میراث فرهنگی ناملموس ایران شانس بالایی برای ثبت جهانی دارند

ایرنا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، میراث فرهنگی ناملموس ایران شانس بالایی برای ثبت جهانی دارند.

نخستین نشست جهانی میراث زنده جاده ابریشم براساس مصوبه سومین نشست کمیته آماده سازی شبکه میراث زنده جاده ابریشم با حضور نمایندگانی از کشورهای گستره جاده ابریشم بویژه ایران، کره جنوبی، ازبکستان، تاجیکستان، قزاقستان، قرقیزستان، ترکیه، جمهوری آذربایجان و همچنین متخصصان و پژوهشگران میراث ناملموس از دانشگاه های کشورهای حوزه آسیا و اقیانوسیه در 6 و 7 آبان 1400 با ارائه سخنرانی های علمی و بررسی میراث ناملموس جاده ابریشم و پیرو آن دومین نشست با عنوان بررسی و تصویب جشن ها در تاریخ 19 آذر 1400 برگزار شد.

در این نشست که به میزبانی مرکز بین المللی اطلاعات و شبکه میراث فرهنگی ناملموس در آسیا و اقیانوسیه در کره جنوبی و موسسه بین المللی مطالعات آسیای مرکزی (IICAS) ایکاس در سمرقند برگزار شد، جشن های چهارشنبه سوری، مهرگان، چله نشینی (یلدا)، سده و موسیقی نواحی ایران معرفی و ثبت شدند.

در همین چارچوب با حسن باستانی راد که بواسطه فعالیت تخصصی و حرفه ای در زمینه جغرافیایی تاریخی جاده ابریشم از سال 1393 با برنامه جاده ابریشم سازمان یونسکو در ارتباط بوده و از سال 1397 با حکم حجت الله ایوبی، دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو ایران به عنوان نماینده این کمیسیون در نشست های برنامه جاده ابریشم یونسکو منصوب شده است، گفت وگو کردیم.

ثبت میراث ناملموس مشترک محدودیت ندارد | ارسال پرونده یلدا به یونسکو

باستانی راد درباره معرفی و ثبت جهانی میراث ناملموس در یونسکو توضیح داد: روند ثبت جهانی میراث فرهنگی ناملموس در سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد متفاوت است، پرونده ثبت جهانی جشن یلدا، پیشتر به همت وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و کمیسیون ملی یونسکو ایران به این سازمان ارائه شده و به احتمال زیاد سال آینده طرح و تصویب شود.

نماینده کمیسیون ملی یونسکو در برنامه جاده ابریشم یونسکو گفت: ثبت میراث ناملموس با پرونده های مشترک محدودیت ندارد و هر سال چندین پرونده ثبت می شود، اما برای ثبت میراث یک کشور مادامی که کشور دیگری به پرونده آن نپیوندد و مستقل باشد، دارای محدودیت است و نمیتوان هر سال پرونده مستقل ارائه کرد. جشن چله به عنوان پرونده مستقل ایران تدوین و به سازمان یونسکو ارائه شده و در نوبت بررسی و ثبت است.

وی پیرامون اینکه میراث فرهنگی ناملموس ایران شانس بالایی برای ثبت جهانی دارند، افزود: بهترین موضوع برای طرح جشن های ایرانی گاهنامه (تقویم) خورشیدی ایرانی است، زیرا این آیین ها و جشن هایی مانند چله در گاهشمار رسمی ایران معنا پیدا می کنند. برای نمونه جمهوری آذربایجان که از تقویم میلادی به عنوان تقویم رسمی اداری استفاده می کند، اما جشنی را ارائه کرده است به نام چهارشنبه تراکمه (چهارشنبه آخر سال) که گویا در یک روستا بطور کامل و در برخی از دیگر مناطق جمهوری آذربایجان به صورت پراکنده برگزار می شود.

اما این جشن همان چهارشنبه سوری ایرانی است که در تقویم ایرانی در آخرین سه شنبه شب سال برگزار می شود و گرنه آخرین سه شنبه شب در تقویم رسمی جمهوری آذربایجان مانند دیگر کشورها در اواخر ماه دسامبر و هفته نخست دی است که مشخص می شود این جشن براساس تقویم خورشیدی ایرانی در اواخر اسفند (اوایل ماه مارس) است، نه براساس گاهنامه میلادی و رسمی دیگر فرهنگ ها و کشورها.

