داربست ها در مسجد جامع عباسی کاملا اشتباه اجرا شده اند

ایسنا/ براساس آخرین اخبار بدست رسیده و سخنان یک کارشناس مباحث مرمت میراث معماری، داربست ها در مسجد جامع عباسی کاملا اشتباه اجرا شده اند.

امیرحسین دهباشی اظهار کرد: من موضوع خطای بزرگ در شیوه بستن داربست ها برای مرمت گنبد مسجد جامع عباسی را دو سال قبل مطرح کردم و در این خصوص بطور مفصل با دوستان مرتبط با این پروژه صحبت کرده بودم و اینطور که می پنداشتم همه در جریان اشتباه بسته شدن داربست ها بودند. اگر به این موضوع همان موقع توجه لازم میشد با هزینه کمتر از نیم میلیون تومانی و صرف دو روز کاری میشد جلوی این صدمات بیشتر در این گنبد را گرفت.

او درباره اشتباه در داربست زنی توضیح داد: در داربست زنی برای بنای تاریخی داربست ها همیشه باید وزن خود را به تنهایی تحمل کنند و هیچ تکیه گاهی به بنای تاریخی نداشته باشند، در حالیکه سیستم داربستی که در گنبد مسجد جامع عباسی بکار رفته، پروفیل های گرد توخالی (لوله) بوده که بواسطه بست های استحکاکی به یکدیگر متصل می شوند و این سیستم لوله و بست استحکاکی برای استواری و جلوگیری از لرزش حین کار روی آن همیشه نیازمند تکیه گاه است، هرچند همین سیستم هم بدون کفراژ بندی اجرا شده بود که در این کارگاه داربست ها بالاجبار به تکیه گاه، گنبد خود را استوار نگه می داشتند.

ضمن اینکه این سیستم بست ها در دراز مدت بواسطه لرزش یا فرسایش مقاومت خود را از دست می دهند و نتیجه آن در صورت عدم توجه و اصلاح، به معنی تحمیل وزن بیشتر به محل تکیه گاه خود بوده که الزام بر بازبینی و کنترل ادواری اجزای تشکیل دهنده داربست را دوچندان می کند.

این معمار حفاظتگر با بیان اینکه در داربست زنی گنبد مسجد جامع عباسی داربست ها وزن خود را به سازه گنبد تحمیل کرده اند، افزود: تکیه گاه محلی است که وزن سازه و نفرات متردد بر آن و نیروی جانبی وارده به داربست بواسطه باد و تغییرات جوی را از کلیت حجم داربست گرفته و به یک سطح مقطع کوچک در سازه سنتی وارد می کند، این موضوع در بهترین حالت عامل تورفتگی و اعوجاج و در بدترین حالت باعث پانچ کردن سازه می شود. از همین روست که می بینیم که مسئولین بیان می کنند داربست ها در محل تکیه گاه به گنبد، به کاشی های گنبد نیز آسیب وارد کرده اند.

دهباشی درباره اینکه چه نوع داربستی برای این مرمت مورد نیاز بوده، گفت: ما در ایران چند سیستم داربست داریم که همه گیر و متداول ترین آن همین لوله و بست های استحکاکی هستند که برای اجرای آن استاندارد ملی تعریف شده اما بسیاری از مجریان و ناظران از وجود آن بی اطلاع هستند. نوع دیگری از داربست ها در بیرون از ایران بسیار متداول است و در ایران با نام تجاری زودبست شناخته می شود و در اکثر پروژه های مرمتی کشورهای توسعه یافته و حتی آسیای شرقی از این نوع داربست استفاده می شود و نمونه بارز آن را در مرمت کلیسای نوتردام یا طاق کسری می بینیم.

این معمار حفاظتگر بزرگترین تهدید برای مسجد جامع عباسی را خروج مجموعه میدان نقش جهان از فهرست میراث جهانی یونسکو برشمرد و تصریح کرد: اگرچه قضاوت من از روی مجموعه اطلاعات منتشر شده در مورد وقایع حول این میدان تاریخی است و نظر قطعی به و بررسی جامع این موضوع نیازمند است و انحصاراً در مورد دلایل بروز اعوجاج در گنبد اگر داربست عامل اصلی اعوجاج در پوسته خارجی باشد قطعا بر سازه اصلی گنبد لطماتی را وارد کرده و اگر گنبد از داخل بررسی شود وجود ترک های مختلف در زیر و محدوده محل اعوجاج می تواند گویای بروز لطمات سازه ای باشد.

این کارشناس ارشد مرمت میراث معماری اضافه کرد: از سوی دیگر مبانی نظری مرمت و بلاخص اصل امانت داری در مرمت در اقدامات ترمیمی گنبد مسجد جامع عباسی رعایت نشده و قطعات لایه دکور خارجی (کاشی ها) بطور کامل تعویض شده است، ضمن اینکه این مرمت به لحاظ اجرا نیز ایرادات بسیاری دارد که یکی از آنها استفاده نکردن از شابلون مناسب برای کنترل هندسه قوس ها بوده، درحالیکه باید دور گنبد ریل گذاری شده و یک شابلون عمودی و دوار کار گذاشته میشد تا تمام ترک ها با یکنواخت متوازن و کامل اجرا میشد.

او در پاسخ به اینکه چکاری میتوان برای بهبود وضعیت گنبد انجام داد، گفت: صادقانه میگویم که گنبد باید بطور کامل بررسی شود و در صورت بروز لطمات سازه ای و تغییر در هندسه گنبد در اولین اقدام پوسته خارجی کامل پایین آمده و بعد از رفع نقص ها و مقاوم سازی پوسته از نو اجرا شود، چرا که به نظر می آید هندسه گنبد از بین رفته باشد. این گنبد از ابتدای ساقه تا رأس باید بر مبنای دایره پیش رفته باشد، در حالیکه اینطور به نظر می آید در جریان این مرمت گنبد در بعضی از نقاط از مقطع دایره به مقطع بیضی نزدیک شده است.

دهباشی در بخشی دیگر از صحبت های خود تاکید کرد: پروژه هایی مانند پروژه محور آقا نجفی و تأثیر سوء این پروژه بر پیوستگی بافت پیرامون میدان و به طبع آن متأثر شدن میدان از این تغییرات و از سویی دیگر مرمت های پرحاشیه و تهدیدآمیزی چون گنبد مسجد شیخ لطف الله و همچنین پروژه مداخلات گسترده در گنبد مسجد جامع عباسی که بواسطه تعویض کامل لایه تزئین (کاشی های پوسته خارجی گنبد) یک پروژه نوسازی (به عنوان یک تغییر غیر قابل برگشت) و نه مرمت دانسته می شود که با خطاهای جدی و کیفیت متنازل در اجرا روبرو است که هویت تاریخی گنبد و نمود بصری و دیداری آن را نه تنها تحت الشعاع قرار داده است که خود به تنهایی می تواند عاملی بر قرارگیری نام میدان نقش جهان در فهرست میراث در خطر یونسکو باشد.

این معمار حفاظتگر افزود: حجم و کیفیت مداخلات در گنبد مسجد جامع عباسی را میتوان با کلیسای جامع کوتایسی که بیشتر با نام کلیسای جامع باگراتی در گرجستان شناخته می شود هم جنس و هم سنگ دانست که مداخلات گسترده و غیر قابل برگشت در مرمت این مجموعه باعث شد تا در سال 2017 از فهرست سایت های میراث جهانی حذف شود.