راهنمای سفر به شهر اسفراین؛ گذرگاه تاریخ

اسفراین از زیباترین شهرهای ایران در جنوب شرقی استان خراسان شمالی است. طبیعت اسفراین یکی از جذاب ترین ها در این سرزمین بوده و برای رهگذران دلنواز و جذاب است. اسفراین در دامنه جنوبی کوه های آلاداغ و جنوب و غرب شاه جهان قرار گرفته و در جنوب آن نیز رشته کوه های کم ارتفاع تر از جغتای وجود دارند. اسفراین 5345 کیلومترمربع وسعت دارد و زیبایی های زیادی را درون خود جای داده است. با ما در راهنمای سفر به شهر اسفراین همراه شوید تا شما را با دیدنی های معروف اسفراین آشنا کنیم.

پیشینه

اسفراین دارای سابقه تاریخی کهنی است و آثار برجای مانده از استقرارهای پیش از تاریخ از جمله جیران تپه، محوطه های باستانی توی 1 و 2، انجیرلی، چهل دختران و نیز استقرارگاه هایی همچون اردوگاه اردغانی نشان دهنده رونق جوامع انسانی در این منطقه هستند. اسفراین در دوره های اشکانی و ساسانی همواره جز ولایات مهم بشمار می رفته و بارها در متون تاریخی و جغرافیایی از آن نام برده شد. براساس راهنمای سفر به شهر اسفراین باید بدانید که در دوره اسلامی نیز اسفراین بدلیل قرار داشتن بر سر راه کاروان روی نیشابور به جرجان رونق خاصی یافته و بیش از پیش شکوفا شد.

فرهنگ و هنر

کاوش های باستان شناسی در محوطه ارگ بلقیس گوشه هایی از فرهنگ و تمدن این کانون مدنی را معرفی کردند. معماری و هنرهای تزئینی وابسته به آن نظیر گچبری، آجرکاری، کاشی، هنر سفالگری و فلزکاری این منطقه در دوران اسلامی بسیار شکوفا بوده اند. همچنین، وجود بقاع متبرکه فراوان در این شهرستان نظیر امامزاده احمد بن موسی کوران (ع)، شاهزاده محمد باغشجرد (ع)، امامزاده حمزه بن موسی دهنه شیرین (ع) با تنوع معماری و آرایه های فراوانی چون گچبری، نقاشی دیواری، کاشی کاری و کتیبه خود بخشی از تاریخ این هنرها را نشان می دهد.

وجود مشاهیری چون شیخ آذری و شیخ رشید الدین محمد بیدوازی و ده ها اندیشمند، عارف و هنرمند دیگر نشان دهنده غنای فرهنگی این شهرستان است. اقوام کرد، ترک و تات از ساکنین اصلی این شهرستان هستند که هر یک فرهنگ و هنرهای مختص به خود را دارند. براساس راهنمای سفر به شهر اسفراین باید بدانید که قدمت سکونت کردهای این شهرستان به عصر صفویه باز می گردد. ترک ها که عموما ساکن صفی آباد و طبیعت اسفراین هستند، ریشه ای 300 ساله دارند و تات نشینان نیز در برخی روستاها سکونت دارند.

آثار تاریخی

شهر تاریخی بلقیس

ارگ بلقیس واقع در 3 کیلومتری جنوب شهر اسفراین کنونی از سده های نخستین اسلام شکل گرفته و تا پایان دوره صفوی و اوایل قاجار زندگی در آن جریان داشت. شهر بلقیس از زیباترین آثار تاریخی اسفراین شرایط و ویژگی های کامل یک شهر اسلامی را داراست و از بخش های مختلفی شامل ارگ، شارستان و تاسیسات مختلف شهری چون بازار و مسجد برخوردار بود. ارگ بلقیس مهمترین و شاخص ترین اثر این مجموعه باستانی است که از آن میتوان به عنوان یکی از بزرگترین سازه های خشتی در ایران نام برد. این مورد از دیدنی های معروف اسفراین وسعتی حدود 51000 مترمربع دارد و زمانی 29 برج در اندازه های متفاوت حفاظت از آن را به عهده داشته اند.

