گردشگری سلامت نیازمند الگو و ساختار مشخص است

ایلنا/ براساس آخرین اخبار و گزارش های منتشر گشته، گردشگری سلامت نیازمند الگو و ساختار مشخص است.

دیاکو عباسی (دبیر شورای راهبری گردشگری سلامت) با اشاره به آنکه در حال حاضر بیشترین گردشگران سلامت در ایران را گردشگرانی از کشورهای عراق، افغانستان و عمان در بر می گیرند، گفت: از کشورهای حوزه CIS و حتی حوزه خلیج فارس از جمله قطر و بحرین، کشورهای آفریقایی و حتی کشورهای اروپایی چون ایتالیا نیز گردشگر سلامت داریم که برای درمان به ایران مراجعه می کنند. اگر نگاهی به آمار سال گذشته بیاندازیم؛ تعداد افراد غیرمقیم (غیرایرانی) که از سایر کشورها جهت درمان ویزا گرفتند و به مراکز درمانی ایران مراجعه کرده اند، در حدود 400 تا 500 هزار نفر برآورد می شود. البته، افراد غیرایرانی اما مقیم ایران نیز به این دست مراکز درمانی مراجعه می کنند و در آمارها ذکر می شوند. این در حالی است که این افراد در زمره گردشگران سلامت محسوب نمی شوند.

او پیرامون اینکه گردشگری سلامت نیازمند الگو و ساختار مشخص است، ادامه داد: با این وجود وقتی به آمار ویزاهای صادر شده در حوزه گردشگری درمانی نگاهی می اندازیم شاهد آن هستیم که تعدادشان خیلی بیشتر از تعداد بیمارانی است که به مراکز درمانی مراجعه کرده اند، دلیل هم آن است که بسیاری از افراد بویژه از کشورهای افغانستان و عراق با ویزای درمان اما با اهداف دیگری وارد ایران می شوند و قطعا اهدافشان درمان نیست. هرچند برخی از این افراد ممکن است با سایر انگیزه های گردشگری به ایران بیایند اما ممکن است برخی از این افراد نیز در کشور رسوب کنند.

حتی در دوره کرونا به واسطه آنکه تنها ویزایی که برای ورود به ایران صادر میشد، ویزای گردشگری سلامت بود، آمار این بخش بسیار افزایش یافت در حالی که درواقع یک آمار غلط بود، چرا که بسیاری از افرادی که با این ویزا وارد ایران شدند، به واحدهای درمانی مراجعه نکردند و در واقع اصلا گردشگر سلامت نبودند. در آن دوره علاوه بر بخش غیر رسمی، بخش رسمی نیز در این کار دخیل بود و حتی پذیرش های بیمارستانی به صورت صوری اتفاق می افتاد. گرچه در حال حاضر این آمار کاهش یافته، با این وجود نیاز است تا نظارت ها بیشتر شود.

عباسی پیرامون اینکه گردشگری سلامت نیازمند الگو و ساختار مشخص است، خاطرنشان کرد: براساس آمار گردشگران سلامت طی یک سال گذشته و برآوردی که داریم، درآمدی که از محل این گردشگران از بعد پزشکی و درمانی حاصل شده است، حدود 800 میلیون دلار تا یک میلیارد دلار بوده. این در حالی است که قبل از پاندومی کرونا این رقم حدود 100 تا 200 میلیون دلار بیشتر بود و براساس اعلام وزارت بهداشت به بیش از یک میلیارد 100 میلیون دلار می رسید. البته که بخش پزشکی و درمان تنها یکی از ابعاد حوزه گردشگری سلامت است.

