معرفی شماری از معروف ترین جاهای دیدنی کاشان

1.باغ فین کاشان

باغ فین نام یک باغ ایرانی است. وسعت باغ بالغ بر 23 هزار متر مربع بوده و شامل یک حیاط مرکزی است که به وسیله دیوار، بارو و برجهای استوانه شکل محصور شد. در مقایسه با بسیاری از باغ های ایرانی مشابه، باغ فین با آب قابل توجهی آب رسانی می شود. برخی منابع تاریخی قدمت این باغ را به دوران سلطنت آل بویه می رسانند. به استناد این منابع، زلزله مهیب سال 1573 میلادی باعث تخریب کلی باغ شد. بقایای باغی در چند صد متری باغ فین (باغ نو) موجود بوده که به باغ کهنه معروف است. باغ کهنه در دوره ایلخانان مغول بیشترین گسترش را یافته بود. به هر حال، ساختمان باغ فین فعلی به دوران شاه عباس بزرگ نسبت داده شده و میراث فرهنگی ایران طراح باغ را غیاث الدین جمشید کاشانی میداند.

کار ساخت و توسعه عمرانی باغ در دوره شاه صفی و شاه عباس دوم نیز ادامه یافت و به اوج رسید. بناهای سردر ورودی، کوشک صفوی و یکی از حمام ها محصول این دوره بوده اند. همچنین شاه سلیمان صفوی صفه ای پیرامون چشمه فین را بنا نمود که احتمالا موجب تغییر نام چشمه فین به چشمه سلیمانیه بوده است. از اواخر دوره صفویه تا دوره زندیه و هم زمان با حمله افغان و لشکرکشی های نادر شاه توجهی به باغ نشد. در دوره کریمخان زند و هم زمان با وقوع چند زلزله پیاپی باغ و ابنیه موجود در آن مورد مرمت قرار گرفت و بنای خلوت کریمخانی به آن افزوده گشت.

در دوره سلطنت فتحعلی شاه قاجار بخشهایی زیادی به ابنیه باغ افزوده شد. تقریبا مابقی ابنیه موجود در باغ همگی محصول این دوران هست ولی با مرگ فتحعلی شاه، کار رسیدگی به باغ و درختان آن رها شد و حتی بخشهایی از باغ از میان رفت. با ثبت ملی این اثر در هفتاد سال پیش رسیدگی و توجه به آن اهمیت بیشتری یافت. در دوره پهلوی هم بنای موزه ملی کاشان بر خرابه های خلوت نظام الدوله و همچنین بنایی در حد فاصل کتابخانه و حمام ها ساخته شد و سایر ابنیه نیز مورد مرمت قرار گرفت.

مهمترین گیاهان باغ فین شامل 579 اصله درخت سرو و 11 اصله درخت چنار است. با توجه به قدمت این درختان به نظر می رسد که درخت سایه گستر و همیشه سبز سرو در طراحی باغ نقش کالبدی داشته و کاشت معدود درختان خزان دار چنار موجود در باغ فقط به منظور افزایش کیفیت بصری صورت گرفت. اغلب درختان باغ بین 100 تا 470 سال سن دارند. طی پانزده سال گذشته و بخصوص بعد از سال 1386 مجموعه ای از عوامل موجب بروز فاجعه خشکی و بیماری درختان شد.

2.مسجد و مدرسه آقا بزرگ کاشان

مسجد و مدرسه ای بزرگ در کاشان منسوب به ملا محمد مهدی نراقی (برادر ملا احمد نراقی) ملقب به آقا بزرگ به هزینه مردی نیکوکار به نام محمد تقی خانبان و پسرش در نیمه قرن 13 و مقارن با دوران پادشاهی محمد شاه قاجار ساخته شد. این مسجد و مدرسه در محدوده تاریخی و بافت قدیمی شهر، مجاور بقعه خواجه تاج الدین و در محله ای به همین نام بنا گردید و از نظر استواری وضع مطلوبی دارد.

ساخت این بنا در روزگار پادشاهی محمد شاه قاجار آغاز گردید و در سالهای نخستین سلطنت ناصرالدین شاه به پایان رسید. به نظر می رسد که این مجموعه بر روی آثار به جای مانده پس از زلزله 1192 یا دوره های گذشته ساخته شده باشد بخصوص شبستان 40 ستون شمالی مسجد که احتمالا پیش از احداث گنبد خانه بر روی بقایای خانقاه، مسجد، مقبره و مدرسه خواجه تاج الدین ساخته شده است. تلفیق این شبستان با مسجد و مدرسه ای که بعدا در کنار آن ایجاد گردید، یکی از نمونه های ایجاد هماهنگی و اتصال دو بنا در کنار هم است.

مسجد و مدرسه آقا بزرگ مجموعه نفیسی است از عناصر معماری و تزئیناتی و ترکیبی از این حجم ها و اندام های متناسب به هم تنیده شامل سردر و هشتی ورودی، صحن مرکزی، مقصوره و شبستان ها. همچنین مدرسه آقا بزرگ کاشان با طرح گودال باغچه و بادگیرهای که نمایانگر استفاده هوشمندانه از عناصر اقلیمی بوده، ایجاد گشت.

