آشنایی با آداب و رسوم چهارشنبه سوری در مناطق مختلف ایران

ایرانیان از دیرباز ید طولایی در برپا کردن جشن های مختلف داشته اند. شمار زیادی از این جشن ها در میان صفحات تاریخی گم شده و به فراموشی سپرده شدند. اما، هنوز پس از گذشت سالهای طولانی تعدادی هرچند اندک از این جشن ها در جای جای ایران برپا می شوند که چهارشنبه سوری یکی از اندک جشن های فراموش نشده ما در طول تاریخ است. اگر می خواهید بدانید که چهارشنبه سوری چیست، نخست باید اطلاع داشته باشید که واژه چهارشنبه سوری از دو بخش چهارشنبه که نام یکی از روزهای هفته بوده و سوری که به معنی سرخ است، ساخته شد. با ما در این مقاله همراه باشید تا بدانید فلسفه چهارشنبه سوری چیست و با آداب و رسوم چهارشنبه سوری در مناطق مختلف ایران آشنا شوید.

معرفی

براساس مقاله چهارشنبه سوری چیست، باید بدانید که چهارشنبه سوری جشنی مخصوص است که در شب آخرین چهارشنبه سال برپا می شود و در واقع، پیش درآمدی برای جشن های نوروزی است. طبق آیین باستانی ایرانی، در این شب آتش بزرگی برپا می شود که تا صبح زود و طلوع آفتاب برافروخته می ماند و مردم از روی آتش می پرند و با گفتن «زردی من از تو سرخی تو از من»، زردی، بیماری و مشکلاتشان را به دست آتش می سپارند و به جای آن سرخی، گرما و نیرو را از آتش هدیه می گیرند.

به بیان دیگر، مردم خواهان آن هستند که آتش تمام رنگ پریدگی، زردی، بیماری و مشکلات را بگیرد و بجای آن سرخی، گرمی و نیرو را به آنها بدهد. چهارشنبه سوری جشنی نیست که وابسته به دین یا قومیت افراد باشد و در میان بیشتر ایرانیان رواج دارد. البته گفتن این نکته در مطلب چهارشنبه سوری چیست، خالی از لطف نیست که این آئین بطور کامل مربوط به زرتشتیان نیست، چرا که آنها پریدن از روی آتش را عملی زشت، مکروه و ناپسند می دانند.

بوته افروزی

در ایران رسم است که هر خانواده بوته های خار و گزنی را که از قبل آماده کرد، روی بام یا زمین حیاط خانه یا در جلوی در ورودی در سه یا پنج یا هفت «گله» کپه می کند. با غروب آفتاب و نیم تاریک شدن آسمان، زن و مرد و پیر و جوان گرد هم جمع می شوند و بوته ها را آتش می زنند. در این هنگام، از بزرگ تا کوچک هر کدام سه بار از روی بوته های افروخته می پرند تا ضعف و زردی ناشی از بیماری و غم و اندوه را از خود بزدایند و سلامت، سرخی و شادی را به وجود خود ببخشند. براساس مطلب فلسفه چهارشنبه سوری چیست باید بدانید که مردم در حال پریدن از روی آتش ترانه هایی هم می خوانند:

زردی من از تو ، سرخی تو از من

غم برو شادی بیا ، محنت برو روزی بیا

ای شب چهارشنبه ، ای کلیه جاردنده ، بده مراد بنده

جالب هست بدانید که خاکستر را نحس می دانند، زیرا مردم هنگام پریدن از روی آن زردی و بیماری خود را از راه جادوی سرایتی به آتش می دهند و در عوض، سرخی و شادابی آتش را به خود منتقل می کنند. در هر خانه زنی خاکستر را در خاک انداز جمع می کند و آن را از خانه بیرون می برد و در سر چهارراه یا در آب روان می ریزد. در بازگشت به خانه، در خانه را می کوبد و به ساکنان خانه می گوید که از عروسی می آید و تندرستی و شادی برای خانواده آورده است. در این هنگام، اهالی خانه در را به رویش می گشایند. او بدین گونه همراه خود تندرستی و شادی را برای یک سال به درون خانه خود می برد.

جشن مبارزه با تاریکی

جشن «سور» از گذشته بسیار دور در ایران زمین مرسوم بود. این مراسم، جشنی ملی و مردمی است و چهارشنبه سوری نام گرفت. در پایان هر ماه، جشن و پایکوبی با نام سور مرسوم بوده و از سوی دیگر چهارشنبه نزد اعراب «یوم الارباع» خوانده می شد و از روزهای شوم و نحس بشمار می رفت. ایرانیان بر این باور بودند که روزهای نحس و شوم را باید با عیش و شادمانی گذراند تا شیاطین و اجنه فرصت رخنه در وجود آدمیان را نیابند.

