نگاهی به وضعیت کلی گنبد سلطانیه و شرایط کاشی های گنبد

ایلنا/ این خبر پیرامون نگاهی به وضعیت کلی گنبد سلطانیه و شرایط کاشی های گنبد برای شما نوشته شده است.

گنبد سلطانیه در تیر سال 1384 به عنوان هفتمین اثر ملی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. این بنا اولین گنبد بزرگ آجری جهان قبل از گنبد کلیسای سانتا ماریا دل فیوره است و رتبه سوم گنبدهای بزرگ جهان به مسجد ایاصوفیه اختصاص دارد که توسط مغول ها (دوره حمله مغول ها به ایران) ساخته شد.

این مجموعه در پنج فرسخی سمت شرقی شهر زنجان در داخل باروی شهر قدیم سلطانیه قرار گرفته و بنایی است هشت ضلعی که طول هر ضلع آن 80 گز است. هشت مناره نیز در اطراف گنبد قرار دارد و قدیمی ترین گنبد دوپوش موجود در ایران است. خود گنبد از کاشی های فیروزه ای رنگ پوشیده و سقف داخل اتاق های بالا با گچ بری ها و آجرهای رنگارنگ تزیین شد. در حاشیه طاق ها آیات قرآنی و اسماالله با خط جلی نوشته شده است. حکاکی هایی در آجرهای دیوارها و سقف های رنگین بنا نیز دیده می شود.

تزیینات و چگونگی ساخت این آرامگاه در واقع نقطه عطفی در معماری آن دوران بوده به این شکل که سبکی جدید را در معماری بوجود آورده که از معماری سلجوقی جدا شده است.

ابوالفضل عالی (مدیر پایگاه میراث جهانی گنبد سلطانیه) با اشاره به آنکه این مجموعه با چالش ها و مشکلات زیادی روبروست، گفت: با توجه به اعتباراتی که داریم دو کارگاه حفاظت و مرمت را راه اندازی و کار را آغاز کردیم. یکی از این کارگاه های حفاظت و مرمت به برج شمال شرق ارگ اختصاص یافت، چرا که بخشی از قسمت بالایی آن تخریب شده و سعی کردیم با تعدادی از سنگهایی که از سالهای گذشته باقی مانده بود، تا حدودی کارهای مرمت برج و بازسازی را انجام دهیم.

اما از آنجایی که طی چند سال اخیر سنگ خریداری نشده و تعداد سنگهای باقی مانده اندک است، قصد داریم برای احیای برج و بارو از معدنی که در نزدیکی محوطه قرار دارد، سنگ خریداری کنیم. از این رو بخشی از اعتبارات مجموعه را به خریداری این سنگها اختصاص داده ایم تا در کارگاه سنگ، سنگتراش ها روی آن کار کنند.

او ادامه داد: مرمت رواق غربی را نیز در دست داریم. در این بخش با رطوبت روبرو هستیم از این رو انجام کارهای آسیب شناسی منشا رطوبت ضروری است تا بتوانیم کارهای حفاظتی را آغاز کنیم. این رطوبت سالهاست در این بخش وجود دارد و حتی بخشی از گچ بری های رواق غربی را از بالا تخریب کرده بود. البته این گچ بری ها در گذشته مرمت شده بودند و آنچه اکنون هم تخریب شده همان گچ بری های مرمت شده هستند. رطوبت به این بخش خیلی نفوذ کرده و برای آنکه به منشاء این رطوبت دست یابیم باید کارهای ویژه ای انجام دهیم و اکنون هم بخشی از این کارها انجام شده است. گچ های مرمت شده را باز کردیم و مهمترین کار ما شناسایی منشاء رطوبت برای انجام کارهای حفاظتی و مرمتی است.

عالی پیرامون نگاهی به وضعیت کلی گنبد سلطانیه و شرایط کاشی های گنبد گفت: یکی از مشکلات بزرگی که با آن روبرو هستیم، آن است که کاشی های گنبد که حدود 14 سال پیش مرمت شدند، اکنون در وضعیتی بد و درحال تخریب هستند. بزرگترین معضل ما در گنبد سلطانیه، کاشی کاری خود گنبد است. درواقع کاشی کاری هایی که مرمت شده اند در حال از بین رفتن هستند. برای تمام گنبد در آن سالها کاشی های جدید گذاشته شد اما اکنون در حال پوسته پوسته شدن وور آمدن هستند.

مدیر پایگاه میراث جهانی گنبد سلطانیه دلیل تخریب کاشی هایی که هنوز دو دهه هم عمر آنها نمی گذرد را تعجیل مسئولان وقت برای نصب این کاشی ها توسط استاد کار وقت عنوان کرد و گفت: در آن زمان مسئولان امر فشار زیادی به استادکار برای اتمام هرچه سریعتر مرمت و نصب کاشی ها می آوردند چنانکه حتی زمانی برای آزمایش کیفیت کاشی ها و مصالح نیز نبود و مسئولان وقت خواستار باز شدن هرچه زودتر داربست ها بودند.

