نگاهی به هنر دیرین سفالگری در مازندران

ایرنا/ این خبر پیرامون نگاهی به هنر دیرین سفالگری در مازندران برای شما مخاطبان گرامی نگارش شده است.

زمانی نه چندان دور کارگاه های تونلی با تعداد زیادی کوره از ابتدا تا انتهای کلاگر محله جویبار در استان مازندران محل کار استادان سفالگری مازندران همچون غلامعلی چینی ساز، عزیزالله فکوری، عظیم بخشی، یوسف طالبی و سبحان نجفی بود.

سفالینه های کلاگر محله جویبار بازارهای آن زمان را به تسخیر خود درآورده بودند و چهارشنبه بازار قائمشهر و پنجشنبه بازار بهنمیر محل عرضه و فروش هنر دست استادان بود.

قدره (کاسه آش)، گومبکا(ظرف مخصوص نگهداری نیشکر)، دوشون (ظرف مخصوص تولید کره)، گل لوه (ظرف مخصوص درست کردن ماست) و نمک شور (ظرف مخصوص نگهداری نمک) از جمله ظروف سفالی مازندران بودند که در آن زمان مشتریان خوبی هم داشت ولی امروز وضعیت به گونه ای شده که هنر دست رمضانعلی چینی ساز بازمانده سفالگری مازندران در منطقه کلاگر محله جویبار در پس رنگ و لعاب های ظروف امروزی رنگی ندارد و اینک وی به امیدهایی در دل به حرفه خاندانش که پنج نسل در خانواده اش رواج دارد ادامه می دهد تا شاید سفالگری باز رونق بگیرد.

هنر دستش پرآوازه و جهانی است تا جایی که خود می گوید زن جهانگرد فرانسوی پرسان پرسان برای دیدن محل کار و هنر دستش به کارگاهش آمده است اما آنچه در واقعیت محل کارش دیده می شود ذهن آدمی را به سوال می کشاند.

دیدن کارگاه بزرگ چند صدمتری با کوره های بزرگ آن چیزی بود که در دهن متواتر می شود ولی دیدن مکان محقر 50 متری با چرخ سفالگری و یک کوره در گوشه حیات خانه ای در کلاگر محله جویبار حکایتگر آخرین نفس های هنر سفالگری در مازندران است.

رمضانعلی چینی ساز سفالگری که پنج نسل از خاندانش و به مدت 300سال دراین حرفه مشغول به کار هستند را میتوان آخرین بازمانده این هنر در مازندران دانست.

این هنرمند، سابقه سفالگری در ایران را مربوط به کشف آثار هشت هزار سال قبل از میلاد در کمربند غار هوتو بهشهر اعلام کرد و افزود: قدیمی ترین سفالهای کشف شده ایران مربوط به این غار است.

وی الهام گیری از خصوصیات منطقه برای نقش و نگار سفال ها را از ویژگی های این هنر برشمرد و ادامه داد: نقوش ساده مزین به حیوانات، طبیعت و مناظر زیبا در سفال های کشف شده شمال کشور مشهود است.

چینی ساز پیرامون نگاهی به هنر دیرین سفالگری در مازندران گفت: ظروف سفالی ساخته شده در این کوره ها توسط افراد با حمل بر روی حیوانات و رفتن به محلات در شهرها و روستاهای استان فروخته میشد.

وی در توضیح تاریخچه سفالگری مازندران گفت: کلا به معنای کوزه است و در شهرستانهای قائمشهر، بابل و جویبار محله کلاگر محله وجود داشت که اهالی این مناطق سفالگران مطرحی بودند.

به گفته چینی ساز خاک رس بکار گرفته شده این مناطق در ظروف سفالی خاصیت رفع املاح و خنک کردن مواد را دارد.

این هنرمند افزود: خنک نگه داشتن آب داخل کوزه های سفالی و جذب املاح نمک در داخل ظرف سفالی نمک شور از آن جمله است و اکثر ظروف مورد استفاده مردم آن زمان سفالی بود.

چینی ساز تغییر شیوه زندگی و روی آوردن مردم به ظروف امروزی بارنگ و لعاب را زمینه ساز رکود استفاده از ظروف سفالی در جامعه و بالطبع آن تولید این محصولات دانست.