نوروز بر مبنای تقویم ایرانی است

باستانی راد اظهار داشت: نوروز در کشورهای گوناگون آسیای مرکزی، غربی، قفقاز و شرق اروپا که پاسداشت می شود بر مبنای تقویم ایرانی است نه تقویم رسمی، ملی و اداری آن کشورها. از این رو، ما روی تقویم هجری خورشیدی که مبنای گاهشماری فرهنگی، تاریخی، رسمی و دینی تقویم در ایران است تمرکز کردیم.

نویسنده کتاب ایران پل میان فرهنگی جاده ابریشم تصریح کرد: تقویم های هجری قمری و میلادی به عنوان تقویم بین المللی در ایران و همچنین افغانستان هم کاربرد دارد و در ایران هر سه تقویم در کنار هم استفاده می شوند و مانع یکدیگر نیستند. یعنی هر کدام از کشورها که برای نمونه نوروز، مهرگان، شب چله و چهارشنبه سوری را برگزار می کنند، در واقع به صورت غیررسمی از تقویم ایرانی بهره می برند و این تقویم ایرانی است که زمان جشن های آنها را تعیین می کند و رویدادهای فرهنگی آنها را رقم می زند، نه تقویم رسمی و ملی کشور خودشان.

در تقویم خورشیدی ایرانی ده ها جشن داشتیم که 24 جشن آن اصلی بوده و 12 جشن که به نام یکی از روزهای هر ماه نامگذاری شده جایگاه ویژه ای داشته اند. مانند تیرگان در «تیرروز» برابر با 13 تیر. در تقویم های ایران باستان روزهای ماه از یک تا 30 یا 31 روز خوانده نمیشد، بلکه هر روز به نام یکی از نیروهای نیکی و مینویی خوانده می شد و نام هر 12 ماه در نام روزهای ماه ها نیز وجود داشت.

عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی افزود: در ماه مهر هم یک روز به نام مهر نامیده می شد که گاه آن را 10 مهر دانسته اند و برخی نیز بر 16 مهر تأکید دارند. در استانهای مختلف جشن مهرگان را که همزمان با دانه پاشیدن و کشاورزی بوده، در روزهای متفاوتی از یکم مهر تا 16 مهر برگزار می کردند. در اسطوره های ایرانی برابر است با تاجگذاری فریدون؛ جالب آنکه هزاره ها در شمال افغانستان این ماه را تخم ریز می نامند که همزمان با فصل کاشت غلات بویژه گندم و جو، به عنوان مهمترین محصول زراعی این منطقه جغرافیایی است.

جشن ها بستر تعاملات فرهنگی و تأثیرگذاری فرهنگ ها بر یکدیگر

باستانی راد توضیح داد: براساس گاهشمار خورشیدی برخی از این جشن ها متناسب با اعتدالین (آغاز بهار و پاییز) و انقلابین (آغاز تابستان و زمستان) است. انقلاب شب ها در شب چله (30آذر) که حدود 14 ساعت و 15 دقیقه در برابر 9 ساعت و 45 روز است؛ یا نوروز (آغاز بهار) و مهرگان که متناسب با اعتدالین است و تقریباً مدت زمان روز و شب برابر است (حدود 12 ساعت 10 دقیقه روز در برابر 11 ساعت و 50 دقیقه شب).

وی افزود: جشن سده در مناطق جنوبی ایران در میان زرتشتیان و مسلمانان در استانهای فارس، هرمزگان، کرمان خراسان جنوبی، یزد و بخش هایی از سیستان و بلوچستان همچنان پاسداری می شود و ایرانیان در این مناطق، سده را جشن می گیرند، البته چهارشنبه سوری در سالهای گذشته در این مناطق کمرنگ تر از سده بوده است، اما سایر ایرانیان در هر جای جهان بویژه در ایران، چهارشنبه سوری را جشن می گیرند و فراگیرتر از سده است.

زنده بودن، خودجوش و دائمی بودن، عامل مهم ثبت جشن ها

باستانی راد گفت: جشن ها بستر تعاملات فرهنگی و تأثیرگذاری فرهنگ ها بر یکدیگر هستند. برای نمونه چله را که بلندترین شب در تقویم ایرانی است علاوه بر ایرانیان، برخی مردم آسیای مرکزی و آسیای غربی هم برگزار می کنند.

