طرح هایی که موجب تخریب بناهای قدیمی و تاریخی عودلاجان شده اند

ایسنا/ این خبر پیرامون طرح هایی که موجب تخریب بناهای قدیمی و تاریخی عودلاجان شده اند، برای شما نگارش شد.

عودلاجان، محله خوش نشینی که روزی افراد نامداری همچون آیت الله مدرس را به خود دیده و بخشی از هویت تهران را شکل می هد، روزگاری است که دیگر جایگاه ارزشمندی ندارد و با وعده حفظ و بازسازی آن به شرط حفظ بافت تاریخی به دل کوچه ها و بناهای تاریخی و قدیمی چنگ می زنند تا آن را مدرن و خاطرات تهران را مخدوش کنند.

محله عودلاجان به عنوان یکی از پنج محله تاریخی تهران، با توجه به نزدیکی به ارگ سلطنتی سابقه طولانی در اسکان دادن اعیان و اشراف و صاحبان مناصب در ادوار مختلف تاریخ دارد. مجاورت این محله با بازار نیز از مهمترین دلایل حضور اقوام و قومیت های مختلف اعم از یهودیان، اعراب و… در این محله بوده است. ساکنان این محله در قدیم بیشتر کلیمی بوده اند و زرتشتیانی نیز در این محله سکونت داشتند. همچنین برخی از مشاهیر تاریخ معاصر ایران مانند خاندان قوام الدوله، خاندان مستوفی، نصیرالدوله بدر و سید حسن مدرس نماینده مجلس شورای ملی در عودلاجان ساکن بودند.

عودلاجان از جنوب به میدان مولوی، از شمال به خیابان امیرکبیر و سرچشمه، از غرب به شمس العماره و ضلع شرقی آن به امامزاده یحیی محدود می شود و هم اکنون محله های پامنار، ناصرخسرو و امامزاده یحیی را در برگرفته است. گذر باغ نظام الدوله، گذر در حمام نواب، گذر شتر گلو، گذر مسجد حوض، گذر در مدرسه و کوچه های نظام العلما، سردار، سپهدار، شاه بیاتی، معین الملک، حاجی علی، آقا موسی تاجر، میرزا آقاجان، خدابنده لو، حاجی آقا بابا، آقا محمد محمود، سهراب خان، نقاره چی ها، هادی خان و محمدخان امیر تومان از جمله گذرها و کوچه های عودلاجان هستند.

اما این محله قدیمی تهران که هویت و شناسنامه آن است و خاطرات تهران قدیم را یدک میکشد، امروز رنگ و بوی دیگری دارد؛ رنگ پریده است و دیگر بوی زندگی نمی دهد. محله ای که روزی اعیان نشین بوده، امروز تبدیل به انباری برای بازار شده و برخی خانه های قدیمی و فاقد مالک آن جایگاه معتادان و افراد خطرناک شده است. در طول دو دهه اخیر تنها اقدام موثر که برای عودلاجان انجام داده اند، ثبت ملی این محله 140 هکتاری بوده، اما این ثبت شامل تمام آثار و بناهای تاریخی این محله نمی شود و رویکرد وزارتخانه میراث فرهنگی به حفظ کلیت بافت به عنوان یک مجموعه تاریخی است و این مشکلی است که عودلاجان با آن روبرو است.

از ترک صحن علنی عضو شورای شهر تا سکونت شهردار در عودلاجان

اوضاع در این محله آنقدر نگران کننده بود که 13 اسفند 92 مرتضی طلایی، نایب رئیس شورای شهر تهران در پنجاهمین جلسه علنی شورای شهر صحن علنی را ترک میکند و درباره این جریان به خبرنگاران می گوید: بحثی که امروز داشتیم در مورد تبصره 23 بودجه 1393 شهرداری تهران بود که بعضی محلات محروم در پایتخت کشور وجود دارند که زیبنده پایتخت ایران اسلامی نیست و محله های هرندی، عودلاجان و تپه های عباس آباد که در آن مردم خوب و متدینی حضور دارند ولی بافت این محله ها نیازمند یک تحول است. چند سالی است که این موضوع را تذکر می دهیم اما کسی به آن توجه نمی کند.

