نگاهی به هنر ملیله کاری در اصفهان

ایسنا/ این خبر پیرامون نگاهی به هنر ملیله کاری در اصفهان برای شما مخاطبان گرامی نوشته شده است.

متن پیش رو حاصل گفت و گو با استاد سید علیرضا امامی، هنرمند پیشکسوت ملیله کاری است که از دوران کودکی به حرفه ملیله کاری مشغول است. ما نیز ساعتی در کارگاهش واقع در دولت آباد مهمان او شدیم و او از هنرش سخن گفت و مشکلات و سختی های این هنر را بیان کرد و راهکارهایی را نیز برشمرد که می تواند هنر صنعت ملیله کاری را در شهری که نصف جهانش خوانده اند، بیش از پیش رو به جلو حرکت دهد.

استاد، شما از چه زمانی و نزد کدام اساتید ملیله کاری را آموختید؟

من این حرفه را نزد پدرم، «استاد سید مجید امامی» آموزش دیده بودم و از دوران کودکی با هنر صنعت ملیله کاری آشنا شدم. اواخر دوران تحصیلی راهنمایی نیز به شکل جدی وارد کار شدم و تا اکنون ادامه داده ام. خودم هم این مهارت را به پسر نوجوانم منتقل کرده ام.

برای بالاتر رفتن کیفیت ملیله کاری اصفهان چه کاری انجام دادید؟

براساس مقاله نگاهی به هنر ملیله کاری در اصفهان باید بدانید که بهترین ملیله کاری ایران ملیله زنجان است که در یونسکو هم ثبت شده است اما تلاش من این بود که ملیله اصفهان را که از شدت کیفیت پایین به فرفورژه معروف شده بود، به سبک ظریف تر زنجان نزدیک کنم تا آبروی ملیله اصفهان حفظ شود.

در این کارگاه از ابتدا فقط به ملیله کاری پرداخته شده است؟

ما در گذشته انواع صنایع دستی را در این مکان تولید می کردیم، یعنی از ادغام فیروزه کوبی با ملیله کاری تا قلم زنی و تراش روی فلزات و همچنین انواع دیگر صنایع دستی بر پایه فلز در این کارگاه با حفظ کیفیت بالا صنعتی سازی می شدند، ولی به دلیل مسائل اقتصادی، در حال حاضر فعالیت در این کارگاه منحصراً در زمینه ملیله کاری انجام می شود و حتی ملیله کاری هم دیگر صرفه اقتصادی ندارد.

مراحل تولید ملیله در این کارگاه را توضیح دهید.

برای تولید یک اثر ملیله کاری ابتدا الگو را تهیه کرده و سپس الگو را به چند قسمت تقسیم می کنیم. در مرحله بعد، اطراف الگو را با استفاده از سیم های نازک آلومینیوم یا آهنی قاب می گیریم. بعد از آن طرح ترنج، بته جقه و دیگر طرح های سنتی را طراحی می کنیم و به مرحله بعدی وارد می شویم که به «خانه پرکن» معروف است. در این مرحله که عمدتاً زنان هنرمند در خانه خود به آن مشغول هستند، سیم های نازک را به صورت طرح واو، غنچه و دیگر طرح ها کنار هم قرار می دهند و قالب را روی موم زنبور عسل پر می کنند. سپس در کارگاه، موم سوزانده شده و طرح ها لحیم و مونتاژ شده و پرداختهای جانبی روی اثر انجام می شود تا طرح ها در مجموع یک اثر هنری مثل سرویس چایی خوری را بسازند. در مرحله نهایی نیز آب کاری نقره یا نیکل روی محصول انجام می شود.

به بعضی از آثاری اشاره کنید که با ملیله تولید می شود؟

براساس مقاله نگاهی به هنر ملیله کاری در اصفهان باید بدانید که هر وسیله لوکس یا قابل استفاده را میتوان با ملیله تولید کرد. کاسه، سینی، بشقاب، شیرینی خوری، شکلات خوری آیینه و شمعدان و میز نمونه هایی از تولیدات ما در کارگاه ملیله کاری هستند.

