آشنایی با آداب و رسوم شب یلدا در شهرهای ایران

پاییز به پایان عمر کوتاه خود رسیده و زمستان کوله بار می بندد تا جای پاییز را بگیرد. درختان عریان باغ آمدن زمستان را حس کرده اند و رعشه بر اندامشان افتاده است. پاییز هزار رنگ از کوچه باغهای شهر خداحافظی می کند تا سال بعد با شکوه تر و زیباتر به شهر بازگردد. در سنت و رسم پارسی زبانان، شب یلدا دیده می شود که نشانگر وداع با عروس فصلها و استقبال از ننه سرمای دوست داشتنی است. مراسم شب یلدا در شهرهای ایران از اهمیت و جایگاه ویژه ای برخوردار بوده و مردم این سرزمین اهورایی بدان می بالند. با ما همراه شوید تا بدانید شب یلدا چیست و با آداب و رسوم شب یلدا در شهرهای ایران بیش از پیش آشنا شوید.

تاریخچه

براساس مقاله شب یلدا چیست باید بدانید که مردم گذشته که کشاورزی بنیان زندگیشان را تشکیل می داد، بر اثر تجربه توانستند فعالیتهای خود را با گردش خورشید و تغییر فصول تنظیم کنند. آنان ملاحظه کردند که در بعضی ایام، روزها بسیار بلند می شوند و در نتیجه، در آن روزها از نور خورشید بیشتر می توانند استفاده کنند. مردم دوران باستان دریافتند که کوتاهترین روز، آخرین روز پاییز و شب اول زمستان بوده و بلافاصله پس از آن، روزها به تدریج بلندتر و شب ها کوتاهتر می شوند. از این رو، آن را شب زایش خورشید نامیدند.

تاریکی نماینده اهریمن بود و چون در طولانی ترین شب سال تاریکی اهریمن بیشتر میشد، شب یلدا برای ایرانیان نحس بود و چون فرا می رسید، آتش می افروختند تا تاریکی از بین برود. مردم گرد هم جمع می شدند و شب را با خوردن، نوشیدن، شادی و پایکوبی به سر می آوردند و میوه تازه فصل که نگهداری شده بود را در سفره می نهادند. ایرانیان گاه شب 30 آذر را تا دمیدن پرتو به انتظار باز زاییده شدن خورشید می نشستند و برخی در مهرابه ها به نیایش مشغول شده تا پیروزی مهر و شکست اهریمن را از خداوند طلب کنند. مردم روز پس از شب یلدا را به استراحت می پرداختند و تعطیل عمومی بود.

در این زمان، همگان از جمله پادشاه لباس ساده می پوشیدند تا یکسان به نظر آیند. کسی حق دستور دادن به دیگری را نداشت، کارها داوطلبانه انجام می گرفتند و جنگ و خونریزی حتی کشتن گوسفند و مرغ ممنوع بود.

آداب و رسوم شب یلدا و شهرهای ایران زمین

اصفهان

در اصفهان آیین های ویژه ای وجود دارند. زمستان به دو بخش چله و چله کوچک تقسیم می شود: چله از اول، دی تا بهمن بوده و چله کوچک از دهم بهمن آغاز شده و تا سی بهمن ادامه دارد. این بخش از مراسم شب یلدا در شهرهای ایران به دو نام چله زری (ماده) و عمو چله(نر) تقسیم می شود، چون همه موجودات و اشیا را براساس جنس مذکر و مونث تقسیم بندی می کرده اند. براساس مقاله شب یلدا چیست باید بدانید که خانواده های اصفهانی با پهن کردن سفره ای با عنوان سفره شب چله، این شب را گرامی می دارند.

استان آذربایجان شرقی

اکثر مردم استان آذربایجان شرقی هندوانه می خورند و معتقدند با خوردن هندوانه، لرز و سوز سرما بر تنشان تاثیر نداشته و اصلا سرمای زمستان را حس نمی کنند. در بیشتر شهرها و روستاهای آذربایجان شرقی اعتقاد بر این است که کسانی که نامزد هستند، در این شب برای نامزدهای خود خوانچه فرستاده و اقوام در هرچه بهتر بودن این خوانچه ها کمک می کنند. هنگام غروب، زنان فامیل هدایایی را به رسم یاری به منزل داماد آورده و به جشن و پایکوبی می پردازند.