با این حال هنر سفال ایران هرچند که عمدتا در نگاه جامعه به عنوان یکی از هنرهای مناطق مرکزی ایران به حساب می آید، اما در شمال کشور و بویژه مازندران نیز یکی از هنرهای اصیل محسوب می شود. در اقصی نقاط مازندران میتوان ردی از هنر سفالگری را یافت و در برخی مناطق نیز هنر سفال هنوز پویا و برقرار است. هنرمندانی هم در این استان حضور دارند که با نگاهی روزآمد به سفالگری، آثار هنری قابل توجه و ارزشمندی را تولید می کنند. اما توجه به سفال مازندران و هنر سفالگری در این استان هنوز در جامعه به نقطه مطلوب نرسیده است.

سمیه اسلامی یکی دیگر از هنرمندان سفالگر مازندران است که طی یک دهه اخیر در عرصه سفالگری آثاری را با نگاهی هنری و انتزاعی تولید کرده و معتقد است میتوان با برخی راهکارها و حمایت ها، سفالگری مازندران را به حوزه هنرهای تجسمی پیوند زد و با تولید آثار حجم براساس طرح های انتزاعی و اسطوره ای، تابلوهای سفال برجسته را روانه بازار هنرهای تجسمی کرده است.

تابلو برجسته های تولید شده توسط این هنرمند آثاری با طرح ها و نقوش نمادین و انتزاعی هستند که با گل رس در قالب تابلو و آثار حجم تولید شده اند. این شکل از سفالگری سالهاست که در ایران مورد توجه قرار گرفته و حتی در برخی نقاط به بخشی از فضاسازی شهرهای کشور پیوسته است.

وی با اشاره به پیشینه غنی مازندران در حوزه سفال خاطرنشان کرد: استان ما در هنر سفالگری می تواند جایگاه بسیار برجسته ای داشته باشد اما به دلایل مختلف هنوز به جایگاه واقعی اش در عرصه هنرهای سفالی نرسیده است. به نظرم یکی از راههای معرفی کردن هنر سفال در مازندران به جامعه، استفاده از آثار هنری سفالی در محیطهای همگانی برای زیباسازی است.

هنرمند سفالگر مازندرانی گفت: ما در عرصه هنرهای سفالی مازندران با توجه به پیشینه و استعداد موجود در استان می توانیم حرفهای زیادی برای گفتن داشته باشیم اما در این زمینه لازم است که اقداماتی برای بیشتر دیده شدن آثار هنری سفال انجام شود.

اسلامی افزود: برپایی این قبیل نمایشگاه ها یکی از راه های ممکن است که توسط هنرمندان انجام می شود اما یکی از راهکارهای مناسب، استفاده از آثار هنری سفالین در اماکن شهری برای زیباسازی محیط به عنوان بخشی از مبلمان شهری است که سبب بیشتر دیده شدن قابلیتهای هنر سفال در جامعه می شود.

در سراسر مازندران میتوان روستاها و محله هایی را یافت که نام شان ارتباط مسقیمی با هنر سفالگری دارد. کلاگر محله، کاسه گر محله و کوزه گر محله نمونه هایی از این نامها هستند که میتوان در شرق تا غرب مازندران مشاهده کرد. وجود این نامها بخشی از پیشینه مازندران در هنر سفالگری را نشان می دهد. هنوز هم در برخی نقاط استان سفالگرانی مشغول فعالیت هستند که چراغ هنر سنتی سفال را روشن نگه داشته اند.

روستای سلیم آباد تنکابن یکی از همین روستاهاست که خانواده محبی حدود 300 سال است در آن به تولید ظروف سفالی مشغول هستند و به دلیل فعالیت مستمر این خانواده، سال 1399 به عنوان یکی از 18 روستای ملی سفال ثبت شد. توجه بیشتر به سفالگری می تواند این هنر را در مازندران با شاخصه های به روزش بیش از گذشته برجسته کند و بشناساند تا یکی از ظرفیت های مهم اقتصاد هنرهای سنتی و صنایع دستی مازندران با توجه به موقعیت خاص استان در عرصه گردشگری به فرصتی سودآور برای این استان تبدیل شود.