شما به ابداعاتی در آثار ملیله کاری معروف هستید. در مورد این خلاقیت ها توضیح دهید.

من ابداع کننده طرح ادغام «قلم و ملیله» و طرح ادغام «فیروزه کوبی و ملیله» نیز بوده ام که هیچ کس این نوع آثار را تولید نمی کند. طرح ادغام «فیروزه کوبی و ملیله» را به ثبت رسمی نیز رسانده ام. طرح «ادغام ملیله» با چوب را نیز شروع کرده ایم و در این باره میز اصلی، تخته نرد و محصولات دیگری را تولید می کنیم.

برند شما چیست و آیا برند خودتان را روی آثار ثبت می کنید؟

برند ما روی آثار با عنوان «امامی» ثبت می شود؛ البته اگر اسپانسر (حامی) بخواهد آثار را با برند زنجان تولید می کنیم و برند خودمان را روی کار نمی زنیم.

یک اثر هنری نمودی از خالق آن به عنوان استاد اثر است؛ به نظر شما جاودانی از آن اثر هنری است یا هنرمندی که اثر را می سازد؟

براساس مقاله نگاهی به هنر ملیله کاری در اصفهان باید بدانید که من تولید کردن ملیله را دلیل بر استادکار بودن نمی دانم؛ از سویی دیگر معتقدم که کسی نمی تواند هنر را از بین ببرد. هنر مثل خانه خداست و هر کس بخواهد به هر دلیلی آن را تضعیف کند خودش نابود می شود، چرا که محصول را به نام خالق آن می شناسند. هنر از بین رفتی نیست و ارزش هنر به همین است. اگر محصول بی کیفیت و نازیبا باشد، شخصیت سازنده خود را نشان می دهد که اصلاً برای هنر ارزش قائل نبوده و صرفاً به مسائل مادی و کسب سود اندیشیده است.

نوسانات بازار ارز و افزایش قیمت مواد اولیه چه تأثیراتی در تولید و فروش ملیله داشته است؟

قیمت مواد اولیه فلزی در همه رشته های فلزکاری همچون ملیله بالا است. سیم ها و مواد اولیه در رشته ملیله کاری شامل مس، قلع، برنج، نیکل و نقره هستند و آب کاری طلا و ساخت اثر با فلز طلا نیز در زمان گذشته انجام می شده که امروزه به علت قیمت بالای طلا منسوخ شده است و ملیله کاران فقط درصورتی که سفارش شخصی داشته باشند با طلا کار می کنند. قیمت مواد اولیه برای تولید کننده گران تمام می شود. هر کیلو نیکل 2 میلیون تومان، هر کیلو مس 400 تومان و هر کیلو نقره 40 میلیون تومان است؛ درحالی که مثلاً نقره در بهار سال گذشته 20 میلیون تومان بود. این وضعیت منجر شده که فروش تولیدات ما کاهش یابد، زیرا مردم قدرت خرید ندارند.

آیا ورود گردشگران خارجی به رونق بازار کار شما منتج شده است؟

توریست ها شناخت کافی از صنایع دستی ندارند. زمانی یک محصول خریدار دارد که مشتری شناخت کافی از محصول داشته باشد. تبلیغات درباره ملیله کاری بین مردم و بویژه گردشگران خارجی ضعیف است و طبیعتاً وقتی شناخت ندارند خریدی هم انجام نمی دهند. وقتی هنر ملیله را به مردم اصفهان معرفی می کنیم متعجبانه می پرسند منظورت ملیله دوزی است؟! بنابراین وقتی مردم خودمان هم ملیله کاری را نمی شناسند و آن را با ملیله دوزی یکی می دانند نمیتوان از توریستهای خارجی توقعی داشت.

