاق از جنس آجر، ملات های آهکی و همچنین سنگهای مقاوم چون ساروج یکی از پلهای طویل این مرز و بوم نیز بحساب می آید. اگرچه عرض این پل به صورت کلی مناسب است اما در محل عبور جریان آب این عرض بیشتر و بیشتر می شود و از طرفین کاسته شده تا آب بدون آلودگی به سمت دیگر منتقل شود.

سازه های آبی شوشتر

سازه های آبی شوشتر که از پل ها، بندها، آسیاب ها، کانال ها، تونل ها، آبشارها و همچنین ریزشگاه های مختلف تشکیل شده، چنان استادانه با یکدیگر پیوند ساخته که گویی یک شهر آبی سر از خاک برآورده و در معرض دید علاقمندان قرار گرفته است. بنای سازه های آبی شوشتر که از زمان هخامنشیان مورد ساخت و ساز قرار گرفته و تا پایان دوره ساسانیان گسترش یافته، این قابلیت را داشت که آب آشامیدنی و آب کشاورزی ساکنان منطقه را تأمین نماید و حتی بخشی از آب تأمین شده را در پشت سدی ذخیره کرده تا در مواقع بحران خشکسالی مورد استفاده قرار گیرد.

این سد علاوه بر ذخیره آب تأمینی، بر مسیر رودخانه نیز قرار میگرفت و این مسیر را مسدود میکرد تا آب بالا آید و بعد این آب جمع شده از طریق سه تونل حفر شده آبگیری شود و بعد این تونل ها که به کانال های متعددی منتهی می شوند، آب را به درون آسیاب ها هدایت میکردند تا کار آرد کردن گندم ها را نیز پوشش دهند و بعد آب مصرف شده را به صورت آبشار سر ریز می کردند تا به درون زمینهای کشاورزی وارد شود و محصولات را از تشنگی برهاند.

غار سنگ تراشان

غار سنگ تراشان که در جهان نیز اسم و رسمی برای خود کسب کرده، دارای وسعتی 5 هکتاری بوده و دارای 12 دهانه و 100 ستون است. طبق شواهد بدست آمده از این غار که با نامهای سنگ اشکن، سنگ شکنان و سنگ شکن نیز شناخته می شود، معلوم شد که این غار متعلق به 250 سال قبل است و این یعنی قدمتی که در سایر غارهای از این دست کمتر دیده می شود. در ادامه اطلاعات بدست آمده از این غار، مشخص شد که پیشینیان ما به وسیله تیشه، پتک، سوهان، اهرم و اره دو سر این سازه را به صورت کنونی در آورده اند و بدون کمک گرفتن از هیچ نوع ابزار پیشرفته جاذبه ای را از خود به یادگار گذاشته اند که بعد از گذشت سالها زبانزد جهانیان است.

آنطور که از بافت سازه مشخص است، چند سنگ شکن ماهر با برداشتن سنگها از قسمتهای مختلف غار فضایی مناسب را طراحی می کنند و پس از هر فاصله ای که طبق محاسبات دقیقشان یافته بودند، قسمتی از سنگها را نمی تراشیدند تا نقش ستون را ایفا کنند و استحکام موجود در غار را افزایش دهند تا پس از گذشت سالها دچار ریزش نشود.