کوزه شکنی

در مطلب چهارشنبه سوری چیست جالب هست بدانید که در شب چهارشنبه سوری، مردم کوزه های سفالی کهنه را بالای بام خانه برده و از بالا به پایین پرت می کردند و آن را می شکستند تا کوزه نویی را جایگزین ظرف سفالی پیشین خود کنند، چون بر این باور بودند که در طول سال بلا و قضاهای بد در کوزه متراکم و با شکستن کوزه رفع خواهند شد.

آجیل چهارشنبه سوری

رسمی که از قدیم در ایران متداول بود، تهیه و خوردن آجیل چهارشنبه سوری است. این آجیل شور و شیرین مانند آجیل مشگل گشاست؛ یعنی علاوه بر مواد اصلی، ترکیبات بو داده شور و شیرین مانند آجیل، برگه هلو و زردآلو، قیسی، کشمش سبز، مویز، باسلـق، پسته و بادام، فندق بو نداده، نقل، شکر، پنیر و مغز گردو را هم اضافه می کنند. خوردن این آجیل در شب چهارشنبه سوری به اعتقاد مردم باعث شگون و خوش یمنی است. همچنین، براساس مطلب آداب و رسوم چهارشنبه سوری در مناطق مختلف ایران باید بدانید که ایرانیان اعتقاد دارند هر کس از آن آجیل بخورد، نمک گیر شده و نسبت به افراد دیگر مهربانتر می شود.

فالگوش ایستادن

یکی دیگر از بخش های جالب آداب و رسوم چهارشنبه سوری در مناطق مختلف ایران، فالگوش ایستادن است؛ بدین معنی که کسانی که حاجتی دارند، نیت می کنند و سر چهارراه یا در معبری فالگوش می ایستند و به حرف نخستین عابری که از کنارشان می گذرد، توجه می کنند و هر کلامی که از دهان او درآید، در استجابت مراد خود به فال بد یا خوب می گیرند. اگر گفته عابر موافق با آرزوی صاحب حاجت باشد، آن آرزو را برآورده شده می داند. بعضی ها به جای رفتن به چهارراه و معابر این کار را در پشت در اتاق هم انجام می دهند و نخستین سخنی که از پشت در اتاق شنیدند، به فال بد یا خوب فرض می کنند.

قاشق زنی

در این رسم، دختران و پسران چادری سر کرده و چهره خود را می پوشانند، طوریکه کسی نتواند آنها را بشناسد و به خانه همسایگان خود می روند و همسایه با شنیدن صدای قاشقی که به کاسه می خورد، بیرون می آیند و در کاسه های آنان آجیل و شیرینی می ریزند. البته، بر طبق مقاله فلسفه چهارشنبه سوری چیست باید بدانید که هر شهری در این شب رسوم و آداب مختص به خود را هم به جا می آورد.

آداب و رسوم چهارشنبه سوری در ایران

چهارشنبه سوری در فارس

با توجه به ارادتی که اهالی فارس به حافظ دارند، در این شب دور هم جمع شده و فال حافظ می گیرند. براساس مقاله فلسفه چهارشنبه سوری چیست باید بدانید که دختران دم بخت شیرازی هم به زیارت حرم شاهچراغ می روند و برخی زنان هم برای بر آورده شدن حاجتشان، زیر گنبد مسجد جامع شیراز حلوا می پزند یا آشی مخصوص به نام ابو دردا را درست می کنند که وسایل اولیه این آش حتما باید از راه گدایی تامین شوند! مردان و زنان شیرازی معتقدند که اگر در شب چهارشنبه سوری در آب سعدی شست و شو کنند، در سال جدید بیمار نخواهند شد و به همین جهت، ازدحام عجیبی در این شب اطراف قنات شکل می گیرد.

چهارشنبه سوری در گیلان

در شب چهارشنبه سوری، گیلانی ها اسپند و کندر را دود می کنند، گلاب به صورت خود می زنند و شمع را به نیت روشنایی روشن می کنند. مردم این خطه خاکسترهای شب چهارشنبه سوری را صبح پای درختان می ریزند و معتقد هستند که اینگونه درخت ها بارورتر می شوند. براساس مطلب چهارشنبه سوری چیست باید بدانید که در گیلان دختران دم بخت را با جارو می زنند و از خانه بیرون می کنند به این امید و نیت که بختشان باز شود.

چهارشنبه سوری در مازندران

مردم مازندران در شب چهارشنبه سوری آش چهل گیاه می پزند که نشان از دوا و درمان دارد و هنگام مراسم قاشق زنی همراه با برخورد قاشق به کاسه می خوانند: ای اهل محل، اهل در این منزل شگون امشب است، هدیه بریزید داخل پیمانه و کاسه.