براساس مقاله آداب و رسوم شب یلدا در شهرهای ایران باید بدانید که مادر دختر تمام طبق ها را در اتاق میهمان چیده و از زنان فامیل برای صرف میوه و شیرینی دعوت می کند. در آذربایجان سابقا از اواخر تابستان مقدار زیادی هندوانه و خربزه در تور می گذاشتند و آن را از سقف آشپرخانه آویزان می کردند تا در هوای آزاد خراب نشود یا اینکه در کاه قرار می دادند. اغلب مردم در این شب برنج، مرغ و آش شیر پخته و بعد از شام نیز از تنقلات موجود در منزل میل می کردند. بعد از خوردن تنقلات و میوه، بزرگان خانواده به نقل حکایات و داستانهایی از حماسه های ملی این سرزمین پرداخته و تا پاسی از شب به صحبت و گفت و گو مشغول می شدند.

خراسان جنوبی

در استان خراسان جنوبی مراسم کف زدن برپا می شود. در این مراسم، ریشه گیاهی به نام چوبک را در آب خیسانده و پس از چند بار جوشاندن، در ظرف بزرگ سفالی به نام تغار می ریزند. مردان و جوانان فامیل با دسته ای از چوبهای نازک درخت انار آنقدر آن را هم می زنند تا به صورت کف درآید و این کار باید در محیط سرد صورت گیرد تا مایع کف کند. براساس مقاله شب یلدا چیست باید بدانید که کف آماده شده با مخلوط کردن شیره شکر آماده خوردن شده و پس از تزئین با مغز گردو و پسته، برای پذیرایی از میهمانان برده می شود.

زاهدان

مردم زاهدان در خانه بزرگ قوم خویش گرد هم می آیند و به قصه هایی که پدربزرگ و مادربزرگ ها برایشان نقل می کنند، گوش می دهند. این بخش از مراسم شب یلدا در شهرهای ایران همراه با گروهی از اعتقادات اسطوره ای، شبی خاطره انگیز را برای خانواده ها بخصوص کودکان و نوجوانان فراهم می کند.

استان کرمانشاه

در استان کرمانشاه نیز شب یلدا از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده و همواره با مراسم زیبا و باشکوهی برگزار می شود. مردم در این شب بیدار می مانند تا با شعر خواندن، قصه گفتن، فال حافظ گرفتن و آجیل خوردن با مادر جهان در زادن خورشید همراهی و همدردی کنند. میوه هایی نیز در این جشن خورده می شوند که بگونه ای نمادی از خورشید هستند. قصه هایی از عشق جاودانه شیرین و فرهاد، رستم و سهراب، حکایت حسین کرد شبستری و خواندن اشعار زیبا و دلنشین شامی کرمانشاهی در گذشته نقل مجالس شب یلدا بود.

افراد فامیل بنابر رسمی دیرینه، به خانه بزرگترین فرد که معمولا پدربزرگ و مادربزرگ هستند، رفته و با تکاندن برفهای زمستان از لباسهایشان در گرمای آرامش بخش کرسی فرو می روند. افراد فامیل بر سر یک سفره باهم شام می خوردند و بر روی سفره مخصوص این شب خوردنی های متنوعی چیده می شدند. یکی از آداب زیبا در استان کرمانشاه، گرفتن فال حافظ بوده که مردم با اعتقادات خاص خود رهنمودهایش را چراغ راه مشکلات قرار می دهند و همچنین، دختران دم بخت با این کار از باز شدن بخت خود در آن سال خبر می گیرند.

استان قزوین

مردم استان قزوین آیین شب یلدا را با رفتن به خانه بزرگترها می گذرانند. به عقیده بزرگترها، آوردن میوه های مختلف خشک و تر و میوه های سرخ فام همراه با خوراکی های دیگر شگون داشته و زمستان پر برکتی را نوید می دهد. در این شب، اغلب مردم با خوردن سبزی پلو با ماهی دودی و سپس هندوانه، انار، انواع تنقلات از جمله کشمش، گردو، تخمه، آجیل مشگل کشا و انجیر خشک شب نشینی خود را به اولین صبح زمستانی گره می زنند. براساس مقاله آداب و رسوم شب یلدا در شهرهای ایران باید بدانید که به عقیده مادربزرگهای قزوینی، اگر در این جشن ایرانی ننه سرما گریه کند، باران می بارد و اگر پنبه های لحاف بیرون بریزند، برف می آید.

