شهر زیرزمینی نوش آباد (شهر زیرزمینی اویی)

شهر زیرزمینی اویی یا شهر زیرزمینی نوش آباد شهری زیرزمینی و باستانی واقع در زیر بافت کنونی شهر نوش آباد در هفت کیلومتری کاشان است. این مجموعه قدمتی 1500 ساله داشته و به دوره ساسانیان تا دوره صفوی مربوط می گردد. این اثر در تاریخ 8 مرداد 1385 با شماره 15816 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. شهر نوش آباد پایتخت انوشیروان، پادشاه ساسانی بوده و نام نوش آباد هم برگرفته از نام «انوشیروان» است که به تدریج حرف «الف» آن حذف شد و نام نوش آباد گرفت. همچنین، در این شهر زیرزمینی از طریق چاه ها افراد برای صدا زدن یکدیگر از واژه «اویی» استفاده می کردند. به همین دلیل هم به این شهر نام «اویی» را دادند.

این شهر زیرزمینی ساختارهای متراکم، پیچیده و گسترده ای چون دالان های باریک تودرتو و اتاق هایی در اندازه های کوچک دارد. مجموعه اویی در زیر بافت قدیم شهر نوش آباد شکل گرفته و تا سطح کنونی شهر نیز گسترده شده است. وسعت این شهر به دلیل ارتباط میان محله ها و حفاظت از جان و مال مردم در مواقع ناامنی زیاد بوده و در دو سطح افقی و عمودی گسترش یافته است. این شهر زیرزمینی دارای دو ورودی بوده که هر دو ورودی از راه پله های آب انبار است. مجموعه اول کوچکتر و حدود 1000 متر مربع و مجموعه دوم حدود 4000 متر مربع بوده و آب انبار آن به همان نسبت بزرگتر و همانند چهار آب انبار به هم چسبیده و بزرگ است. مجموعه سوم نیز کشف شده که حتی بزرگتر از دو مجموعه پیشین و حدود 7000 متر مربع است اما هنوز برای بازدید همگانی باز نشده است.

خاک زیرزمین این ناحیه بسیار سفت و محکم است و استحکام آن را پایدار می سازد. غیر از ورودی اصلی، ارتفاع تمام قسمتهای اویی به قد طبیعی یک انسان و بین 170 تا 180 سانتیمتر است. بر سطح دیوارها و در فواصل اندک جای پیه سوز به چشم می خورد. در بعضی قسمتها نیز درون دیوار سکوهای کوتاهی جهت نشستن ایجاد شده که در بعضی از اتاق ها تبدیل به طاقچه جهت قرار دادن اشیا می شود. در ابتدای ورودی مجموعه یک و دو اتاقی ویژه برای رفع قضای حاجت (توالت) در زمان اسکان زیرزمینی تعبیه شده است.

کشف این سازه ها در سال 1385 به صورت اتفاقی و توسط فردی که قصد حفر چاه در منزل خود را داشت، صورت گرفت. برای ورود به این شهر زیرزمینی به دلیل پیدا نشدن ورودی اصلی آن از آب انبار که در کنار این شهر زیرزمینی بود، استفاده می شود. این آب انبارها در دوره صفویه ساخته شدند. با حدود 50 پله به پایین آب انبار می رسیم و از پایین پله ها هم وارد مجموعه شهر زیرزمینی می شویم. راههای ورودی به طبقات بعدی طوری حفاری شده که هر کس قصد ورود به فضاها را دارد، ناگزیر باید از پایین به بالا حرکت کند. همچنین کوتاه بودن سقف راهروها قدرت دفاعی افراد مهاجم را به صفر می رساند. همچنین، باریک بودن راهروها مانع از امکان هجوم گروهی دشمن شده و به صورت تک تک با آنها مقابله میشد. این ساختار دفاعی به گونه ای است که تسلط کافی برای مقابله با دشمن را فراهم می کند.

روش تهویه هوای شهر زیرزمینی نوش آباد از طریق کانال هایی بوده که در طبقه اول و به سطح زمین ایجاد شد. چاه های مرتبط با طبقه ها علاوه بر عملکرد عبور و مرور، باعث جریان یافتن هوا در طبقات پایین میشده است. این عمل در مورد چاه های قنات نیز مصداق دارد. شکل این راهروهای چاهی به شکل حرف «ل» فارسی بوده و همین موضوع باعث ایجاد اختلاف فشار هوا و رسیدن هوای تازه و اکسیژن به طبقه های زیرزمین می شود. روشنایی این فضاها به وسیله پیه سوزهای سفالی بوده و روغن آنها احتمالاً از دو عصارخانه تاریخی موجود در نوش آباد تهیه میشد. در مواقع ناامنی و پناه گرفتن در زیرزمین آب مصرفی اهالی از پایاب ها و قنات ها تأمین میشده است. افزون بر پایاب ها، مسیرهای اویی به گونه ای بوده که در بعضی از قسمتها به قنات مرتبط میشد.