دبیر شورای راهبری گردشگری سلامت یادآور شد: درحال حاضر سیاست ها و برنامه ها در این حوزه تا حدود زیادی تغییر کرده و مدیریت گردشگری سلامت تا حد زیادی متعادل شده و براساس یک استراتژی مشخص پیش می رویم. درحال حاضر برنامه جامع راهبردی ساختاری برای ساماندهی گردشگری سلامت داریم. سیاست هایمان نیز روی چهار موضوع اصلی و محوری متمرکز شده که از آن جمله میتوان به بازارسازی و برندینگ گردشگری سلامت کشور در سطح بین المللی و شناسایی بازارهای هدف، تقویت سیستم های نظارت و کنترل زنجیره ارائه خدمات گردشگری سلامت از قبل از ورود تا زمان ورود و ارائه خدمات و…، آموزش و توانمندسازی منابع انسانی، ساختارمندسازی نظام گردشگری سلامت در سطح کشور اشاره داشت.

او با تاکید بر لزوم توجه بیشتر به بخش آموزش و توانمندسازی منابع انسانی گفت: این مهم بویژه برای دفاتر خدمات مسافرتی و بخشهای فعال در حوزه گردشگری سلامت موثر خواهد بود و به دنبال آن هستیم تا از طریق آموزش و بسترسازی، نقش فعالان را در این حوزه پررنگ تر کنیم تا از این طریق نقش افرادی که به صورت غیرقانونی در این حیطه فعال هستند را کمرنگ تر کنیم. درحال حاضر 700 دفتر خدمات مسافرتی مجوز فعالیت در گردشگری سلامت را دریافت کرده اند. هرچند تاکنون به دنبال افزایش کمیت بودیم اما اکنون کیفیت و ارتقای آن را مد نظر قرار داده ایم تا بتوانیم به صورت حرفه ای در حوزه اقتصاد گردشگری سلامت فعالیت کنیم.

او با اشاره به فعالیت شورای راهبری گردشگری سلامت گفت: این شورا متشکل از وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، وزارت امور خارجه، وزارت درمان، بهداشت و آموزش پزشکی و وزارت اطلاعات است که با محوریت وزارت میراث و گردشگری فعالیت می کند و دبیرخانه آن نیز در این وزارتخانه شکل گرفت. کار ساماندهی و پیگیری سیاست های توسعه گردشگری سلامت توسط این شورا دنبال می شود. کارگروه هایی براساس موضوعات مطرح شده شکل گرفت.

عباسی با تاکید برآنکه تاکنون الگو و ساختار مشخصی برای گردشگری سلامت نداشتیم، یادآور شد: در حال فعالسازی انجمن ها و کارگروه های گردشگری سلامت در استانها هستیم تا متخصصان گرد هم آیند. اکنون چند استان از جمله تهران، یزد، اصفهان، فارس، خراسان رضوی و آذربایجان غربی به عنوان پایلوت در این حوزه فعال شده اند.

دبیر شورای راهبری گردشگری سلامت در پاسخ به این سئوال که در کدام بخش از زنجیره فعال در حوزه گردشگری سلامت با بیشترین چالش و مشکل روبرو هستیم، گفت: در جاهای مختلف با خلاء های متفاوت روبرو هستیم. هرچند این روزها موضوع پدیده دلالی در گردشگری سلامت برجسته شده است اما باید دید منظور از دلال یا کار غیر قانونی چیست! مطالعات ما نشان می دهد که پدیده دلالی در هر کدام از بخش های زنجیره گردشگری سلامت ممکن است وجود داشته باشد. تا حد زیادی می دانیم که کدام بخش ها گلوگاه های اصلی حضور دلالان است.

اینکه تصور کنیم بحث انجام کارهای غیر قانونی فقط به افرادی باز می گردد که در مبادی ورودی فعال هستند و بنابر ارتباطاتی که دارند در فرودگاه ها، راه آهن ها و…افرادی که خواهان دریافت خدمات درمانی هستند را جذب می کنند، اشتباه است، چرا که در تمام طول زنجیره خدمات گردشگری سلامت ممکن است این پدیده وجود داشته باشد. در هر حال میتوان گفت بحث کیفیت پایین یا قیمت بالا و ضعف خدمات هم ممکن است درون مراکز مجاز رخ دهد هم مبادی ورودی و مراکز غیرمجاز.