این در حالی است که هنر ملیله کاری در زنجان شهرت بیشتری دارد. شهرت ملیله در زنجان مثل قلم زنی و دیگر هنرهای دستی اصفهان است. این نکته هم شایان ذکر است که همین میزان خریدی که مردم در مورد تولیدات ملیله کاری نیز دارند به خاطر ارزش هنر اثر و گرامی داشتن هنرمند نیست، بلکه به دلیل این است که ملیله، شکل و شمایل نقره دارد و جنبه مادی آن مورد نظر خریدار است.

نحوه سفارش و فروش محصولات شما چگونه است؟

کار ما صنعتی است. اسپانسر (حامی) داریم و ابتدای سال قرارداد می بندیم و تا آخر سال محصولات را تولید کرده و تحویل می دهیم. تولید ما زیاد نیست و در سال یک تا 2 تن تولید داریم. کسانی که با ما قرارداد می بندند محصولات را برای فروش به شهرهای خودشان می برند و پخش می کنند. هیچ کدام از طرفینِ قراردادهای ما محصولات را برای صادرات نمی برند، مثلاً با ما قرارداد می بندند تا با اسم زنجان محصول را تولید کنیم و بعد در زنجان به فروش می رسانند. محصولات ما به زنجان کرمان، شیراز و تهران نیز ارسال می شود.

دستمزدها و درآمدهای حاصل از تولید آثار ملیله کاری به چه صورت است؟

تولید یک ظرف که یک هفته تا 10 روز زمان برده و حدود 300 هزار تومان دستمزد نهایی دارد. با این دستمزد امکان تهیه یک کیلو گوشت برای یک هنرمند وجود ندارد؛ این در حالی است که یک کیلو ملیله واقعی باید 100 میلیون تومان اُجرتِ ساخت داشته باشد و حتی ما در این کارگاه یک کاسه را حدود 4 میلیون تومان به دست مشتری می دهیم. کارهایی که ظرافت بیشتری دارند اجرت بیشتری دارند و کارهایی که ظرافت کمتری دارند اجرت کمتری هم دارند. کارگرانی که روزانه در منزلِ خود کار می کنند حدود 120 هزار تومان درآمد دارند. کارگران داخل کارگاه حقوق اداره کار می گیرند و در نهایت هم چیزی برای خودم نمی ماند. من حتی خودروی زیر پایم را فروختم و در این کار صرف کردم.

حمایتهای دولتی از تولید صنایع دستی قابل قبول است؟ بخصوص که ایجاد اشتغال برای جوانان و زنان خانه دار در دستور کار دولت است.

در تمام سالهای فعالیتم به خاطر ندارم که حرکتی توسط دولت به نفع صنایع دستی انجام شده باشد. همه مردم کلاه خودشان را گرفته اند تا باد نبرد و برای دولت هم پوشاک مردم بیش از صنایع دستی ایرانی اهمیت دارد و اصلاً به آثار باستانی، صنعت توریست و صنایع دستی اهمیتی نمی دهند، ما هم دیگر توقعی نداریم هر چند که لازم است از ما حمایت کنند.

براساس مقاله نگاهی به هنر ملیله کاری در اصفهان باید بدانید که اداره ای نیست که من برای کسب حمایت به آن رجوع نکرده باشم. طرح ایجاد اشتعال برای 300 نفر را در خیلی از نهادها مطرح کردم، اما حمایت نشدم. الان فقط یک نفر در کارگاه من استخدام است و حقوق اداره کار می گیرد، در حالی که همین پارسال حدود 8 نفر در کارگاه ما مشغول به کار بودند.