3.مسجد جامع کاشان

مسجد جامع کاشان مربوط به دوره سلجوقیان است و در خیابان بابا افضل، محله میدان کهنه واقع شد. این بنا دارای گنبدی آجری بوده که احتمالا پس از زلزله معروف سال 1192 هجری قمری که این مسجد آسیب فراوانی دید، به وسیله عبدالرزاق خان کاشی به صورت اساسی تعمیر و این موضوع در کتیبه خط ثلث در زیر گنبد مسجد به سال 1207 هجری قمری نیز مشخص شده است.

مسجد جامع کاشان از کهنسال ترین بناهای تاریخی این شهر به شمار می رود و بر روی بنایی کهنسال تر پایه گذاری شد که به عقیده برخی از کارشناسان، قدمت آن مربوط به قبل از اسلام است. برخی دیگر از کارشناسان با توجه به آثار کوره های پخت سفال و سایر فضاهای کاوش شده در زیر شبستان های مسجد، آن را مربوط به قرون اولیه دوره اسلامی می دانند. بنا به برخی روایات تاریخی، این مسجد به دستور صفیه خاتون، دختر مالک اشتر بنا نهاده شده است.

این مسجد دارای دو قبله بوده که یکی از آنها به دلیل رعایت نشدن جهات دقیق قبله از عمد تخریب شد. به دلیل اینکه برای نمازگزاران مشتبه نشود، محراب دیگری در نزدیکی همان محراب ساخته اند اما مردم عامی اعتقاد دارند که این محراب به طرف بیت المقدس بوده و بعد از اینکه قبله در سال دوم هجرت تغییر یافت، این محراب تخریب شد.

در محراب دیگر که به سمت مسجدالحرام است آیه تغییر قبله از بیت المقدس به طرف مکه به چشم می خورد که خود دلیل بر اعتقاد مردم نسبت به این موضوع است. گفته می شود در این مسجد سلطان علی بن محمد باقر نماز گزارد. از این رو مردم کاشان این مسجد را بسیار قابل احترام می دانند و قدیمی ترین کتیبه ای که در مسجد وجود دارد، به تاریخ 466 هجری قمری است. این مسجد مرکز بزرگترین و قدیمی ترین هیئت مذهبی کاشان بوده که قدمتی بیش از صد سال دارد. این بنا دارای گنبد آجری با مقصوره و ایوان مرتفع، صحن وسیع و حوضخانه ای در وسط و سه شبستان بزرگ است.

4.بازار سنتی کاشان

در تقاطع خیابان بابا افضل و میدان کمال الملک، بازار سنتی کاشان که یکی از باشکوه ترین بازارهای ایران است، قرار دارد. این بازار با طاق های چشمه ای و گنبدهای کوچک به هم پیوسته ای که دارد، از سایر بازارها متمایز شده و یادگاری از سه دوران تاریخی صفویه، زندیه و خصوصا قاجار است. بازار سنتی در زمان حکومت فتحعلی شاه قاجار تاسیس شد و دلیل آن ثبات فوق العاده ای بود که در اوضاع سیاسی و صنایع ملی کشور وجود داشت. تمامی این موارد نیز سبب شد که در این بازار کاروانسرا، تیمچه و بازارچه های متعددی ساخته شوند. یکی از مهمترین بناهایی که در این بازار وجود دارد، بازار نو مسگرها و فرخ خان امین الدوله غفاری بود که به دلیل طراحی خوب و بی نظیری که داشت، در کل ایران همتا نداشته است.

بیش از صد و بیست دکان کوچک و بزرگ با ایوان جلو و بالاخانه از دروازه دولت یا میدان شهرداری کنونی تا میدان فیض و مقابل مسجد میدان نیز ساخته شده است. در فاصله بین دکانها هم چندین کاروانسرای وسیع در مقابل یکدیگر با چهارسوهای بلند و سقف دار نیز بنا گشت. انتهای هر دکان به صحن کاروانسراها در و پنجره و نورگیر نیز دارند. در سال 1288 زمانی که فرخ خان فوت کرد، بازار نو مسگرها رو به نابودی رفت و تا دوران پهلوی و ساخته شدن خیابان های شهری در کاشان، سرتاسر بازار نو نیز خراب شد و آخرین آثار آن نیز ناپدید گشت.

بازار سنتی کاشان در دوران صفویه نیز در اوج و رونق بود بخصوص زمان حکومت شاه عباس اول جهانگردان زیادی به این بازار سر می زدند و خرید و فروش بسیاری در آن انجام میشد اما رفته رفته از اهمیت این بازار کاسته شد و بازار فعلی کاشان روی بقایای بازار قدیم ساخته شده است. از دیگر جاذبه هایی که در بازار سنتی کاشان وجود دارد، کاروانسراهایی بوده که در آن ساخته شده و از بین آنها کاروانسرای ذغالی ها، کاروانسرای نو و میرپنج از مهمترین و معروف ترین ها هستند.

