شوشتر، شهری تاریخی در قسمت مرکزی استان خوزستان و بر روی دامنه رشته کوه زاگرس است که به پایتخت سازه های آبی در جهان شهرت دارد. این شهر به دلیل موقعیت جغرافیایی که دارد، معمولا درجه هوا در آن بالاست و آب و هوای آن گرم به حساب می آید. رود کارون و رود دز از این شهر گذر می کنند و به طور کلی می توان گفت که شوشتر بر روی جلگه خوزستان واقع شده است. رود کارون قبل از آنکه به شهر اهواز برسد در شهر شوشتر چندین شاخه دارد که دور تا دور این شهر قرار گرفته اند. شوشتر همانطور که گفته شد، از قدمت بسیار بالایی برخوردار است و در آن می توان از جاذبه های تاریخی بسیاری مانند کاروانسراها، مسجد جامع، قلعه سلاسل، دخمه های زرتشتی، خانه مستوفی بازدید کرد. بسیاری از جاذبه های تاریخی این شهر را سازه های آبی که در گذشته ساخته شده، تشکیل می دهند. قدمت مجموعه آبشارها و آسیاب های آبی شوشتر به دوران هخامنشیان بر می گردد، در واقع در این دوران ساخت آن ها شروع شد و در دوران ساسانیان این سازه ها مورد استفاده قرار گرفتند. در کتاب تذکره شوشتر آمده که معماری سازه های آبی شوشتر در زمان موسس سلسله ساسانیان، یعنی اردشیر بابکان ساخته شدند. در واقع این سازه های آبی برای بخش بندی کردن رود کارون و آب آن بوده و چنین سیستمی به تامین آب آشامیدنی شهر نیز کمک بسیاری می کرده است. به وسیله این سازه های آبی، آب به بخش های مختلفی از شهر می رسید و از طرفی آب مورد نیاز کشاورزان نیز تامین می شد. امروزه سازه های آبی را که در شهر شوشتر می بینیم، بیشتر متعلق به زمان شاپور اول است. از زمان اردشیر بابکان تا زمان شاپور، نهری به نام گرگر ساخته شد. در شوشتر چندین آسیاب در قسمت آبشارها وجود داشته که امروزه تعداد کمی از آن ها را می بینیم، یکی از آن ها به نام آسیاب رضا گلاب، با توجه به بازسازی های صورت گرفته، در حال کار است. برای کار کردن آسیاب ها، در واقع سد گرگر آب را تا 3 تونلی که در تخته سنگ ایجاد شده، بالا می آورد و این تونل ها، آب را به مجموعه آبی حرکت می دهد و به چند بخش تقسیم می شود، بعد از آن باعث حرکت آسیاب ها شده و سپس مانند آبشار در یک حوضچه بزرگی سرازیر می شود. همانطور که گفته شد یکی از این آسیاب ها کار می کند و در کنار آن آبشارهایی را مشاهده می کنیم که بسیار جذاب هستند. اینکه سیستم آبی با قدمت بسیار بالا همچنان در حال کار است، نشان دهنده این است که با چه دقت و هوشی این سازه ها را ساخته اند. معماری سازه های آبی شوشتر به ثبت جهانی یونسکو رسیده و نام نظام آبی تاریخی شوشتر را به همراه دارند. بسیاری از جهانگردان خارجی در گذشته با سفر به این قسمت از ایران در مورد سازه های آبی شوشتر، نظرات بسیاری ارائه دادند و از آن به عنوان بزرگترین مجموعه صنعتی قبل از انقلاب صنعتی یاد کرده اند.
قسمت های مختلف سازه آبی شوشتر
سازه های آبی شوشتر شامل چند قسمت است که شامل برج کلاه فرنگی، آبشارها، برج عیار، بند میزان، رود دست گند گرگر، آسیاب هاب آبی، پل بند شادروان، بند شرابدار، بند ماهی بازان (خدا آفرین)، نیایشگاه صائبین، کانال داریون، قلعه سلاسل، بند خاک، پل شاه علی و پل بند لشکر می شود. در ادامه هر کدام از قسمت های این سازه آبی را به طور مختصر معرفی می کنیم.
پل بند شرابدار و نهر داریون: بر روی نهر داریون، امروزه پل بندی به نام شرابدار را می بینیم که این پل از مجموعه آبشارها و آسیاب های آبی شوشتر از سنگ و ساروج به ارتفاع 2 متر ساخته شده است. پل بند شرابدار و نهر داریون، در قسمت جنوبی شهر شوشتر قرار دارند. نهر داریون در زمان داریوش هخامنشی ایجاد شده و آب آبیاری دشت میناب را تامین می کرده است. این نهر در سال های اخیر بازسازی شد. دارون در واقع شکل یونانی کلمه داریوش است.
بند میزان و بنای کلاه فرنگی: رود کارون به وسیله بند میزان به دو قسمت گرگر و شطیط تقسیم می شود. در کنار نهر شطیط، بنایی به نام کلاه فرنگی با 4 متر ارتفاع وجود داشته که امروزه تنها 3 متر از آن باقی مانده است. این بنا بر روی پایه ای به ارتفاع 4 متر قرار گرفته و پلان این برج به شکل 8 ضلعی است.
نهر گرگر و بند دارا: همانطور که گفته شد، نهر گرگر توسط بند میزان شکل می گیرد و آب را به سمت جنوب هدایت می کند. این نهر در قسمت شمالی شوشتر قرار دارد. بر روی نهر گرگر و در قسمت میاندو آب، سدی به نام سد دارا وجود دارد.
بند ماهی بازان: از دیگر سدهای این مجموعه سازه ها، بند ماهی بازان هست که هدف از ساخت آن افزایش سطح و همچنین فشار آب بوده است.
بند دختر: یکی از سدهای ساخته شده در دوران ساسانی، بند دختر است. این سد در قسمتی از رود کارون که عرض خیلی کمی دارد، ساخته شده است. به وسیله این سد، سطح آب بالا آمده و تونل ها پر از آب می شوند. مصالح بکار برده شده در این سد، ساروج و سنگ است. سد دختر در 3 کیلومتر شهر شوشتر و در قسمت شمالی آن قرار دارد.
ورود به همگردی