در گرداگرد ارگ یک خندق وسیع وجود دارد که نفوذپذیری قلعه را دشوار می ساخته است. براساس راهنمای سفر به شهر اسفراین باید بدانید که در محدوده حصار شهر آثار دیگری نیز قابل مشاهده بوده که عبارتند از:

• بقعه شیخ آذری، شاعر و عارف قرن نهم هجری در قسمت شمالی شارستان
• راسته بازار در بخش میانی شهر، مشتمل بر بازار و بخش های اقتصادی شهر که ما بین تپه منار در جنوب و شیخ آذری در شمال قرار گرفت.
• محل معروف به تپه منار که با توجه به نوشته های مورخین، جغرافی نویسان و نیز کاوش های باستان شناختی احتمالا محل مسجدی بوده که بخش هایی از آن را باستان شناسان کاوش کرده اند.

آرامگاه شیخ آذری

آرامگاه شیخ آذری در حدود یک کیلومتری شمال شرقی خرابه های شهر تاریخی بلقیس و در میان اراضی کشاورزی و طبیعت اسفراین واقع شده است. حمزه بن علی آذری متخلص به شیخ آذری از شاعران و عارفان قرن نهم هجری قمری خطه خراسان بوده که در اسفراین متولد شد و پس از مدتی شاعری در دربار شاهرخ تیموری به عرفان روی آورد و بعد از سفر به هند و همنشینی با احمد شاه بهمنی و پسرش به ایران بازگشت و شاگردان بسیاری را تربیت کرد. این مورد از دیدنی های معروف اسفراین در سالهای گذشته توسط میراث فرهنگی مرمت شده است.

قلعه صعلوک

قلعه صعلوک دژی استوار بر جبهه جنوبی ارتفاعات سالوک در طبیعت اسفراین است که قدمت آن به قرون 6-7 هجری می رسد و در متون تاریخی مختلف از آن یاد شده است. این مورد از دیدنی های معروف اسفراین بر فراز یک صخره منفرد با دیواره های پرتگاهی ساخته شده و دسترسی و تسخیر آن را در زمان آبادانی و حیات قلعه بسیار دشوار می ساخت. در داخل قلعه بقایای تاسیساتی مانند انبار آذوقه و غلات، حمام، آسیاب، زندان و مقر فرمانده قلعه و سایرین وجود دارند که مجموع مساحت قلعه را به بیش از یک هکتار می رسانند. قلعه صعلوک از نظر وسعت و موقعیت بسیار صعب العبور و یکی از مهمترین قلاع نظامی دوره اسلامی در شمال خراسان هم بشمار می رود.

مقبره بابا قدرت

مقبره بابا قدرت به شیوه دستکند شکل گرفته و تمام اجزا تشکیل دهنده آن در دل یک تپه طبیعی حفر شده هستند. پلان کلی بنا از سه بخش اصلی شامل یک ورودی در سمت شرق، تالاری مستطیل شکل، یک رشته پلکان در انتهای دالان و گنبدخانه مربعی تشکیل شده است. تمام سقف و کف بنا به شکل طبیعی رها شده، گنبدخانه کاملا با اندود گچ پوشش یافته و در بخش های مختلف آن تزئیناتی به شکل نقوشی هندسی یا آیات قرآن و احادیث با رنگ آبی نوشته شده اند.

در گذشته، ورودی آرامگاه به شکل دهانه یک غار طبیعی و ارتفاع آن به اندازه قامت یک انسان بوده است. پس از ورودی، یک تالار مستطیل شکل به عرض 30/4 و به طول 40 متر وجود دارد که در طرفین آن طاقچه هایی تعبیه شده اند. در سراسر دیواره جنوبی تالار، 4 طاقچه و در دیواره شمالی آن 2 طاقچه ایجاد شدند. ورودی بنا در ضلع شرقی تپه بوده که با شیب تندی به یک مسیل بزرگ منتهی می شود. در حاشیه مسیل و مظهر رشته قناتی وجود دارد که آب مورد نیاز مجاورین زیارتگاه را تامین می کند.

آرامگاه رشیدالدین محمدبیدوازی

شیخ رشیدالدین محمد بیدوازی از مشایخ صوفیه در سال 877 هجری وفات یافته و در زادگاهش بیدواز به خاک سپرده شده است. بر مزار او یک بنای ساده هشت ضلعی گنبددار با سنگ لاشه و ساروج وجود دارد. نمای داخلی بنای آرامگاه با طاق های ساده تزیین شده که در روی آنها یک افریز گچ بری شده به خط ثلث در ارتفاع 4/2 متری از کف بنا گرداگرد دیوارها چرخیده و سپس یک ردیف طاقنمای دیگر با طاق قوسی و در نهایت در زیر نورگیرهای گنبد در ارتفاع 5/4 متری از کف بنا یک ردیف کتیبه گچبری مشابه دیگر وجود دارد. در دیواره جنوبی بقعه یک محراب کوچک با تزئینات گچبری دیده می شود. در قاب تزئینی محراب بقعه آیه 39 سوره مبارکه آل عمران آورده شده که از بین رفته است.