در هر بخش از زنجیره گردشگری چه مجاز و چه غیرمجاز ممکن است این تخلفات صورت گیرد. از این رو نمیتوان گفت تقصیر برعهده کدام وزارتخانه است، چرا که در همه بخش ها وجود دارد و چتر نظارتی و شورای راهبری دستگاه های متولی نتوانسته اند با هم به خوبی ارتباط برقرار کنند. البته سامانه جامع گردشگری سلامت تا حد زیادی می تواند این مشکل را حل کند.

او همچنین از جذب 40 تا 50 درصدی گردشگران سلامت توسط دلالان این حوزه خبر داد و گفت: 50 تا 40 درصد درآمد حاصل از بخش گردشگری سلامت در جیب این دلالان می رود. شاید بهتر است بگوییم فعالیت بخش غیر مجاز در گردشگری سلامت بیشتر از بخش مجاز است.

عباسی همچنین از برنامه ساماندهی راهنمایان گردشگری سلامت خبر داد و گفت: تعداد زیادی از افراد هستند که در سیستم گردشگری سلامت فعال هستند. از خانم های خانه دار گرفته تا رانندگان تاکسی و…در این حوزه فعال هستند و این واقعیت است. آنها بیماران و گردشگران را در مبادی ورودی و از مرزها جذب می کنند و از طریق ارتباطاتی که دارند که به صورت فامیلی چه از طریق آشنایان و…کارشان را انجام می دهند. به دنبال آن هستیم که این افراد را قانونمند کنیم و بستری مهیا کنیم که این افراد به سمت ضابطه مند شدن بیایند. تاکنون انسجام لازم بین دستگاه های متولی گردشگری سلامت وجود نداشته و تا زمانی که این انسجام بوجود نیاید و هرکدام از بخشها نقش و مسئولیت خود را ایفا نکنند، همین وضعیت باقی خواهد ماند.

او در پاسخ به سئوال دیگری مبنی برآنکه وقتی دلال به صورت غیر قانونی کار خود را انجام می دهد و سودش را می برد، چه الزامی را احساس می کند که فعالیت خود را قانونمند کند، گفت: وقتی در این زنجیره افرادی که باید نقش خود را درست انجام دهند را تقویت کنیم، سایر افراد نیز به سمت قانونمند شدن حرکت می کنند. اگر بتوانیم مراکز درمانی را قانونمند کنیم تا با اتصال به سامانه ای واحد بتوانند با فعالان اصلی این حوزه ارتباط بگیرند، اینجاست که نقش افراد غیر مجاز کمرنگ می شود.

اکنون مشکل اصلی ما آن است که سیستم ما خوب کار نمی کند. دفاتر و آژانس های ما ارتباط درستی با بیمارستان ها و مراکز درمانی دارای مجوز IPD ندارند، چرا که نظامی ساختارمند و درست در این خصوص تعریف نشده. در استانهای ما بسیاری از واحدهای علوم پزشکی با اداره کل های میراث و گردشگری ارتباط سازنده و درست ندارند وبه قولی هر کدام ساز خود را می زنند. عدم برقراری ارتباط و پیوند بین دستگاه های ذیربط در حوزه گردشگری در استانها سبب شده تا فعالان این حوزه نتوانند یکدیگر را پیدا کنند و قرارداد ببندند و به نوعی دستشان خالی است و نمی توانند با بیمارستان ها ارتباط برقرار کنند.

