نگاهی به آیین های ماه محرم در استان خراسان شمالی

ایرنا/ این خبر پیرامون نگاهی به آیین های ماه محرم در استان خراسان شمالی برای شما نگارش شده است.

بار دیگر محرم از راه رسید و همه مناطق کشور حال و هوایی عجیب به خود گرفته است؛ پیر و جوان، زن و مرد، کودک و نوجوان در هیات ها به تکاپو افتاده اند تا قابی ماندگار از آیین های خود به جا بگذارند.

بیرق ها و علم های سیاه و گاه سبزرنگ بر در و بام تکایا، مساجد، خانه ها، موسسه ها، ادارات و معابر برافراشته شده و اکثر اهالی شهرها و روستاها لباس ماتم بر تن کرده تا با شهدای واقعه کربلا ابراز همدردی کنند.

این روزها گویا برای هر کسی سهمیه ای گذاشته اند، سهمیه ای به نام دلتنگی و اشک که با شنیدن نام امام حسین (ع) و کربلا نقش زمین می شود و خبر از آمدن ماه ماتم، رشادت، دلیری، صبر و استقامت می دهد.

این حس دلتنگی و ابراز ارادت به سیدالشهدا (ع) در هر منطقه ای از کشور به سبک و سیاقی نمایش داده می شود و خراسان شمالی نیز که به سرزمین اقوام شهره است هرساله با آیین هایی ویژه این ایام را گرامی می دارد.

ایامی که برای دیار گنجینه فرهنگ همچنان حال و هوای گذشته را دارد و هنور رنگ نباخته است به گونه ای که همچنان آیین های نخل گردانی، تعزیه خوانی، حلیم پزان و سنگ زنی در این منطقه برگزار می شود.

این آیین های مذهبی که بسیاری از آن نیز در فهرست میراث معنوی کشور نیز ثبت شده، هزاران جوان دلداده به مکتب حسینی را به سمت خود می کشاند و شوری در شهرها به پا می کند که وصف هر کدام شنیدنی است و بیان آن هر چند مختصر خالی از لطف نیست.

علم بندی و علم گردانی از آیین های کهن عزاداری ماه محرم در این استان است که در شهرستانهای بجنورد، اسفراین و جاجرم همچنان برگزار می شود به گونه ای که مردم بویژه سادات، عزاداری ماه محرم را با برگزاری این آیین آغاز می کنند.

" علم" معمولا از چوبی بلند و محکم به طول دو تا سه متر ساخته شده که پارچه ای سیاه به دور آن پیچیده شده و بر فراز و نوک این چوب قبه ای گنبدی شکل و یا سرپنجه ای از جنس برنج نصب شده که نقش پنج انگشت در بالای علم وجود دارد.

براساس مقاله نگاهی به آیین های ماه محرم در استان خراسان شمالی باید بدانید که این پنج انگشت نشانه انگشتان بریده حضرت ابوالفضل العباس (ع) است و از بالا تا پایین علم نیز با پارچه های رنگارنگ تزیین شده است.

قربانی کردن و توزیع نذورات نیز از دیگر برنامه هایی است که هنگام علم گردانی انجام می شود و هر کس هر نذری دارد در هنگام ورود علم به منزلش انجام می دهد.

سینه زنی امام حسن (ع) و امام حسین (ع) از آیین های عزاداری این ماه است که در شهرستان جاجرم در ادامه علم گردانی برگزار می شود.

در این آیین پس از رسیدن علم به صحن مسجد، فردی در میانه میدان، علم را در دست می گیرد و دیگران در حالی که دست در کمر یکدیگر می اندازند، دور علم می چرخند و با دست دیگر بر سینه می زنند.

آنها در 2 گروه نام امامان حسن (ع) و حسین (ع) را تکرار می کنند، به شکلی که گروهی با صدای بلند یا حسن (ع) گفته و گروه دیگر نام یا حسین (ع) را فریاد می زنند.

ماه محرم در کنار برگزاری آیین های سوگواری و عزاداری عاشقان امام حسین (ع)، فرصتی مناسب برای اجرای نمایش دینی و مذهبی تعزیه است.

اگرچه آیین های عزاداری ماه محرم در خراسان شمالی شبیه مراسم های سایر استانها است اما برخی آیین های این دیار ویژگی های منحصر بفردی دارد.

تعزیه نمایشی مذهبی است که در آن عده ای اهل ذوق و کارآشنا برای نشان دادن ارادت و اخلاص به اهل بیت (ع) بعضی از داستانهای مربوط به واقعه کربلا را پیش چشم تماشاچیان بازآفرینی می کنند.

براساس مقاله نگاهی به آیین های ماه محرم در استان خراسان شمالی باید بدانید که هر سال در ماه محرم و صفر، گروه های تعزیه خوان در سراسر خطه خراسان شمالی به اجرای مجالس گوناگون تعزیه می پردازند.

در این میان گروه هایی موسوم به گروه های تعزیه خوانی «شبیه خوانی» با برگزاری آیین هایی خاص سعی در به تصویر کشیدن حادثه کربلا دارند.

آیین حلیم پزان از دیگر رسومات ماه محرم است؛ آیینی که از نخستین شب ماه محرم در همه شهرستانهای این استان اجرا و هر شب پس از عزاداری، حلیم تهیه شده از گندم و گوشت توزیع می شود.

پخت حلیم ویژه محرم با آداب و ترتیب خاصی همراه است و قدمت آن به 250 سال قبل باز می گردد به گونه ای که از دوره صفویه که محرم و صفر و آیین های شیعه جدی گرفته شد، آغاز و در دوره قاجاریه تثبیت شد.