امروز هم در این خصوص پیشنهاد دادیم که در تبصره 23 بودجه این موضوع اضافه شود که یکبار دیگر با بی توجهی روبرو شد. علت خروجم این بود که هر نماینده ای وظیفه دارد در برابر حقوق مردم در شورا از خود واکنش نشان دهد. بعضی از محلات تهران وضعیتی دارند که زیبنده ام القری اسلام نیست و مردم مستضعفی در این محلات ساکن هستند. علیرغم تمام فعالیت های خوب انجام شده توسط مدیریت شهری در سالهای اخیر متاسفانه بعضی محلات مانند محله هرندی و عودلاجان در شکل قبلی خود باقی ماندند و به شدت نیازمند تحول هستند.

طلایی پیرامون طرح هایی که موجب تخریب بناهای قدیمی و تاریخی عودلاجان شده اند، بیان می کند: باید برای این محلات طرح های موضعی توسط شهرداری تهران ارائه شود و هر چه زودتر در خصوص حل مشکلات آنها باید شورا و شهرداری ورود پیدا کنند. در جلسه قبل به دوستان توجه داده بودم که باید برای این محلات تصمیم ویژه ای گرفته شود و قرار شد این مساله در تبصره 23 بودجه سال 1393 شهرداری تهران اضافه شود اما اینطور نشد و وقتی که در این جلسه دیدم نمی توانم حقوق مردمی که به من رای داده اند را احقاق کنم، جلسه را ترک کردم.

محمدباقر قالیباف، شهردار وقت تهران سی فروردین 93 در سکوت خبری از عودلاجان بازدید می کند و براساس گفته های مردم محلی، قالیباف در این بازدید اعلام میکند که یکصد خانه تاریخی توسط شهرداری منطقه 12 در محدوده محله عودلاجان و بافت تاریخی تهران شناسایی و خریداری شود تا معاونان و مدیران ارشد شهرداری تهران در آنها ساکن شوند.

از سویی قالیباف گفته بود که به عنوان نخستین نفر از مجموعه شهرداری تهران در بافت تاریخی عودلاجان ساکن می شود.

بعد از آن رجبعلی خسروآبادی، مدیرکل میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری استان تهران 12 خرداد 93 در یک نشست خبری درباره اقدامات شهرداری در بافت تاریخی عودلاجان می گوید: شهردار تهران کارهایی را در بافت تاریخی عودلاجان آغاز کرده، شرکت توسعه فضاهای فرهنگی شهرداری تهران نیز بدنبال خریدن خانه های دارای ارزش با هدف دادن کاربری فرهنگی به آنهاست. همچنین معاونت فرهنگی هنری شهرداری تهران موظف است، دو روز هر هفته در بافت تاریخی مستقر باشد. بنابراین ما باید این اقدام را مغتنم بشماریم تا بتوانیم از آثار تاریخی حفاظت کنیم.

اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران نیز آمادگی دارد تا ساختمانهای واجد ارزش و آثار تاریخی را برای تغییر کاربری و استفاده ی بهینه با هدف حفظ آنها، به نهادها و سرمایه گذاران علاقمند به این حوزه که قصد تغییر کاربری این خانه ها به نهادهای فرهنگی دارند، واگذار کند.

عودلاجان سالهای زیادی است که به حال خود رها شده حتی در زمانهایی که متولیان میراث فرهنگی، شهرداری وعده های خود را در برنامه های کوتاه مدت و درازمدت برای بازسازی و رنگ و رو بخشیدن به این محله جا می دادند. در همان روزها هم عودلاجان می دانست که باید مانند سالهایی که بر او گذشت، یکه و تنها برپا بماند، چرا که طرح های بازسازی این محله قدیمی و تاریخی یا مثل نمک بر زخم پاشیدن بود یا آنقدر طول می کشید که به دست فراموشی سپرده شود.

در تیر سال 94، یکی ازهمین وعده ها از سوی شهرداری با تیتری به نام «برنامه 15 ساله شهرداری برای «هرندی» و «عودلاجان» داده می شود. بر این اساس فرزاد هوشیار، مدیرعامل سازمان رفاه، خدمات و مشارکت های اجتماعی شهرداری تهران اعلام می کند: براساس سند اقدام محله هرندی، یک مدل تقویم دار برای مداخلات اجتماعی در محلات جنوبی بازار تهران طراحی شده است. این سند اقدام یک مدل تقویم دار است و قرار است در یک بازه بلند مدت 15ساله در محلات جنوبی بازار تهران از جمله هرندی ، پامنار و عودلاجان آغاز شود. با توجه به وضعیت موجود در محله هرندی بر این باوریم که با جمع آوری بیش از 3000 معتاد متجاهر در محله هرندی و محلات اطراف می توانیم وضعیت این منطقه را ساماندهی کنیم.

