سد تاریخی کریت؛ عظمت و شکوهی به بلندای تاریخ

سد کریت طبس یکی از شاهکارهای ساخت دست بشر در گذشته بوده که هم از نظر ساختار و هم از نظر اصول سد سازی و محل بنا، قابل تامل است. سد تاریخی کریت در کیلومتر 25 جاده طبس-دیهوک قرار دارد و یکی از جاذبه های گردشگری روستای کریت بحساب می آید. یکی از دلایلی که نظر کارشناسان را به این مکان جلب کرد و مایه شگفتی اهل فن شد، آسیب ندیدنش در زلزله دلخراش هفت و چهار دهم ریشتری طبس بود و باعث شد به سد کریت لقب شگفت آورترین دستاورد بشر در قرون وسطی را دهند. با ما در این مطلب جذاب و خواندنی همراه شوید تا شما را هرچه بیشتر با سد تاریخی کریت یا بزرگترین سد قوسی جهان آشنا کنیم.

سد قوسی کریت

بزرگترین سد قوسی جهان که در نزدیکی طبس قرار دارد، طی 550 سال بلندترین سد جهان بوده و ارتفاع 60 متری آن تا اوایل قرن بیستم زبانزد مهندسین و سد سازان بود. این مجموعه که در حدود 700 سال پیش احداث شد، می تواند از لحاظ طراحی و استفاده بهینه، یک نمونه درجه یک برای مهندسین این رشته باشد؛ رشته ای که در قرن حاضر یکی از مهمترین دغدغه های بشر را بر دوش خود حس می کند. سد کریت طبس همچنین با داشتن تاجی به عرض 1 متر عنوان نازک ترین سد جهان را یدک می کشد. قابل توجه است که صنعت سد سازی در ایران پیشینه درازی دارد.

تا قبل از سال 1375 شمسی، برای رسیدن به این بنای تاریخی شهر طبس احتیاج به 10 ساعت کوهنوری بود و همین مساله بیانگر سختی های ساخت این مجموعه است. در سال 1375 شمسی با ایجاد جاده ای به طول 13 کیلومتر، دسترسی به سد کریت راحت تر و باعث شد گردشگران زیادی برای دیدن این سازه شگفت آور خود را به شهر طبس برسانند. سازه کریت در یک منطقه کوهستانی بنا شده که در 30 کیلومتری کویر نمک قرار دارد و تاریخ دقیق احداثش سال 730 هجری شمسی است.

این سد قوسی که تاجش تنها 80 درصد ارتفاعش را در بر می گیرد، بر خلاف دیگر سدهای مشابه شیب پایین قائم دارد و شیب بالایی مایل است و به نظر می رسد دلیل آن سختی دسترسی به بخش پایینی باشد. مشابهت سد کریت با دیگر سازه های زمان خود مصالح آن است. سنگ و ساروج از مهمترین مصالح به کار برده شده هستند. ساروج که ترکیبی از آهک، خاک رس، خاکستر و آب بوده، خصوصیاتی شبیه به خاکسترهای آتشفشانی را پیدا می کند. در آخرین مراحل احداث سازه کریت طبس از آجرهای مربعی شکل استفاده شد که ابعاد آنها 37 سانتیمتر است.

منبع تامین آب سد، چشمه ای است که آب دائمی دارد و به نظر می رسد غذای سازندگان بنا هم از طریق شکار در همان محل تامین می شد. با توجه به عرض 2 متری دره در بستر رودخانه، سازندگان برای ساخت سد کریت با مشکلات فراوانی دست و پنجه نرم کرده اند اما، تجربه رضایت بخش استفاده 650 ساله از آن، پایداری و آب بندی نشان می دهند محل احداث با یک محاسبه علمی و زمین شناسی دقیق انتخاب شده است. سد جدید پیشنهادی هم طی تحقیق و بررسی ها درست 10 متر بالاتر از سد کریت باید ساخته شود که ارتقاعی بالغ بر 87 متر خواهد داشت و تاجی با طول 193 متر. یکی دیگر از مزایای مهم محل احداث، رسوب بسیار کم رودخانه بوده که بیشترش از چشمه تامین می شود و این مطلب موید دقت و حوصله پیشینیان در احداث سد است.