مطابق با مجلسی که برگزار می شود، هر شب یک یا چند گوسفند نذری با مراسم و دعاهای خاص برای پخت حلیم ذبح می شود و سپس فردی مومن و معتمد، دست خود را داخل گندم آماده شده برای این خوراک می کند و دعا می خواند.

همه مراحل پخت حلیم با صلوات و یاد امام حسین (ع) همراه است.

زمان پخت حلیم طولانی و مرحله ای خاص به نام چومبه زنی وجود دارد که انجام آن تا چندین ساعت طول می کشد و به قدرت بازوی زیادی نیاز دارد به طوری که جوانان و عزاداران برای مشارکت در این کار به صف می ایستند.

هر ساله آیین هایی مانند نخل گردانی جاجرمی ها با حضور هزاران نفر از جمعیت عزادار و سوگوار که از راه های دور و نزدیک خود را به این شهرستان رسانده اند، برگزار می شود و همه در کنار هم با خلوص و عشق، نخل عزای امام حسین (ع) را بر دوش می گیرند و به گردش در می آورند و نوای یا حسین (ع) سر می دهند.

این آیین را میتوان یکی از رسوم ویژه و مشهور عزاداری امام حسین (ع) در خراسان شمالی عنوان کرد که در فهرست میراث ناملموس و معنوی ملی نیز به ثبت رسیده است.

همزمان با عاشورا گردشگران زیادی برای دیدن این مراسم به شهرستان جاجرم در جنوب غربی خراسان شمالی سفر می کنند.

در روز عاشورا هیات ها و دسته های زنجیرزنی با نظمی خاص در حسینیه بزرگ جاجرم گردهم می آیند و از هر هیات یک نفر چند دقیقه ای نوحه خوانی می کند و دیگران سینه و زنجیر می زنند.

پیش از عزاداری، مردم جاجرم بر اساس سنتی چند صد ساله، 2 نخل چوبی و فلزی را در میدان حسینیه این شهر برپا می کنند و این نخل ها را با پارچه های سیاه و سبز متبرک به اسامی امام حسین (ع) و حضرت ابوالفضل (ع) می پوشانند و بر بلندای 2 نخل نیز علم هایی شبیه نیزه های جنگی با اشعاری روی تیغه های آن قرار می گیرد.

ده ها نفر در حمل این نخل ها مشارکت می کنند و پس از ورود نخل ها به میدان، حرکت آنها سرعت می گیرد و عزاداران پشت سر نخل ها حرکت می کنند و سپس نخل ها را دور میدان می چرخانند و پس از چند چرخش، نخل ها در محل هایی مخصوص بر زمین گذاشته می شود.

سپس مردم به سوی بقعه خواجه مهزیار از یاران خاصه حضرت امام رضا (ع) که در جاجرم دفن است، حرکت و بر مزار اموات حضور پیدا می کنند.

براساس اعلام اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، آیین نخل گردانی در جاجرم افزون بر 400 سال قدمت دارد و سال 1390 در فهرست آثار معنوی به ثبت رسیده است.

آیین بیل گردانی به یاد تدفین شهدای کربلا توسط قبیله بنی اسد در روز دوازدهم محرم در شهرستان گرمه برگزار می شود.

مسیر حرکت هیات های عزاداری کنار مسجد الحسین (مسجد در قلعه) آغاز و پس از عبور از محله قدیمی شهر (محله باغمزار)، تعزیه را در میدان اصلی شهر به این صورت اجرا می کنند که عده ای از اهالی شهر گرمه با تن کردن نیم تنه بلند عربی (کفن) و بیل به دست به نشانه مردان قبیله بنی اسد که جهت دفن پیکرهای مطهر شهدا به کربلا آمده بودند به اجرای تعزیه می پردازند و پس از آن سینه زن ها وارد می شوند و شورآفرینی می کنند.

آیین بیل گردانی با شماره 426 در فهرست آثار معنوی ملی کشور به ثبت رسیده است.

بسیاری از سالخوردگان منطقه بام و صفی آباد از زمانی که به خاطر دارند و پدرانشان به یاد می آورده اند، شاهد برگزاری مراسم سنگ زنی بوده اند و به گفته اهالی این منطقه آیین سنگ زنی به چندین نسل قبل می رسد.

این مراسم را از این جهت سنگ زنی می نامند که صدای زدن 2 چوب توسط عزاداران صدایی شبیه زدن 2 سنگ به هم ایجاد می کند و به عنوان یکی از روش های عزاداری محسوب می شود.

عزاداران در حین خواندن مرثیه در سوگ امام حسین (ع) همراه با ریتم خاص نوحه، با زدن 2 تکه چوب دایره ای شکل به یکدیگر همراه با حرکت های هماهنگ به عزاداری می پردازند.

آیین سنگ زنی با شماره 1917 در فهرست آثار ناملموس کشور به ثبت رسیده است.

شام غریبان هم یکی از رسوم دیرین مردم خراسان شمالی است که در عزاداری ماه محرم و در دهمین شب محرم برگزار می شود.

هیات ها و مردم عزادار خراسان شمالی با حضور در مساجد و حسینیه های شهرها و روستاها با نوحه سرایی و مداحی برای غربت و تنهایی قافله سالار دشت نینوا زینب کبری (س) در شب شام غریبان با شمع هایی که در دست دارند، محله به محله می روند و در تاریکی شب و در هر منطقه ای توقف کرده و به عزاداری و همدردی با اسرای کاروان امام حسین (ع)، اقدام به نوحه سرائی می کنند.