در این بازار علاوه بر راسته بازارهای اصلی مثل مسگرها، زرگرها، کفاش ها، بزازها و بازارچه های میانچال، ملک، ضرابخانه و رنگرزها، مساجد، بقاع، کاروانسراها، تیمچه ها، حمام ها و آب انبارهای متعدد و مختلفی وجود داشته که هر کدام از آنها در دوران خاصی ساخته شده اند. از جمله مواردی که می توانید حین بازدید از بازار تهیه کنید، فرش، صنایع دستی و سوغات کاشان هست.

5.تپه های سیلک کاشان

سیلک نام نخستین تمدن ایران مرکزی در کاشان است. محوطه باستانی سیلک که در منطقه فین کاشان واقع شده، قدمتی در حدود بیش از هشت هزار سال دارد. این تپه در اصل ویرانه های زیگورات باستانی ایران است. سیلک یکی از محوطه های باستان شناختی مهم فلات ایران بوده و یکی از قدیمی ترین سکونتگاه های فلات مرکزی ایران هم در آن بوجود آمد. محوطه باستانی سیلک در بخش جنوب غربی کاشان و در سمت راست جاده کاشان به فین قرار دارد و از دو تپه شمالی و جنوبی که در فاصله 600 متری یکدیگر جای گرفته و دو گورستان تشکیل شده است.

یکی از گورستان ها که گورستان الف نامیده می شود، 3500 ساله بوده و در 200 متری جنوب تپه جنوبی واقع شده است. گورستان دیگر که گورستان ب نامیده می شود، 3000 سال قدمت دارد و در زیر باغ ها و زمین های کشاورزی بخش غربی تپه ها جای گرفت. تپه سیلک از گل رس و سفال ساخته شده و تا سال 1310 خورشیدی شناسایی نشده بود و در میان مردم کاشان به شهر نفرین شده معروف بود. بعد از انتقال شماری از آثار به موزه لوور فرانسه، کارشناسان این موزه متوجه دیرینگی این آثار شدند. رومن گیرشمن به ایران فرستاده شد و با همکاری آندره گدار فرانسوی که مدیر موزه ملی ایران بود، توانست به کاوش در این میدانگاه ادامه دهد.

هیئت باستان شناسی به سرپرستی رومن گیرشمن سه فصل کاوش را در سالهای 1933، 1934 و 1937 میلادی بر روی هر دو تپه سیلک و دو گورستان نزدیک به آن انجام دادند و در سال 1938 (1317 خورشیدی) دو مجله با عنوان سیلک کاشان به زبان فرانسوی در پاریس چاپ کردند که بعدها به دست انتشارات میراث فرهنگی ایران به فارسی برگردانده شدند. در سال 1380 خورشیدی هم دکتر صادق ملک شهمیرزادی از سوی سازمان میراث فرهنگی ایران جهت کاوش به منطقه فرستاده شد. گروه کاوش طی 5 فصل کاوش که تا سال 1385 ادامه داشت، به نتایج جدیدی دست یافتند که آنها را به انتشار رساندند.

تپه تاریخی سیلک در 24 شهریور 1310 با شماره 38 در فهرست آثار تاریخی و ملی ایران به ثبت رسید. قدمت قدیمی ترین آثار بدست آمده از تپه شمالی به حدود 7500 سال قبل می رسد و آخرین آثار یافت شده از تپه جنوبی هم مربوط به 5000 سال پیش است.

6.موزه ملی کاشان

موزه ملی کاشان نام موزه ای است که در ضلع غربی باغ فین واقع شده و یکی از مکانهایی است که مسافران داخلی و خارجی در سفر به شهر از آن بازدید می کنند. ساختمان این موزه در سال 1346 بر خرابه های برجای مانده از خلوت نظام الدوله (داماد فتحعلی شاه) ساخته شده و اشیای به نمایش درآمده در آن شامل 400 قطعه اثر باارزش هستند که همگی مربوط به هزاره هفتم قبل از میلاد تا دوران معاصر می شوند. موزه ملی کاشان از یک طبقه شامل چند تالار بزرگ و کوچک و یک زیرزمین نسبتا بزرگ تشکیل شده که در آنها سه بخش باستان شناسی، مردم شناسی و صنایع دستی به نمایش دیده می شوند.