آیا کارآفرینی در حوزه ملیله کاری را سودآور ارزیابی کرده و آن را و به دیگران توصیه می کنید؟

من این کار را با عشق انجام می دهم و عشق هم تاوان دارد. من با خلوص نیت کار را انجام می دهم و درنهایت به خاطر بی مهری ها چیزی جر پشیمانی برایم باقی نمانده است. اکنون کارآفرینی در این شغل را اصلاً سودآور ارزیابی نمی کنم. شما اصلاً هنرمند ملیله سازی پیدا نمی کنید که درآمد خوبی داشته باشد، فقط در حدی است که بخوریم و نمیریم. هزینه و قیمت ارزش واقعی این هنر پرداخت نمی شود، زیرا برخی همکاران ما متأسفانه محصول را با کیفیت پایین تولید می کنند و قیمت بازار را کاهش می دهند و هدفشان این است که تولید را بالا ببرند. این افراد ملیله را فقط در 4 مرحله می سازند و محصولشان هم ارزش هنری ندارد و صرفاً یک کار صنعتی است که مشتری با قیمت پایین تر میخرد.

شما در این کارگاه نسبت به اشتغالزایی اقدام کردید و موفق هم شدید. الان شرایط چگونه است؟

اگر کاری که من در این کشور انجام دادم را در کشور دیگری انجام داده بودم اطرافم حصار می کشیدند و به مردم بلیت می فروختند تا از کارگاه من بازدید کنند. من برای حدود 70 نفر کارآفرینی کردم و این هنر را به حدود 5 هزار نفرآموزش داده ام. این حرفه در اصفهان مرده بود و من بودم که این هنر را در این شهر زنده کردم و عمرم را برایش هزینه کردم و تمام سرمایه ام را روی این کار گذاشته ام. سال گذشته 8 نفر در همین کارگاه فعالیت می کردند، اما اکنون تنها یک نفر اینجا مشغول به کار است و به ازای یک نفر که در کارگاه مشغول کار است بیش از 60 نفر را در خانه ها به کار گرفته ام.

هرچقدر تعداد افرادی که در کارگاه ما مشغول به کار هستند افزایش یابد، کارسپاری داخل منازل هم افزایش پیدا می کند و تعداد بیشتری در این دوران که بیکاری تبدیل به معضل شده مشغول به کار می شوند؛ اما در این وضعیت اقتصادی و عدم حمایت ها چنین چیزی مقدور نیست و کار هنری حتی برای خودم هم صرفه اقتصادی ندارد. نه فقط من، بلکه بسیاری از تولید کنندگان صنایع دستی همین وضعیت را دارند.

تمایل زنان به فراگیری هنر سنتی ملیله کاری چگونه است؟

این شغل خیلی منعطف به خانه است. اگر زنان بخواهند در خانه کار کنند، ما کار را توسط یک راننده خانم که استخدام کرده ایم به دست زنان هنرمندی که آموزش داده ایم می رسانیم و بعد تحویل می گیریم. بخش «خانه پر کن» که توضیح دادم بر عهده زنان است. علت اینکه راننده زن استخدام کردیم این است که برخی از شوهران هنرمندان خانم تمایل ندارند مردی جلوی درب خانه شان رفت و آمد و تعامل داشته باشد.

دستمزد زنانی که به صورت دورکاری با شما همکاری می کنند به چه صورت است؟

زنان گرمی 150 هزار تومان اجرت دارند و به نوعی شریک کار ما هستند. اگر 8 ساعت در روز به صورت حرفه ای کار کنند، حدود 120 هزار تومان روزانه درآمد خواهند داشت.

با توجه به اینکه در شهر تبریز هم تولید آثار ملیله رواج دارد، کیفیت آثار ملیله تولیدشده در اصفهان در مقایسه با تبریز را چطور ارزیابی می کنید؟

علاوه بر زنجان و اصفهان، تبریز هم ملیله تولید می کند، اما سبک تبریز خیلی درشت تر از ملیله اصفهان است. انگشت آدم توی ملیله های تبریز فرو می رود. اگر بخواهم رتبه بندی کنم، ملیله کاری تبریز در رتبه سوم و چهارم ملیله کاری های ایران قرار می گیرد. رتبه اول زنجان است و اصفهان در رتبه دوم قرار می گیرد. ملیله تبریز کاملاً فرفورژه است در حالی که ملیله کاری مثل فرش بافی است و این کار هرچه باظرافت بیشتر تولید شود ارزش بیشتری دارد.