از این رو نه تنها کاشی ها کیفیت خوبی ندارند ضمن آنکه در نحوه اجرا نیز با مشکلاتی روبرو هستند. این کاشی ها علاوه بر آنکه لعاب پر شده اند، بسیاری از آنها از جای خود هم درآمده اند و دچار بیرون زدگی شده اند که نگران کننده است. این امر سبب نفوذ رطوبت به بخش داخلی گنبد شد. با وجود آنکه گنبد دو پوسته است اما در زیر گنبد با مشکلات زیادی روبرو هستیم. از این رو در صورت تامین اعتبارات کار تثبیت و تعویض کاشی های گنبد را نیز انجام خواهیم داد. میزان تخریب خیلی زیاد است. از این رو باید بتوانیم تصمیم بگیریم که چه کاری باید انجام دهیم.

او تاکید کرد: البته سلطانیه در منطقه ای قرار دارد که اقلیم آن برای کاشی های لعابدار مناسب نیست و سرمای هوا آسیب های زیادی به کاشی ها وارد می کند و دوام آن را کاهش می دهد. هرچند کاشی های این گنبد در زمان ایلخانیان گذاشته شده بود اما نمی دانیم تا چه زمانی حفظ شده اند، چرا که از حدود 5 دهه پیش که مرمت سلطانیه آغاز شد، براساس تصاویر قدیمی شاهد آن بودیم که بخش زیادی از کاشی های گنبد از بین رفته بود. از این رو درحال حاضر تقریبا تمام کاشی های گنبد جدید هستند. با این وجود عمری 14 یا 15ساله برای کاشی هایی که جدید نصب شده اند خیلی کم است و برخی از پایگاه ها کاشی هایی تولید می کنند که براساس گفته خودشان می تواند چند صد سال عمر کند. البته سلطانیه محلی نیست که بتوان کاشی هایی با عمر زیاد را در آن قرار داد.

عالی در پاسخ به سئوالی درخصوص آسیبی که تخریب کاشی های گنبد به این مجموعه میراث جهانی از لحاظ نفوذ رطوبت وارد کرده، گفت: زیر گنبد مملو از تزیینات است. اکنون رطوبت در زیر گنبد وجود دارد. هرچند آسیب جدی به تمام بخش ها وارد نشده اما بخش هایی هستند که در گذشته مرمت و بازسازی شده اند و اکنون نیز در معرض تخریب قرار دارند. گنبد این مجموعه چالش بزرگی برای حفظ بنا به شمار می رود. باید تصمیم اساسی در این خصوص گرفته شود. از این رو هیات راهبردی با حضور اساتید مرمت و معماری و…در این خصوص تشکیل دادیم تا تصمیمی درست اخذ شود. بحث حفظ میراث جهانی در میان است و باید در این خصوص مشورت دریافت کنیم.

مدیر پایگاه میراث جهانی گنبد سلطانیه همچنین از پیشنهاد برنامه کاوش در محوطه و انجام این مهم به شرط تامین اعتبارات خبر داد و گفت: سالهاست کاوش در این محوطه تمام شده و با وجود آنکه صحبتهایی با پژوهشکده باستان شناسی و موسسات علمی و دانشگاه ها شده است، اگر امکانش باشد گورستان سلطنتی و حد فاصل دروازه شمالی و جنوبی را کاوش خواهیم کرد.

به گفته او، بعد از دوران کرونا میزان گردشگران مجموعه گنبد سلطانیه افزایش یافت البته تعداد گردشگران خارجی نسبت به سالهای گذشته خیلی کاهش داشت اما گردشگران داخلی همیشه از این مجموعه دیدن می کنند و اکنون نیز فصل سفر به این منطقه است.

عالی درخصوص وضعیت معدن چهرآباد نیز گفت: از آنجا که کارهای پژوهشی در این حوزه با کمک هیات آلمانی انجام میشد. از این رو اکنون با توجه به مشکلاتی که وجود دارد طرف آلمانی نتوانسته در ایران حضور یابد و حدود یک سال است که کار متوقف شده است. در صورتی که مجوزهای لازم از سوی میراث فرهنگی ارائه شود، کار را آغاز خواهیم کرد، چرا که آلمانی ها همچنان علاقمند هستند که کار را از سر گیریم.

او ادامه داد: آبرسانی به معدن و روستای همجوار را آغاز کردیم و لوله کشی کردیم و چاه حفر کردیم. امیدواریم بزودی اتمام یابد. درحال حاضر هیچ تعرضی به معدن چهرآباد نمی شود و مشکلی در این خصوص وجود ندارد. طرح مطالعاتی درخصوص تبدیل معدن نمک به سایت موزه را در اولویت قرار داده ایم که در حوزه جذب گردشگر تاثیرگذار خواهد بود.

معدن نمک چهرآباد مهمترین معدن استخراج نمک در دوره هخامنشی و ساسانی است. مردان نمکی یافت شده نیز گویای همین مطلب است، چرا که مردان نمکی شماره های 3.4 و 5 مربوط به دوره هخامنشی 350 سال قبل از میلاد و شماره یک و 2 نیز مربوط به دوره ساسانی است.