کتیبه افریزها آیاتی از قرآن مجید و صلوات چهارده معصوم است و در بخشی از آن نیز صاحب قبر را محمد رشیدالدین نواده شیخ همام و نبیره شیخ احمد غزالی معرفی کرد. در و ضریح آرامگاه از جنس چوب گردو و چنار به ابعاد 130 در 193 و در ارتفاع 180 سانتیمتر دارای نقوش و کتیبه هایی با منبت کاری بسیار زیبا بوده و اکنون به موزه باستان شناسی بجنورد منتقل شده اند.

جاذبه های طبیعی

منطقه نمونه گردشگری میلانو

دهستان میلانو به مرکزیت روستای پر کانلو در 9 کیلومتری شرق شهر اسفراین قرار دارد و طبیعت اسفراین را برای رهگذران تداعی می کند. این دهستان از شمال شرقی به دهستان گلیان شهرستان شیروان، از شرق به دهستان شاه جهان شهرستان فاروج و از جنوب به دهستان بام وصفی آباد و از غرب به دهستان روئین محدود می شود. میلانلو دارای 20 روستا و 37 مزرعه و آبادی بوده و موقعیت اقلیمی اغلب روستاهای منطقه کوهستانی و دره ای است. مهمترین جاذبه های این منطقه با توجه به موقعیت کوهستانی آن عبارتند از کوهستان رفیع شاه جهان، باغ دره ها، جویبارها و چشمه سارها، باغات و مناظر سرسبز و انواع محصولات باغی مانند سیب، هلو، زردآلو، گردو، انواع صیفی جات، بافت معماری سنتی روستاهای منطقه، غار انوشیروان، غار سنجد سرچشمه و منطقه تفریحی چمن.

منطقه نمونه گردشگری و سد بیدواز

روستای بیدواز در 19 کیلومتری شمال شرق شهر اسفراین قرار گرفته است. برخی از دیدنی های معروف اسفراین در این منطقه عبارتند از چشمه علی بره در ابتدای ورودی روستا، چشمه مسجد، چشمه رشیدالدین بیدوازی، رودخانه پرآب بیدواز و سد بیدواز.

روستای هدف گردشگری رویین

روستای رویین در فاصله 27 کیلومتری شمال شهر و طبیعت اسفراین واقع شده است. این روستا با تاریخی هزارساله، بافت تاریخی ثبتی و باغات و مناظر چشم نواز امروزه یک مقصد گردشگری شناخته شده در شهرستان اسفراین است. خانه های سنتی با زیبایی چشم نوازی به شکل پلکانی ساخته شده اند؛ بطوریکه پشت بام منزل یکی حیاط خانه دیگری است. رویین با ده ها کارگاه سنتی چادر شب بافی، چتائی بافی، دستمال و حوله بافی به عنوان نخستین دهکده نساجی سنتی ایران معرفی شده و حمام تاریخی روستا نیز به موزه نساجی رویین تبدیل شده است.

کشتی با چوخه

همه ساله و در روزه چهارده فروردین بزرگترین مراسم کشتی باستانی و سنتی چوخه ایران در فضایی باز و بر روی خاک و با حضور علاقمندان به سفر به شهر اسفراین در محل گود چشمه زینل خان برگزار می شود. در پایان مسابقه، مقامات و مسئولین کشوری و استانی به رسم یادبود جوایزی را به نفرات برتر اهدا می کنند. از جمله جوایزی که بصورت سنتی به پهلوانان اهدا می شوند، گاو، گوسفند، اسب، قالی را میتوان نام برد. این مسابقه علاوه بر روز چهارده فروردین در بسیاری از مراسم محلی به خصوص جشن های عروسی نیز به نمایش در می آید. لباسی که کشتی گیران به تن دارند، چوخه نام دارد. چوخه در اصل کلمه ای کردی بوده و عبارتست از بالاپوش کوتاهی که کشتی گیران آن را با شال سفید رنگی محکم می کنند.