تاریخچه آسیاب های آبی دزفول و تجربه ای از دیدنی زیبا

آسیاب های آبی شهر دزفول در فهرست آثار ملی ایران با شماره 3984 ثبت شده و همچنین تلاش های زیادی از سال 1390 در خصوص درج این اثر با ارزش تاریخی در فهرست جهانی یونسکو صورت گرفته و به همین منظور دفتر این سازمان در شهر دزفول بازگشایی شده و در حال بررسی این موضوع می باشد. مساحت بافت قدیمی و تاریخی شهر دزفول چیزی در حدود 250 هکتار می باشد. بافت قدیمی این شهر در دل خود آثار ارزشمند تاریخی را جای داده که بیشترشان از آجر ساخته شده و معماری ویژه و منحصر به فردی دارند. در سه جهت از رودخانه دز شما شاهد وجود کاربری آسیاب های آبی دزفول خواهید بود که از سازه های آبی مهم این شهر نیز به حساب می آیند. در مقاله تاریخچه آسیاب های آبی دزفول هرچه بیشتر با دسترسی به آسیاب های آبی دزفول آشنا خواهید شد.

قدمت و کارایی آسیاب های آبی دزفول

تاریخچه آسیاب های آبی دزفول به دوران ساسانیان باز می گردد یعنی به 1700 سال پیش که به مرور زمان تغییراتی در آن داده شده و با استفاده از این آسیاب های آبی مردم می توانستند گندم هایشان را آرد کنند که تا زمان پهلوی هم برخی از این آسیاب های کارایی خود را حفظ کرده بودند. البته در زمان های قدیم بیشتر از آن با نام بند و آسیاب یاد می کردند. شهر دزفول که در شمال خوزستان واقع شده چیزی بیش از 50 یا 60 حلقه از کاربری آسیاب های آبی دزفول داشت که متاسفانه امروزه فقط شاهد 20 حلقه آسیاب آبی در این محدوده هستیم. این آسیاب های آبی تعدادی در محدوده علی کله، تعدادی در زیر پل قدیم و تعدادی هم در زیر پل جدید قرار گرفته اند.

مصالح به کار رفته در آسیاب های آبی دزفول

در بخش دسترسی به آسیاب های آبی دزفول آمده که مصالح اصلی به کار رفته در بنای این آسیاب ها از سنگ و گچ به همراه خاکستر و آجر بوده که دیوارهایش از قلوه سنگ های رودخانه و آجر با استفاده از ملات ساروج پوشانده شده است. درون این آسیاب ها اتاقک هایی قرار گرفته که ارتفاعش از کف رودخانه دز 4 متر و دارای تقارن نیز بود. این آسیاب ها علاوه بر آرد کردن گندم قابلیت این را داشتند که به جهت تغییر مسیر آب رودخانه نیز به کار گرفته شوند. در واقع می توان به عنوان یک سیستم پیشرفته در عصر ساسانی از آن یاد کرد که با نام دمبرج یا پل بند شناخته می شدند.

کاربرد و نحوه عملکرد آسیاب های آبی دزفول

نمای این آسیاب ها به شکل کشتی بود تا فشار آب را تنظیم کند و در زمان های گذشته از آن برای تغییر جهت آب و همچنین آرد کردن گندم استفاده می شد. تعداد افرادی که در آسیاب کار می کردند، 5 نفر بودند که هر کدام از آن ها وظیفه مربوط به خود را به خوبی انجام می دادند. یکی از افراد مسئول این بود که گندم را با قاطر به آسیاب بیاورد دیگری وظیفه داشت گندم ها را تا نزدیکی سنگ آسیاب بیاورد سنگی که در واقع درون آسیاب ها بود سنگ 2 تکه بوده که قسمت پایینی آن بی حرکت بود و نیروی آب چرخ بالای سنگ را به چرخش در می آورد و سبب آرد شدن گندم می شد. فرد دیگری مسئولیت سنگ آسیاب و همچنین فردی هم مسئولیت جمع آوری گندم آرد شده در پای سنگ را داشت و شب ها هم یک نفر وظیفه داشت در آسیاب بماند و مراقب مال و اموال مردم باشد. در فصل هایی هم که از آب رودخانه کاسته می شده آن ها چاره ای بکر اندیشیده بودند که در واقع سبدهای حصیری داشتند که آن را پر از سنگ کرده و بر روی یک دیگر قرار می دادند و در واقع با درست کردن یک بند انحرافی که به زبان محلی به آن چوسله می گویند باعث می شدند آب قسمت های دیگر را به سمت آسیاب به گردش در آورده و باعث بالا آمدن سطح آب در قسمت مورد نظر می شدند.

کاربرد امروزی آسیاب های آبی دزفول

امروزه این اثر تاریخی با ارزش شهر دزفول با همت شهرداری این شهر مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته که قسمت آسیاب های شیخ و عماد که در زیر پل دوم دزفول قرار دارند وضعیت بهتری نسبت به دیگر آسیاب های پیدا کرده و با ایجاد سفره خانه های سنتی و محوطه سازی توانسته علاقمندان زیادی را در اینجا جمع کنند. حتی آن ها چرخ یکی از آسیاب ها را به کار انداخته اند.