همچنین در طول دهه های گذشته طرح هایی برای ساماندهی عودلاجان بوده که موجب تخریب بسیاری از خانه های قدیمی این محله شده اند تا معتادانی که گذرشان به این بافت می افتاد ساماندهی شوند، 23 خرداد سال 94 بود که با طرح انضباط اجتماعی و از بین بردن 64 خانه قدیمی در منطقه 12 با نام خانه های مجردی می خواستند دوباره به جان خانه های قدیمی این محله بیفتند، بلایی که سال 84 هم به بهانه جمع آوری معتادان بر سر بسیاری از خانه های قدیمی آوردند.

خبرنگار به بهانه طرح جدیدی که سال 94 مبنی بر تخریب 64 خانه مطرح می شود، به عودلاجان می رود و درباره این طرح جدید و تخریب های سال 84 گزارشی تهیه می کند.

یکی از محلی ها درباره تخریب های سال 84 می گوید: یک روز با موتور آمدم سرکار دیدم نیروهای امنیتی با باتوم و کلاه کج و اسلحه جلوی ورود افرادی مانند من را می گرفتند. پرس و جو کردیم، گفتند که طرح امنیت اجتماعی و جمع آوری معتادان است. یک ماه بعد کارگران شهرداری آمدند و هرچه خانه قدیمی بود که یا انبار شده یا محل زندگی کارگران بود همگی را تخریب کردند. یکی از خانه های تخریبی، خانه دردشتی با حدود 2000 متر مربع مساحت و متعلق به یک یهودی بود که چهار کنج آن اندرونی و بیرونی داشت و هر حیاطش حداقل 100 الی 150 متر مربع بود.

پیش از ورود به خانه یک سردر بسیار زیبا با طوق چینی بود که سمت راست آن یک حیاط با شش، هفت اتاق با درب چوبی با شیشه های رنگی و طوق چینی بود. پیش از این اتفاقات پدرم می خواست این خانه را بخرد. دو سه هزار کبوتر در این خانه بود. این بخشِ خانه متعلق به آشپز و نوکر و کلفت خانه بود. وارد خانه که میشدی دو سه حیاط تو در تو بود و درب حیاط ها کلونی مخصوص زنان و مردان داشت.

او با اشاره به اینکه 10 سال پیش خانه های زیادی را برای ساماندهی منطقه تخریب کردند، پس از گذشت آن همه مدت، هنوز زمینها بایر هستند و حالا باز هم معتادان در منطقه پراکنده اند، می گوید: فکر می کنم بیشتر قصد داشتند بار جمعیتی این منطقه را کم کنند، تا ساماندهی معتادان.

آنچه پس از 10 سال از ساماندهی منطقه 12 تهران توسط نیروی انتظامی و شهرداری و باقی مانده، فقط زمین هایی بایر با معتادانی است که کنار آن زمین ها چمباته می زنند و باز هم کسی جرات حرکت از کنار آنها را ندارد و این بار بهانه خانه های مجردی مشخص نیست چه بلایی سر دیگر بخشهای منطقه 12 تهران می آورد؟

تخریب 64 خانه در منطقه 12 تهران در شرایطی مطرح می شود که میراث فرهنگی استان تهران در نامه ای مخالفت خود را با هرگونه تغییر ساختاری در بافت تاریخی پایتخت بدون هماهنگی و اعلام نظر کارشناسی اعلام می کند.

رجبعلی خسروآبادی، مدیر کل میراث فرهنگی استان تهران در این زمینه اظهار می کند: اجرای طرح انضباط اجتماعی در منطقه 12 در شرایطی مورد پذیرش خواهد بود که حفظ هویت تهران با امنیت شهروندان و گردشگران همراه باشد. نباید هویت و گذشته تهران را قربانی ارتقای امنیت کنیم، چراکه در صورت رخ دادن این اتفاق، شهری بدون هویت و گذشته، بسیار پر خطرتر از شرایط کنونی در بافت تاریخی تهران بوجود می آید. قطعا میراث فرهنگی تهران از ماهیت مصوبه اخیر انضباط اجتماعی منطقه 12 با حفظ کالبد هویتی بافت تاریخی تهران استقبال خواهد کرد، اما تخریب خانه های بافت تاریخی بدون انجام کار کارشناسی ممکن است منجر به سلاخی هویت و تاریخ پایتخت شود. هرگونه تخریب غیر کارشناسی را مغایر با احیای بافت تاریخی منطقه 12 است و تعدادی از این خانه ها فرصت احیا و تغییر کاربری مناسب را دارند.