از ویژگی بارز ساختمان موزه، استفاده از عناصر معماری ایرانی در طراحی آن است که این موضوع در فضای میانی بیشتر نمود پیدا می کند. سقف گنبدی و وجود چهار نورگیر در چهار طرف زیر گنبد همگی تداعی کننده بنایی با معماری اصیل ایرانی هستند. بخشی از اشیای موزه اهدایی توسط هنرمندان و علاقمندان منطقه کاشان است و بخشی دیگر از موزه های ملی ایران و هنرهای تزئینی تهران تأمین گردید. در بخش باستان شناسی کشفیات تپه های باستانی سیلک کاشان که در جریان کاوش های باستان شناسی پروفسور گریشمن و طرح بازنگری دکتر صادق ملک شهمیرزادی بدست آمده و نیز تعدادی آثار سفالی و فلزی مکشوفه از تپه های اسماعیل آباد، خوروین قزوین، لرستان و جلگه خوزستان به نمایش گذارده شد.

دوران اسلامی در این بخش سفالهای لعاب دار ساده و رنگی کاشان و گرگان، آثار سنگی و ظرفهای شیشه ای ظریف و زیبا و تعدادی کاشی با لعاب فیروزه ای و زرین فام و همچنین آثار فلزی دوره ایلخانی و صفوی به نمایش گذارده شده است. در بخش منسوجات چون کاشان در دوره های صفویه و قاجاریه یکی از مراکز مهم صنعت پارچه بافی در ایران بشمار می رفت و مخمل و زری از جمله منسوجاتی بودند که از کاشان صادر می گردید، از این رو در این بخش نمونه هایی از پارچه های مخمل و زری بافت قدیم و جدید در معرض نمایش قرار دارد که می تواند برای علاقمندان بسیار دیدنی و جذاب باشد.

در بخش کتابت و نسخ خطی مرقعات نفیسی از دوره های مختلف و با خطوط متفاوت به نمایش گذارده شده که میتوان به سه جلد قرآن به خط کوفی اولیه و دو جلد در قطع جیبی و وزیری با خط و تذهیب بسیار زیبا و به چند نمونه از فرمانهای شاهان قاجاری اشاره کرد. در بخش معاصر هم گلدان لعابدار منقوش به تصاویری از داستانهای اسطوره ای، کاشی های معرق و مشبک، خاتم کاری های استاد صنیع الخاتم و چند هنرمند دیگر قرار داشته که اکثر این آثار توسط هنرمندان اهدا شده اند.

7.خانه تاریخی بروجردی ها

خانه بروجردی ها از آثار تاریخی شهر کاشان است. این بنا که توسط سید حسن نطنزی در نیمه دوم قرن 13 هجری و در زمان قاجار ساخته شده، در محله سلطان میراحمد واقع است و با شماره 1083 در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد. این خانه با بادگیرهای قرینه هلالی شکل زیبا بر بام تالار و کلاه فرنگی روی آن یکی از زیباترین جلوه های معماری ایرانی را به معرض نمایش می گذارد. مساحت این خانه 1700 متر مربع و زیربنای آن 1000 مترمربع بوده و شامل 2 قسمت بیرونی و اندرونی، 2 ورودی اصلی و فرعی، هشتی، راهرو، حیاط، تابستان نشین، زمستان نشین، آشپزخانه، حیاط های سرپوشیده و زیرزمینی بزرگ است. خانه بروجردی ها دو طبقه و در قسمت جنوبی با سرداب 3 طبقه هست.

نقاشی های ارزنده و گچ بری های این خانه زیر نظر صنیع الملک، نقاش بزرگ ایران و عموی کمال الملک اجرا شد. صاحب این خانه، سید حسن نطنزی از بازرگان های نطنزی مقیم کاشان و معمار آن استاد علی مریم کاشانی بوده است. وی به خاطر سفرهای زیادی که به شهر بروجرد داشته، به بروجردی معروف شد. وی عاشق دختر سید جعفر طباطبایی نطنزی یکی از بزرگترین تاجران فرش آن زمان می شود و طباطبایی نیز برای رضایت دادن نسبت به ازدواجشان شرطی می گذارد.

او که در خانه بسیار زیبایی که اکنون با نام خانه طباطبایی ها شناخته می شود زندگی می کرده، به سید حسن می گوید که باید خانه ای همچون خانه من بسازی تا دخترم را به همسریت در بیاورم. سید حسن نیز قبول می کند و بعد از 7 سال که ساخت حیاط اندرونی به پایان می رسد، در خانه ساکن شده و بعد از 11 سال تالار اصلی نیز تکمیل می شود. خانه بروجردی اکنون محل اداره میراث فرهنگی کاشان است. خانه تاریخی بروجردی های کاشان از نظر محبوبیت جاذبه توریستی به عنوان انتخاب برتر یونسکو در سال 2015 و 2016 اعلام شد. این خانه یکی از لوکیشن های سریال شبکه نمایش خانگی قبله عالم هست.