چگونه بر روند تولیدات کارگاه نظارت می کنید؟

من با 60 نفر نیروی کاری که در خانه ها کار می کنند به صورت شبکه ای در ارتباط هستم ، یعنی حدود 5 یا 6 نفر استادکار داریم که چندین نفر زیرمجموعه دارند و با زیرگروه های خودشان در ارتباط هستند. نمی توانستم خودم با هر 60 نفر در ارتباط باشم و مدام تلفن جواب بدهم و هر مسئله ای را خودم جواب بدهم.

یکی از اقدامات حمایتی دولت، خرید صنایع دستی به منظور هدیه دادن است، این حرکت را چطور ارزیابی می کنید؟

آذر هر سال اداره ها فراخوان می دهند که هنرمندان، آثار خود را ببرند و بعد یک اثر برنده می شود. اداره ای که فراخوان داده به هنرمند می گوید تا بهمن همین اثر را در یک تعداد بالا برای ما تولید کن و اگر هنرمند در این بازه زمانی کوتاه نتواند اثر را تولید کند مجبور به دادن جریمه است؛ یعنی درواقع این طرح حمایتی، بیشتر به تولید کننده آسیب می زند، چرا که هنرمند مجبور است کیفیت کار را به شدت کاهش دهد و شبانه روز کار کند تا بتواند پروژه را تحویل دهد.

پیشنهاد شما در این باره چیست؟

براساس مقاله نگاهی به هنر ملیله کاری در اصفهان باید بدانید که اگر مثلاً اردیبهشت فراخوان دهند و قرارداد ببندند که هنرمند فرصت داشته باشد تا اواخر سال کار را به نهاد یا سازمان مربوطه تحویل دهد، طرح خوبی است. تصور می کنند هنرمندان از هر نمونه اثر 2 هزار اثر آماده در انبار دارند که می توانند فوراً به کارفرما تحویل دهند، در حالی که اصلاً چنین چیزی با این قیمت مواد اولیه ممکن و مقدور و عاقلانه نیست.

پیشنهاد شما برای آگاه سازی مردم نسبت به صنایع دستی چیست؟

باید در تلویزیون تبلیغات لازم انجام شود، همچنین لازم است که نمایشگاه هایی برگزار شود و هنرمندان در آنجا فرآیند تولید را به صورت عملی به مردم معرفی کنند. هنرمندان در کشور ما یک مغازه و ویترین برای ارائه آثار دارند و خودشان پشت مغازه در یک اتاقک کوچک و دربسته مشغول کار هستند، در حالی که شما در ابتدای ورود به مغازه در کشورهای شرق آسیا با فرآیند تولید صنایع دستی مواجه می شوید.

شما به عنوان یک تولید کننده صنایع دستی در کشور چه مطالباتی دارید؟

اگر ماده اولیه با یارانه به دست تولید کنندگان برسد و تبلیغات برای خرید آثار هنری و ملی افزایش یابد بخش قابل توجهی از ضررهای ما جبران خواهد شد. نباید از تبلیغات غافل شد. مشکل اصلی صنایع دستی این است که مردم شناختی نسبت به چگونگی تولید صنایع دستی ندارند. کسی که شناختی نسبت به صنایع دستی داشته باشد به قیمت، خرید می کند. مسئولین باید باب صادرات و ورود توریست به کشور و شهر اصفهان را بازکرده و مقدمات آن را فراهم و از تولید کنندگان نیز حمایت کنند. البته دولت در کشور ما غنی است و به ارزآوری احتیاج ندارد، بلکه فقط به طرفدار نیاز دارد نه به پول. من بارها از برخی مسئولین در نهادهای دولتی شنیده ام که می گفتند تو بیکار هستی که می خواهی اینجا اشتغال ایجاد کنی!