تهران

همه فرزندان خانواده در منزل مادر و پدر جمع می شدند. از آئین شب یلدا در شهر تهران، صرف میوه های تابستانی از جمله هندوانه بوده که بدلیل نزدیکی مراکز کشاورزی به تهران، میوه هندوانه در خوراکی های شب یلدای تهرانی ها قرار گرفته است. آجیل شب یلدا نیز از دیگر مصروفات تهرانی ها بوده که ترکیبش نشانی از اعتقاد و تجربه اهالی تهران قدیم به خواص گوناگون میوه های خشک دارد.

گیلان

مردم استان گیلان، خوردن هندوانه را در شب یلدا واجب می دانند و هندوانه را حتما فراهم می کنند، زیرا بر این باورند که هر کس در این جشن ایرانی هندوانه میل کند، در زمستان از سرما در امان می ماند و معتقدند هر کس در این جشن ایرانی هندوانه بخورد، در تابستان احساس تشنگی نمی کند. ازگیل آب انداخته یکی دیگر از خوردنی های خوشمزه شب چله در گیلان است. براساس مقاله شب یلدا چیست باید بدانید که در گیلان مردم معتقدند که در شب چله 40 نوع خوراکی را باید خورد.

استان لرستان

نخود، کشمش، پسته، بادام، گردو و انواع شیرینی های محلی از جمله تنقلاتی است که مردم استان لرستان در 30 آذر از آنها استفاده می کنند. غذای مخصوص مردم لرستان بوقلمون، گوسفند، سبزی پلو ماهی و خورشت سبزی بوده و اغلب خانواده های لرستانی آن را در کنار بزرگان طایفه به ویژه پدربزرگ و مادربزرگ ها سپری می کنند. در لرستان مردم در شب چله گندم شیره می خورند که گندمی است که در شیره می خیسانند و زردچوبه و نمک را به آن مخلوط می کنند. سپس، آن را روی ساج برشته کرده و همراه با خلال بادام، گردو، کشمش، سیاه دانه و کنجد مخلوط می کنند و می خورند.

شیراز

غذای ویژه سفره شب یلدا در شهر شیراز، هویج پلو است. افراد باید در این شب از انواع گرمی ها مانند خرما، رنگینک، انجیر و ارده شیره بخورند تا مزاج آنها نیز به گرمی برگردد. معمولا در شب چله، سرد مزاج ها اگر بخواهند طبعشان برگردد، باید چیزهای گرم بخورند و گرم مزاج ها هم باید برعکس چیزهای سرد بخورند. ارده شیره، ارده و خرما و رنگینک رواج کاملی داشتند و این خوراکها همه گرم هستند.

کلام پایانی

براساس مقاله شب یلدا چیست باید بدانید که این شب بهانه ای شیرین است؛ بهانه ای برای افتخار کردن به اصالتی ایرانی؛ برای شادی در کنار خانواده و دوستان و برای اینکه بدانیم که عمر ما هم به سان برگ ریزان پاییزی کوتاه است و شاید زمستان بعد نباشیم. پس، قدر هم را عاشقانه بدانیم.

چراغ های خانه روشن شده اند

نگاه کن به درختان ساکت باغ

نگاه کن به گیسوان بر، باد رفته بید

خانه غرق نور و شادی شده است

زمستان در پس دیوار نشسته است

به سان رهگذری خسته

به سان طفلی چموش از دست طعنه های مادر

پاییز سست و بی رمق نگاه می کند

به تاجگذاری زمستان

به لبخند تلخ ننه سرما

بار سفر بسته تا یلدا را دریابد

شاد زی که عمر یلدا کوتاه است

کوتاه تر از عمر گل باغ

شاد زی که یلدا شیرین است

آری شاد زی که یلدا شیرین است