رئیس مرکز پژوهشی جاده ابریشم دانشگاه شهید بهشتی تصریح کرد: در بررسی پرونده جشن ها در سازمان یونسکو، گروه ها و جمعیت برگزارکننده، رویدادهای جانبی و نقش فرهنگی و اجتماعی جشن ها در جامعه و مولفه های دیگر مهم هستند. در ثبت همین رویدادها در مرکز میراث ناملموس زنده بودن یعنی برقراری خودجوش و دائمی بودن جشن ها بسیار مهم تلقی می شود؛ از این رو جشن های ایرانی شانس بالایی برای ثبت جهانی دارند که به چنین ویژگی هایی آراسته هستند.

تنوع و وحدت از ویژگی های موسیقی نواحی ایران

باستانی راد با اشاره به برگزاری چهاردهمین دوره جشنواره موسیقی نواحی در آبان 1400 در کرمان گفت: این رویداد از منظم ترین جشنواره های هنری ایران است که در 14 سال گذشته مستمر برگزار شده است. همه نواحی ایران از همه استان ها و همه اقوام ایرانی نمایندگانی در این رویداد دارند و موسیقی محلی خود را می نوازند.

رئیس مرکز پژوهشی جاده ابریشم دانشگاه شهید بهشتی گفت: تنوع و وحدت از ویژگی های موسیقی نواحی ایران است؛ ضمن اینکه هر کدام از گونه های موسیقی نواحی زیرمجموعه ای از موسیقی ایرانی و متعلق به یک بخش جغرافیایی، گروه فرهنگی و فولکلور منطقه ای خاص هستند، اما در کل زیرمجموعه موسیقی ایرانی هستند و از این نظر با هم وحدت دارند. همین موضوع از شاخص های مهم در برنامه جاده ابریشم بشمار می رود که شعار آن تنوع، گفت وگو و توسعه است.

وی تصریح کرد: از یک سو ممکن است ساز یک منطقه با ساز نواحی دیگر متفاوت باشد، اما همه اینها در گروه سازهای ایرانی جای می گیرند. نکته مهم دیگر آنکه هر کدام از انواع موسیقی نواحی ایران با جشن های ایرانی ارتباط مستقیم دارند.

در جشنواره موسیقی نواحی نوازنده ها معمولا با لباس ها و سازهای محلی خود حاضر می شوند و ترانه ها را با زبان، گویش و یا لهجه های محلی می خوانند و می نوازند که معرفی جهانی هرکدام از این گونه های موسیقی توأمان چند قابلیت ویژه از موسیقی، ساز و زبان گویش تا پوشاک، ترانه ها و ادبیات یک ناحیه را به نمایش می گذارد.

نماینده کمیسیون ملی یونسکو ایران در برنامه جاده ابریشم یونسکو افزود: جشنواره موسیقی نواحی هم پاسداشت موسیقی ایرانی و محلی و هم معرف پوشاک سنتی و لهجه های ایرانی و اشعار محلی و ترانه های عامه است و در یک نگاه موسیقی نواحی قابلیت بالایی دارد که تعاملات منطقه ای اقوام مشترک با کشورهای همسایه را نیز تقویت کند.

موسیقی ایران و جنبه های میراث مشترک با همسایگان

باستانی راد به اشتراکات فرهنگی و هنری اقوام ایرانی و کشورهای همسایه اشاره کرد و گفت: ساز قیچک میان بلوچ های ایران و پاکستان یا دو تار در خراسان و گروه های بسیاری از اقوام آسیای مرکزی و همچنین عاشیق جمهوری آذربایجان با ایرانیان آذری و همچنین موسیقی کردی ایران با موسیقی کردهای شمال عراق، جنوب ترکیه و شرق سوریه و موسیقی ساحل نشینان خلیج فارس با موسیقی جنوب آن نقاط مشترک بسیار دارند و از جنبه میراث مشترک بسیار مهم هستند.

رئیس مرکز پژوهشی جاده ابریشم دانشگاه شهید بهشتی افزود: موسیقی از یک سو با دیگر کشورها به ویژه همسایگان تعامل فرهنگی ایجاد می کند و از سوی دیگر، می تواند نماد صلح و دوستی میان فرهنگهای این مناطق باشد. از این رو پافشاری ایران برای ثبت موسیقی نواحی را در کنار چهار جشن ایرانی را باید مهمترین گام در جهانی سازی میراث زنده ایرانی دانست.