چهارشنبه سوری در مرکزی

در تعداد زیادی از روستاهای استان مرکزی هم رسم است که جوانانی که نامزد کرده اند، از روی پشت بام خانه دختر شال خود را به پایین می اندازند و دختران در گوشه شال تخمه و شیرینی می پیچند. براساس مطلب فلسفه چهارشنبه سوری چیست باید بدانید که این رسم شال اندازی نام دارد.

چهارشنبه سوری در آذربایجان شرقی

در آذربایجان بازار خرید در چهارشنبه سوری داغ است و مردم آذربایجان سنت خرید چهارشنبه سوری مخصوصا برای بچه ها دارند. پسر بچه ها ماشین و تفنگ و دختر بچه ها عروسک می خرند. به غیر از خرید، سنتی به نام شال ساللاماق هم وجود داشته است که به صورت ناشناس شال خود را وارد خانه همسایگان کرده و آجیل و شیرینی جمع می کنند.

چهارشنبه سوری در اردبیل

براساس مقاله چهارشنبه سوری چیست، جالب است بدانید که در مغان مردم پیش از طلوع آفتاب روز چهارشنبه دسته جمعی به کنار رودخانه می روند، آتشی بر می افروزند و جوانان در آنجا به سوارکاری می پردازند. هنگام بازگشت، زنان ظرف هایشان را از آب رودخانه پر می کنند و به خانه می آورند و آب را به نیت روشنایی و برکت به دور خانه می پاشند.

چهارشنبه سوری در خراسان

در خراسان مراسم کوزه شکستن به این شکل است که درون کوزه های قدیمی مقداری نمک که علامت شوربختی و مقداری ذغال که علامت سیاه بختی است و یک سکه کم ارزش می ریزند و تمام افراد خانواده آن را به دور سر می چرخانند. آخرین نفر کوزه را از پشت بام به کوچه پرت می کند.

چهارشنبه سوری در بوشهر

براساس مقاله چهارشنبه سوری چیست، لازم هست بدانید که بوشهری ها پس از آتش افروزی در خانه هایشان و پریدن از روی آن، با قایق از روی آب می گذرند و معتقدند با این کار نحسی این شب از بین می رود.

چهارشنبه سوری در لرستان

براساس مقاله مراسم چهارشنبه سوری باید بدانید که در این شب در شهر خرم آباد هیزم ها را به هفت دسته تقسیم می کنند، با فاصله های مشخصی در یک ردیف می چینند و دسته ها را آتش می زنند.

چهارشنبه سوری در کردستان

مردم استان کردستان به خصوص روستائیان، دسته جمعی به صحرا و کنار چشمه سارها می روند و پس از مدتی که به شادی و پایکوبی و کشتی گرفتن گذراندند، زمان برگشت به خانه هرکسی مقداری سنگریزه جمع می کند و سنگریزه را از روی شانه به عقب پرتاب کرده و بدین ترتیب، بلا و آفت را از خود دور می سازد.

چهارشنبه سوری در اصفهان

آتش افروختن در معابر، کوزه شکستن، فالگوش ایستادن، گره گشایی و سایر بخش های مراسم چهارشنبه سوری در استان اصفهان متداول بوده و تمام آن آدابی که در تهران معمول هستند، در اصفهان هم رواج دارند. در اصفهان چهارشنبه سوری را چهارشنبه سرخی هم می گویند.

چهارشنبه سوری در تهران

در تهران قدیم، بوته های خشک را از بیابان های اطراف جمع می کردند، با شتر به شهر می آوردند و در محلات مختلف می چرخاندند. براساس مقاله فلسفه چهارشنبه سوری چیست باید بدانید که پس از غروب خورشید، بوته های خشک، اسباب و اثاثیه کهنه و شکسته را جمع کرده و با آنها آتش درست می کردند.

تحریف

بر طبق مقاله چهارشنبه سوری چیست، لازم هست بدانید که تمامی آیین و یادمان هایی که مردم ایران در هنگامه های گوناگون برپا می داشتند و بخشی از آنها همچنان در فرهنگ این سرزمین پایدار شدند، با منش، اخلاق و خرد نیاکان ما در آمیخته بودند و در همه آنها اعتقاد به پروردگار، امید به زندگی، نبرد با اهریمنان و بدسگالان و مرگ پرستان گنجانده شدند. هر ساله در روزهای پایانی سال باعث بروز اتفاقات همراه با خسارات جانی و مالی می گردد. هر سال در آستانه ایام نوروز شاهد گزارشهای زیادی از نقص عضو افراد هستیم که فقط در اثر یک لحظه غفلت رخ می دهند. اجرای سنتهای قدیم باید در شرایطی انجام شود که به اصل آن خدشه وارد نکند. اما، متاسفانه برخی از افراد با بکارگیری موادی که علاوه بر آلودگی صوتی، خطرات جانی را نیز به همراه دارند، شیرینی خاطرات این شب را تیره می کنند.