محمد حقانی، عضو شورای شهر تهران در گفت وگویی که با مدیرکل میراث تهران داشت، در این باره می گوید: گویا تعداد این خانه ها 50 خانه بلاصاحب و 7 خانه متروکه دارای صاحب اعلام شده است.

این در حالی بوده که عابد ملکی، شهردار منطقه 12 تهران با رد خبر تخریب 64 خانه تاریخی در منطقه 12 گفت: قبل از اجرای طرح، تمامی خانه های میراثی با همکاری سازمان میراث فرهنگی شناسایی شده است و قطعا شهرداری به این منازل صدمه ای وارد نخواهد کرد؛ چرا که ما سعی در توسعه گردشگری در شهر تهران داریم و چطور می توانیم نسبت به تخریب این خانه ها اقدام کنیم؟!

مدیر روابط عمومی شهرداری نیز با بیان اینکه بافت تاریخی محله عودلاجان و منطقه 12 احیا می شوند، تصریح می کند: هر هفته 4 جلسه توسط قالیباف در منطقه 12 پیرامون مسائل این منطقه برگزار می شود و در هیچ کدام از جلسات موضوعی تحت عنوان تخریب خانه های تاریخی مطرح نشده است و این اخبار کذب است.

انضباط شهری موضوعی بود که آن روزها روی بنرهای نصب شده در منطقه 12 تهران دیده میشد، موضوعی که 10 سال قبلش به این نام نبود، اما بخاطرش 6 هکتار از خانه های قدیمی و چه بسا تاریخی تخریب شدند.

در طرح خانه های خالی از سرنگ سال 84 کنیسه هایی مانند هاداش که هنوز مکان عبادت برخی اقلیت های مذهبی است، عزرای یعقوب و ملا حنیفا یا دو کنیسه دیگر که اقلیت های یهودی به نشان همزیستی مسالمت آمیز و علاقه به مسلمانان به شهرداری هبه کردند، تا پس از مرمت مورد استفاده قرار گیرد نیز جز شش هکتار منقل خانه های شهرداری و نیروی انتظامی در 10 سال پیش بودند که دیگر نیستند. چون شهرداری این ساختمان ها را تخریب کرد! سال 84 خانه های خالی از سرنگ را می خواستند احیا کنند، اما حالا مخروبه همان خانه ها جای معتادان و کودکان و حتی تعداد اندک خانواده های بومی آنجا شده، طرحی که به نظر می رسد درس عبرتی برای طرح ساماندهی خانه های مجردی است.

در این طرح بخش عمده ای از یکی محله های قدیمی تهران را بدون هماهنگی میراث فرهنگی و به بهانه منقل خانه و خانه مجردی تخریب کردند و بسیاری از یادگارهای با ارزش میراث ملی و معماری کشور را با برخورد امنیتی و ضربتی از بین بردند.

در حالی سناریوی حذف خانه های مجردی در سال 94 مطرح می شود که چندی قبل از آن یکی از خانه های دوره قاجار در محله عودلاجان را شبانه و با لودر و به بهانه ایمن نبودن تخریب می کنند. این بنا با نام رضاخان اوف که در خیابان ناصر خسرو، کوچه خدابنده لو، گذر اعلمی قرار داشته، در یک کوچه که همگی دارای خانه های اعیانی، ارزشمند و ثبت نشده در فهرست آثار ملی کشور است، قرار گرفته بود.

در آن زمان شنیده ها حاکی از آن بود که این بنا یکی از 64 خانه مجردی بود که با عنوان ناپایدار بودن تخریب شد و قرار است شهرداری تهران برای تخریب دیگر خانه ها حکم دادستانی را بگیرد.

عودلاجان را این طرح ها و برنامه ها برپا نگه نمیدارد، این محله قدیمی برای ادامه حیات و بازگشت به روزهای درخشان خود به یک برنامه ریزی دقیق با در نظر گرفتن قدمت این محله و صیانت از بافت و خانه های تاریخی نیاز دارد.