8.خانه تاریخی طباطبایی ها

خانه طباطبایی ها در نیمه دوم سده 13 هجری و مصادف با دوره قاجار در محله سلطان امیر احمد احداث شد. این خانه 4730 متر مربع وسعت دارد و ساختش به سفارش سید جعفر طباطبایی در حدود سال 1250 هجری قمری به استاد علی مریم کاشانی به عنوان طراح و سازنده سپرده شد. وی که سازنده خانه بروجردی ها و تیمچه امین الدوله نیز بود، توانست در مدت 10 سال ساخت این خانه را به پایان برساند. به دلیل آنکه صاحب خانه در کار تجارت فرش بود، کلیه نقوش گچ بری را از نقش های فرش ایرانی و گل و مرغ اسلیمی الهام گرفتند و در نهایت شکوه اجرا شدند. این خانه مشتمل بر چهار صحن و حیاط می شود که حیاط مرکزی متعلق به قسمت بیرونی، دو حیاط متعلق به اندرونی و یک حیاط متعلق به خدمه بوده است.

قسمت اندرونی خانه شامل اتاق پنج دری ساده در مرکز و دو حیاط در دو طرف آن بوده است. حیاط ضلع شمال غربی بزرگتر، تعداد اتاق های آن بیشتر و دارای سرسرای پذیرایی مجزایی هست. در زیر قسمت اندرونی مخصوصا اتاق مرکزی سرداب بزرگی قرار دارد که دارای مشخصات منحصر بفرد خود بوده و به علل مختلفی مانند وجود بادگیر، سقف ضربی، نوع مصالح بکار رفته در بدنه، دو جداره بودن بدنه، وجود حوضی که قبلا در مرکز سرداب بوده، اختلاف ارتفاع با سطح کوچه حدود 8 تا 10 متر و نسیم خنکی که از سطح حوض حیاط مرکزی وارد زیرزمین می شود، باعث شد تا بخصوص در فصل تابستان 15 تا20 درجه اختلاف دما بین زیرزمین و بیرون آن مشاهده شود.

قسمت بیرونی خانه شامل تالار بزرگ (شاه نشین) در مرکز با نورگیرها و پنجره های مشبک رنگی و پنجره های کناری دو جداره که عمودی باز و بسته شده، می شود. این اتاق دارای تزئینات نقاشی و آینه کاری و گچ بری های جالب از جمله پنجره های مشبک گچی است که همچون پارچه توری ظریفی به نظر می رسد. در دو طرف اتاق شاه نشین اتاق های گوشواره بنا شده است. در جلوی اتاق شاه نشین، ایوانی با آینه کاری و گچ بری های جالب دیده می شود. در طرفین تالار بزرگ هم دو حیاط خلوت و نورگیر به صورت قرینه یکدیگر احداث شده که دارای تابلوهای بدیع نقاشی هستند و از نفایس آثار هنری این دیار به شمار می آیند.

9.خانه تاریخی عامری ها (اقامتگاه سنتی عامری ها کاشان)

یکی از زیباترین خانه های تاریخی در شهر کاشان که امروزه به عنوان هتلی 5 ستاره فعالیت می کند، خانه تاریخی عامری ها هست. این خانه زیبا با معماری بی نظیر و خیره کننده یکی از دیدنی ترین بناهای تاریخ شهر کاشان است که بازدید از آن به غیر از برای مسافران هتل نیز امکانپذیر است. خانه عامری ها در محله سلطان میر احمد و در جوار حمام سلطان میر احمد واقع شد. این خانه در دوران زندیه بنا شده و یکی از بزرگترین خانه های تاریخی شهر کاشان هست. از عظمت آن میتوان به 85 اتاق و چندین حیاط اشاره کرد و قدیمی ترین قسمت آن هم حیاط بیرونی و اندرونی است. سرای عامری ها در دوران قاجار و به وسیله مرحوم سهام السلطنه عامری به عنوان محل سکونت فامیلی توسعه یافت و بناهای دیگر نیز به آن اضافه شدند.

خانه عامری ها مساحتی نزدیک به هفت هزار متر مربع با زیر بنایی وسیع دارد که بنا در آن به صورت هماهنگ و حساب شده ساخته شده است. مساحت عرصه این مجموعه که از چند خانه مجزای مجاور و در ارتباط با یکدیگر شکل گرفته، مشتمل بر 3 خانه با 5 حیاط مرکزی به صورت اندرونی و بیرونی همراه با فضاهای سرپوشیده متعدد و متنوع است. مهمترین بخش مجموعه، خانه عامری هاست که دارای دو بخش اندرونی و بیرونی همراه با حوضخانه، ایوانهای رفیع و شاهنشین های 7 دری و تعداد زیادی اتاقهای 3 دری بوده که گرداگرد حیاط با آهنگی موزون و به صورت قرینه استقرار یافته اند.

تمامی بدنه خارجی حیاط ها و برخی از بدنه ها و پوشش های داخلی با انواع تزئینات زیبا و هنرمندانه ایرانی همچون گچبری، یزدی و رسمی بندی، مقرنس، نقاشی روی گچ، درودگری، منبت کاری، گره چینی و برخی از هنرهای تزئینی دیگر پوشیده شد. در تمام حیاط های خانه عامری ها اصل تقارن در ضلع شمالی، جنوبی، شرقی و غربی رعایت شده است. حیاط ها دارای حوضخانه هایی هستند که از این فضاها در تابستان استفاده میشد. این خانه دارای بلندترین بادگیر در بین بادگیرهای خانه های کاشان است. چهار حیاط بیرونی، اندرونی، مهمان خانه، حیاط خدمه و سوارکاران نظامی در سرای عامری ها مورد استفاده قرار می گرفته و در 3 حیاط دیگر نیز بستگان سهام السلطنه سکونت داشته اند. خانه عامری ها دارای حمام اختصاصی زنانه و مردانه جدا از هم نیز هست.

