مکانیسم نورپردازی در مسجد شیخ لطف الله اصفهان بسیار تامل برانگیز است

ایسنا/ براساس آخرین خبرهای بدست آمده، مکانیسم نورپردازی در مسجد شیخ لطف الله اصفهان بسیار تامل برانگیز است.

عقیل عقیلی، باستان شناس و دانش آموخته مهندسی الکترونیک در برنامه پراش نور در فضای معماری از دیدگاه مکانیک کوانتوم و با تأکید بر جهان کوانتوم در مسجد شیخ لطف الله با بیان اینکه این مسجد و مدرسه در عهد صفویه به دستور شاه عباس اول در اصفهان ساخته شد، اظهار کرد: برخی از این مکان به عنوان مدرسه و برخی با عنوان مسجد یاد کرده اند که فرآیند ساخت آن از سال 1011 هجری قمری آغاز و پس از 17 سال در سال 1028 هجری قمری به پایان رسیده است.

او ادامه داد: این مسجد در ضلع شرقی میدان نقش جهان و روبروی کاخ عالی قاپو قرار دارد و چند نکته از جمله عدم وجود مناره و گلدسته و صحن مانند مساجد هم عصر با این بنا مربع بودن گنبدخانه و استفاده از پنجره های متعدد برای نورگیری راهرو و فضای داخل گنبد خانه در آن قابل توجه است.

عقیلی با اشاره به آیات نگاشته شده در داخل گنبد خانه مسجد شیخ لطف الله گفت: این آیات اغلب به مفهوم نور اشاره دارند و با توجه به معماری مسجد به نظر می رسد که با توجه به نور و برای تأمل در مفهوم نور نگاشته شده اند. همچنین گرداگرد گنبد خانه، پنجره های مشبکی با طرح های اسلیمی بصورت دو جداره با فاصله تقریبی 120 تا 170 سانتیمتر از یکدیگر قرار گرفته اند. پنجره های درونی دقیقاً روبروی هم نیستند و هر یک با زاویه ای اندک در روبروی پنجره های بیرونی قرار داده شده اند.

این باستان شناس گفت: از جذابیت های دیگر این بنا، مسئله چرخش محراب به سمت قبله و جنوب یا نقطه ای بوده که در هر فصل خورشید در آسمان به اوج خود می رسد که از طریق دالان و راهرو منتهی به قبله در این فضا از طریق رهیافت های هندسی و محاسباتی قبل و حین ساخت بنا حل و شکلی عملی به خود گرفته است.

او ادامه داد: نور خورشید با گذر از اشکال مشبک و نقوش اسلیمی پنجره ها از طریق زاویه ای که این پنجره ها با یکدیگر می سازند به صورت شعاعی به داخل مسجد وارد می شوند اما درنهایت آنچه روی زمین یا دیوار مشاهده می کنیم دایره های نورانی هستند که رفتاری متفاوت دارند و شکل نقوش اسلیمی پنجره ها را به خود نگرفته و به صورت الگوهایی تداخلی روی زمین یا دیوارهای بنا برای مشاهده کنندگان ظاهر می شوند. دلیل این موضوع پراش نور و رفتار شبح وار نور از منظر تئوری فیزیک کوانتوم است که به صورت جذاب و پررنگ در جای جای مسجد قابل مشاهده است. با تغییر در زاویه تابش خورشید، زاویه پنجره ها از یکدیگر روزنه هایی باریک را برای عبور نور گسیل شده از خورشید ایجاد می کنند که محصول آن نمایش اثری بی نظیر از طبیعت نور خواهد بود.

عقیلی افزود: با مطالعه بر روی رفتار نور در بنای مسجد شیخ لطف الله میتوان اصل «برهم نهی» را نیز مشاهده کرد. اصل برهم نهی، بیانگر تغییر رفتار نور حین عبور از شکاف موجود بر سطح مانع است که به آن دوگانگی موجی ذره ای گفته می شود که در سال 1801 «تامس یانگ» با انجام آزمایش دو شکاف متوجه این ویژگی از نور شد.

این فعال میراث فرهنگی با اشاره به آرایه های تزئینی بکار رفته در بنای مسجد شیخ لطف الله گفت: ستون های مارپیچ بکار رفته در دیوارهای مسجد تداعی کننده اصل تنیدگی ذرات هستند که مانند مسیر انتقال ذراتی در حال چرخش، مابین دونقطه (از زمین به سمت گنبد) می باشند و با ادامه این تزئینات، انسجام طرح دچار خدشه نشده بلکه طرحی بی نقص اجراشده است.

عقیلی اضافه کرد: همچنین در محل تلاقی ستون ها نقش شمسه قرار گرفته و ترنج های تزئینی های رو به پایین، شکلی شبیه به بارش ذرات از پرتوهای خورشید دارند، مانند آنچه «نیلز بور» از آن با اصل مکملیت بور یاد می کند که میتوان جلوه هایی از این مکمل بودن ذره و موج هرچند مانع الجمع اند اما مکمل یکدیگر هستند را در این اثر تزئینی متصور شد.

او تأکید کرد: مرزهای تئوری فیزیک کوانتوم و ساختار ریاضیاتی نهایی در قالب مکانیک موجی مربوط به قرون اخیر بوده و به زمان ساخت این بنا نمی رسد اما این هنرنمایی در راستای بیان و به تصویر کشیدن تفکرات و تأملات فلسفی و هستی شناسانه سازنده بر روی کاشی و دیواره بنا بوده است. شاید خالق این اثر با الهام از طبیعت و آگاهی های علمی و فلسفی بواسطه تعاملات، تفکرات عمیق یا همفکری با مشاوران حاذق خویش در مورد این مسائل، موفق به ارائه ای طرحی تأمل برانگیز و کاربردی جهت بازی با نور، تأمین روشنایی مسجد و بیان ویژگی های بصری نور در این سازه شده است.