جشن سده؛ آیینی باستانی در پنجاه قدمی نوروز

در بین عناصر چهارگانه در ایران، آتش پراعتبارترین عنصر و پاک کننده ترین بوده است. در اوستا آمد که آتش فرزند زمین و اهورامزدا بوده است. از این رو، روشن نگاه داشتنش نشانه ای اهورایی هست. در بین جشن های زرتشتیان، جشن شب یلدا، چهارشنبه سوری و جشن سده اعتبار ویژه ای دارند. این جشن بصورت اتفاقی توسط هوشنگ شاه آغاز می شود. هوشنگ شاه به شکرانه پیدایش آتش، به نیایش اهورامزدا نشسته و از آن پس، آن را جاودان فروزان نگاه می دارند و مردم به ستایش آتش می پردازند. با ما در این مقاله خواندنی همراه باشید تا بدانید جشن سده چیست و با آداب و رسوم جشن سده آشنایی پیدا کنید.

تاریخچه

به روایت فردوسی، پیدایش سده به زمان پادشاهی هوشنگ نسبت داده شده و به روایت ابوریحان بیرونی، رسمی شدن برگزاری این جشن به زمان اردشیر بابکان باز می گردد. اما بطور کلی، در هیچکدام از اسناد تاریخی هیچ اشاره ای به چگونگی برگزاری آداب و رسوم جشن سده نشده است. براساس مقاله جشن سده چیست باید بدانید که مورخان زیادی از دوران غزنویان، سلجوقیان تا دوران مغول جشن سده در دربار خود را به ثبت رسانده اند. ولی، متاسفانه از چگونگی برگزاری این جشن در میان عامه مردم چیزی ثبت نشده است. اسناد موجود مبنی بر این هستند که جشن پنجاه به نوروز در آن زمان باشکوه فراوان برگزار میشد.

آیین کنونی

امروزه نیز جشن سده یا سده سوزی یا جشن پنجاه به نوروز در شهر و روستاهای زرتشتی نشین ایران بصورت پراکنده برگزار می شود. زرتشتیان شهرهایی چون کرمان، سیرجان، جیرفت، میبد، اردکان، روستاهای اهواز، شیراز، اصفهان و حتی زرتشتیان سوئد، کالیفرنیا و استرالیا شب دهم بهمن آتشی با چهل هیزم را به نشان از چله بزرگ بر می افروزند، از رویش می پرند و "سده سده دهقانی... چهل کنده سوزانی...هنوز گویی زمستانی" را زیر لب زمزمه می کنند.

در مرکز کرمان بصورت رسمی این جشن همه ساله در روز دهم بهمن برگزار می گردد. از اوایل ماه بهمن هیزم ها از باغات اطراف جمع شده و به محل جشن آورده می شوند. در غروب روز دهم، سده سوزی انجام می گردد. در این روز، ظاهر شهر تغییر می کند، شهر زودتر تعطیل می شود، چند ساعتی قبل از برگزاری جشن مردم به خیابان برگزاری جشن می روند، دست فروش ها به دست فروشی مشغولند و بساط خوردن و آشامیدن جور است. مردم از حومه شهرهای دیگر به این مکان می آیند. خرمن آتش، خرمنی بزرگ است که قطرش به 14 متر و بلندیش به 6 متر می رسد. قبل از برافروختن آتش، موبدان به دعا خوانی، عبادت و سخنرانی می پردازند.

نزدیک غروب آفتاب، دو موبد لاله به دست با لباس سفید به خرمن نزدیک شده، آیین های دینیشان را بجا می آورند و از سمت راست سه بار دور خرمن می چرخند. پس از بجا آوردن آیین ها، با لاله های در دست از چهار سوی خرمن آن را به آتش می کشانند. پس از فروکش کردن آتش، کسانی که می توانند از روی آتش می پرند و کمی دیرتر و در ساعات پایانی جشن، آتش بزرگ و فروزان سده به خاکستر تبدیل می شود. تمامی زرتشتیان یک مشت از خاکستر جشن را به نماد برکت و شگون با خود به خانه هایشان می برند.