پس از سهام السلطنه، حیاط های بیرونی و اندرونی در اختیار فرزند وی، ابراهیم خلیل خان عامری و بقیه ساختمانها به افراد دیگر این خاندان تعلق گرفت و به مررو زمان برخی از حیاط ها تفکیک و به افراد دیگر فروخته شد. از فضاهای مهم معماری خانه عامری ها باید به سرداب، شاه نشین، آینه خانه، هفت دری، هشتی ورودی، ایوان تابستانی و زمستانی، حوضخانه، بهاربند و دو بادگیر آن اشاره کرد که بسیار دیدنی و مسحور کننده هستند.

10.شهر زیرزمینی نوش آباد (شهر زیرزمینی اویی)

شهر زیرزمینی نوش آباد شهری زیرزمینی و باستانی واقع در زیر بافت کنونی شهر نوش آباد در هفت کیلومتری کاشان است. این مجموعه قدمتی 1500 ساله داشته و به دوره ساسانیان تا دوره صفوی مربوط می گردد. شهر نوش آباد پایتخت انوشیروان، پادشاه ساسانی بوده و نام نوش آباد هم برگرفته از نام «انوشیروان» است که به تدریج حرف «الف» آن حذف شد و نام نوش آباد گرفت. همچنین، در این شهر زیرزمینی از طریق چاه ها افراد برای صدا زدن یکدیگر از واژه «اویی» استفاده می کردند. به همین دلیل هم به این شهر نام «اویی» را دادند.

این شهر زیرزمینی ساختارهای متراکم، پیچیده و گسترده ای چون دالان های باریک تودرتو و اتاق هایی در اندازه های کوچک دارد. مجموعه اویی در زیر بافت قدیم شهر نوش آباد شکل گرفته و تا سطح کنونی شهر نیز گسترده شده است. این شهر زیرزمینی دارای دو ورودی بوده که هر دو ورودی از راه پله های آب انبار است. مجموعه اول کوچکتر و حدود 1000 متر مربع و مجموعه دوم حدود 4000 متر مربع بوده و آب انبار آن به همان نسبت بزرگتر و همانند چهار آب انبار به هم چسبیده و بزرگ است. مجموعه سوم نیز کشف شده که حتی بزرگتر از دو مجموعه پیشین و حدود 7000 متر مربع است اما هنوز برای بازدید همگانی باز نشده است.

برای ورود به این شهر زیرزمینی به دلیل پیدا نشدن ورودی اصلی آن از آب انبار که در کنار این شهر زیرزمینی بود، استفاده می شود. این آب انبارها در دوره صفویه ساخته شدند. با حدود 50 پله به پایین آب انبار می رسیم و از پایین پله ها هم وارد مجموعه شهر زیرزمینی می شویم. راههای ورودی به طبقات بعدی طوری حفاری شده که هر کس قصد ورود به فضاها را دارد، ناگزیر باید از پایین به بالا حرکت کند. همچنین کوتاه بودن سقف راهروها قدرت دفاعی افراد مهاجم را به صفر می رساند. همچنین، باریک بودن راهروها مانع از امکان هجوم گروهی دشمن شده و به صورت تک تک با آنها مقابله میشد. این ساختار دفاعی به گونه ای است که تسلط کافی برای مقابله با دشمن را فراهم می کند.

روش تهویه هوای شهر زیرزمینی نوش آباد از طریق کانال هایی بوده که در طبقه اول و به سطح زمین ایجاد شد. چاه های مرتبط با طبقه ها علاوه بر عملکرد عبور و مرور، باعث جریان یافتن هوا در طبقات پایین میشده است. این عمل در مورد چاه های قنات نیز مصداق دارد. شکل این راهروهای چاهی به شکل حرف «ل» فارسی بوده و همین موضوع باعث ایجاد اختلاف فشار هوا و رسیدن هوای تازه و اکسیژن به طبقه های زیرزمین می شود.

روشنایی این فضاها به وسیله پیه سوزهای سفالی بوده و روغن آنها احتمالاً از دو عصارخانه تاریخی موجود در نوش آباد تهیه میشد. در مواقع ناامنی و پناه گرفتن در زیرزمین آب مصرفی اهالی از پایاب ها و قنات ها تأمین میشده است. افزون بر پایاب ها، مسیرهای اویی به گونه ای بوده که در بعضی از قسمتها به قنات مرتبط میشد.

11.خانه تاریخی عباسیان

خانه عباسیان در سالهای 1245 تا 1250 هجری و در محله سلطان امیر احمد کاشان ساخته شد. این بنا از لحاظ معماری و تزئینات حائز اهمیت است و با شماره 2020 در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد. مجموعه تاریخی عباسیان همزمان با دوره قاجار توسط محمد ابراهیم تاجر کاشی (پدربزرگ سید محمد علوی بروجرودی) که از تاجران معروف چینی و بلور در کاشان بود، ساخته شد. متأسفانه هیچ اطلاعاتی از معمار این مجموعه در دسترس نیست اما شواهد نشان دهنده آن است که ساخت این بنا 20 سال به طول انجامید.

این مجموعه وسعتی بالغ بر 5000 متر مربع و زیربنایی در حدود 7000 متر مربع داشته و دارای 5 طبقه و 5 حیاط هست. سبک معماری این خانه، گودال باغچه است. در این سبک از معماری بنا پایین تر از سطح کوچه ساخته شده تا بر استحکام، خاصیت عایقی خاک و مصالح و دسترسی به آب قنات افزوده گردد. جلوه هایی از معماری اصیل ایرانی اسلامی در طرح های بدیع و نقش های خیال انگیز گچبری و انواع تزئینات خود را به نمایش گذاشته و این زیبایی به حدی چشم نواز است که کارشناسان این مجموعه را به عنوان نامزد دریافت جایزه زیباترین بنای مسکونی ایرانی اسلامی در نظر گرفته اند.

این خانه تاریخی منحصر بفرد با همه چشم اندازهای زیبایش تاکنون محل ساخت چندین مجموعه تلویزیونی و فیلم سینمایی مانند مسافر ری (زندگی شاه عبدالعظیم)، ملاصدرا، خانه ای در تاریکی (ماه تابان) و جابر بن حیان بوده است. هیئت امنای احیاء و مرمت بافت تاریخی کاشان با همکاری مالی وزارت صنایع و معادن خانه تاریخی عباسیان را در سال 1374 هجری شمسی خریداری و مرمت کردند. بخشی از این مجموعه زیبا به بنیاد سهراب سپهری، نقاش و شاعر نامدار معاصر تعلق گرفته و کل عمارت نیز تحت پوشش سازمان رفاهی تفریحی شهرداری کاشان قرار دارد.

12.بقعه خواجه تاج الدین

بقعه خواجه تاج الدین در قرن 9 هجری بنا شده و در خیابان فاضل نراقی، کوچه مسجد آقا بزرگ جای دارد. این بنا در 11 بهمن 1334 با شماره 400 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. این بقعه در نزدیکی مسجد آقا بزرگ جای گرفته و مجموعه ای از مسجد، مدرسه، مناره، آب انبار، خانقاه و بقعه بوده که امروزه تنها دو گنبد آجری قرینه و خانقاه آن دیده می شوند. خواجه تاج الدین و دو برادر دیگرش خواجه عماد الدین محمود و خواجه زین الدین آثار و بناهای مهمی را ایجاد کرده اند که بقعه و خانقاه فوق از آن جمله اند. بقعه خواجه تاج الدین مدفن دو تن از امامزادگان به نام شاهزاده اسحاق و شاهزاده ابیطالب، فرزندان شاهزاده حمزه بن موسی بن جعفر بوده و براساس طرح چهار گوش و پوشش گنبدی کم خیز ایجاد گشته است.

این دو بنا توسط رواق بزرگ صفه داری به همدیگر متصل می شوند. قبور امامزادگان با کاشی های معرق زیبایی پوشیده شده و داخل صندوق چوبی مشبکی جای گرفته اند. در میان سقف آن هم ترنج گردی با کاشی های معرق عهد مغول ساخته شده و پیرامون ترنج آجر کاری هایی به شیوه رسمی بندی و سپس تزئینات مقرنس انجام گرفت. گنبد شرقی پس از درگذشت حاج ملا محمد حسن قطب نطنزی بر روی آرامگاه او ایجاد گشت و تزئیناتی هم در داخل آن به اجرا درآمدند.

13.حمام سلطان امیر احمد

حمام سلطان امیر احمد از نظر معماری و تزئینات یکی از زیباترین حمام های ایران هست. قدمت این بنا را با توجه به آثار و شواهد به دوران سلجوقیان نسبت می دهند. بنای فعلی سربینه حمام هم بازمانده دوران قاجار است. حمام تاریخی سلطان امیر احمد با وسعت 1000 متر مربع در محله سلطان امیر احمد واقع شده و شامل دو حمام کوچک و بزرگ بود که در ایام خاص هفته مورد استفاده اهالی محل قرار میگرفته است. یکی از موارد مهم بنا آهک بری و گچبری هایی بوده و از دیگر شاهکارهای آن بام زیبای حمام است که این بام یکی از زیباترین بام های گنبدی شکل ایران بود.

جلو خان، سردر ورودی، هشتی، راهروهای ارتباطی، سربینه، میان در، گرمخانه، خزینه، صفه شاه نشین، اتاق نظافت، تون، گربه رو (چپیله)، دستک، برف انداز، جام خانه و چاه خانه قسمتهای حمام سلطان امیر احمد هستند. فضای اول حمام بینه یا سربینه، رختکن و جای آماده شدن برای استحمام یا خروج از حمام بوده و سربینه مهمترین و زیباترین فضای حمام است؛ فضایی وسیع و پر تزئین با گنبدی بزرگ و حوضی در میان. در اطراف فضای میانی بینه هم سکوهایی برای استراحت مراجعین است که برای ورود به آنها باید از چند پله بالا می رفتند و پاها را قبل از ورود در حوض های روی سکوها می شستند. بیشترین تزئینات حمام همیشه در بینه است. کف بینه و غرفه های اطراف آن معمولاً سنگی هست.

نورپردازی منظم بینه بر تاثیر این تزئینات می افزاید. حوض درون سربینه و فواره آن آرامش فضا را دوچندان می کند. حمام در قدیم فقط محل استحمام نبود بلکه مکانی برای گذراندن اوقات فراغت، گفتگو و تبادل نظر، رفع خستگی و حتی عبادت، گرد آمدن دوستان و حل و فصل مسائل زندگی است. فضای دوم یعنی گرمخانه محل شستشو و تطهیر بدن است. گرمخانه اغلب فضایی ساده تر از بینه بوده و گوشه هایی برای نشستن و شستشو دارد. خزینه آب گرم و حوض آب سرد و فضاهایی خصوصی تر برای استحمام در مجاورت گرمخانه قرار دارد. روشنایی گرمخانه از نورگیرهای سقفی تامین می شود.

14.موزه اسباب بازی و عروسک کاشان

موزه اسباب بازی و عروسک کاشان خانه ای دیدنی بوده که در زمان قاجار ساخته شد. این بنا با نام خانه سهرابی ثبت ملی شده است. آقای سهرابی بعد از جمع کردن عروسکهای قدیمی، خانه ای را خریداری و مرمت کرد تا بتواند موزه ای را با نام موزه اسباب بازی و عروسک کاشان افتتاح کند. این خانه زیر بنایی در حدود 800 متر مربع داشته و در 2 طبقه 7 اتاق را جای داده است. این اتاقها دکوراسیون داخلی زیبایی داشته و بسیار جلب توجه می کنند. این مجموعه در قالب واحد اقامتی هم فعالیت داشته و اکنون عروسکها به طبقه پایین ساختمان منتقل شده اند.

قدمت اسباب بازی های این مجموعه به دوره قاجار رسیده و اکثرا فلزی و پلاستیکی کارخانه ای هستند. در میان این اسباب بازی ها، عروسکهای خیمه شب بازی، عروسکهای پارچه ای و سفالی و اسباب بازی های چوبی، سنگی و گلی هم دیده شده که جذابیت بیشتری را به مجموعه می بخشند. در این خانه کارگاهی هم در زمینه ساخت اسباب بازی و عروسک فعالیت داشته که قطعا بازدید از آن برایتان جالب خواهد بود. در ضمن، فروشگاه کوچکی هم در این مجموعه وجود داشته که شما می توانید اسباب بازی و عروسک های زیبایی را از آنجا تهیه کرده و با خود همراه ببرید.

15.تیمچه امین الدوله کاشان

تیمچه امین الدوله یکی از بناهایی است که پس از بازسازی به بازار کاشان اضافه شد، چرا که بازار تاریخی کاشان پس از زلزله ای که در اواخر قرن دوازدهم هجری قمری به وقوع پیوست، تخریب گشت و در زمان قاجار و به همت امین الدوله جانی تازه گرفت. در باب ویژگی های منحصر بفرد و وجوه تمایز این بنا نسبت به بناهای مشابه خود میتوان به شاهکارهای هندسی و معماری فوق العاده اش اشاره کرد که پس از گذشت صد سال هنوز کوچکترین رخنه و شکافی در اساس و بنیان این بنا پیدا نشده است.

این اثر سرای سرپوشیده وسیعی بوده که در سال 1285 و به همت فرخ خان غفاری کاشی ملقب به امین الدوله ساخته شد. تنها تغییری که در تیمچه امین الدوله کاشان اتفاق افتاد، این است که پنجره هایش که پیش از این به شکل ارسی بودند، هم اکنون به پنجره های چوبی تبدیل شده اند. دو درب چوبی بزرگ دارد که یکی از آنها از چهار سو به صحن کوچک هشت ضلعی و دیگری به صحن بزرگ مربع مستطیل شکل جنوبی بازار متصل هست.

تیمچه امین الدوله در تاریخ 29/10/1353 با شماره 1016 در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد و یکی از بهترین شاهکارها، نمونه ها و البته نمایندگان معماری اصیل ایران در نیمه دوم قرن سیزدهم هجری بحساب می آید.