عباسی در پاسخ به این سئوال که آیا ممکن است با قانونمند شدن و سیستماتیک شدن حوزه گردشگری سلامت، دست رانت خواران و زیر میزی بگیران در حوزه گردشگری سلامت کوتاه شود و به قولی جیب خیلی ها خالی بماند از این رو عزمی برای این مهم وجود ندارد، گفت: دقیقا همین است که می گویید. البته سعی داریم از طریق تقویت سیستم نظارتی بهبود ارتباط بین مراکز درمانی دارای مجوز با دفاتر دارای مجوز تا حد زیادی این مسائل را رفع کنیم.

او در خصوص تضمین ادامه روند فعالیت این سامانه و دچار نشدن آن به سرنوشت هزاران سامانه دیگر که در حوزه گردشگری رونمایی شده اند و به هیچ نتیجه قابل توجهی نرسیده اند، گفت: این سامانه به دفاتر کمک می کند تا ارتباطشان را با بیمارستان ها داشته باشند یعنی ارتباط فعالین رسمی با هم و کم رنگ شدن نقش فعالین غیر رسمی.

به گفته عباسی، در حال حاضر حدود 213 بیمارستان دارای IPD داریم که از این میان حدود 5 مورد بیمارستان و مراکز درمانی ما (کمتر از 6 درصد) در اعتبار بخشی های بین المللی حضور دارند و شرکتها و دفاتر خدمات گردشگری سلامت هم حضوری کمتر از 5 درصد در پلتفرم ها و انجمن های بین المللی فعال هستند. این یعنی اینکه ما در بحث بین المللی سازی دچار ضعف هستیم.

دبیر شورای راهبری گردشگری سلامت پیرامون اینکه گردشگری سلامت نیازمند الگو و ساختار مشخص است، یادآور شد: با بررسی های انجام شده متوجه شدیم در هر یک از بخش های زنجیره گردشگری سلامت مشکلاتی وجود دارد که ناشی از عدم هماهنگی بین دستگاهی و بین بخشی است. بحث دلالی در صنعت گردشگری سلامت فقط مختص به ایران نیست و در تمام کشورها از ترکیه و هند گرفته و حتی در کانادا نیز وجود دارد. مهم آن است که بتوانیم با الگوی مدیریتی و سیستم منسجم این مهم را راهبری کنیم.

او درخصوص چرایی جایگزین شدن بازار هند و ترکیه به جای بازار گردشگری سلامت ایران و چرایی کاهش تعداد گردشگران سلامت ایران بعد از دوران کرونا گفت: محصول گردشگری سلامت زمانی با کیفیت به بیمار ارائه می شود که زنجیره فعال در آن خوب کار کند و وجود هماهنگی در میان آنها بسیار اهمیت دارد. وقتی پای واسطه ها به میان می آید و به قولی واسطه در واسطه (واسطه های متعدد) اتفاق می افتد، آنگاه است که مسئله پیچیده می شود.

برای مثال ممکن است دو شرکت مجاز یکی در ایران و دیگری در عراق برای یک پرونده مثلا پیوند کبد برای یک بیمار عراقی بخواهند وارد مذاکره شوند. پرونده این بیمار برای فردی در مرکز درمانی ارسال می شود که او نیز این پرونده را برای مرکز IPD می فرستد و همینطور واسطه در واسطه پیش می آید و هر کس درصد خود را می گیرد و حتی بعد از ورود بیمار به دلیل آنکه بسته سفر به خوبی برنامه ریزی نشده و قیمت ها و تعرفه های پزشکی شفاف نیستند، اینگونه می شود که قیمت بسته سفر افزایش می یابد. وقتی در خصوص آموزش صحبت می کنیم تعرفه قیمت بخشی از آن می شود که بتوانیم قیمت هایی را ارائه دهیم که با ترکیه و سایر کشورهای رقیب رقابت کند. حتی چگونگی ارائه این بسته و تعرفه قیمتی اهمیت دارد.

او خاطرنشان کرد: در دوره ای شاهد اعزام گردشگران سلامت از کشورهای پاکستان، عمان و افغانستان به سمت هند بودیم اما این شرکتها شاهد آن بودند که خدماتی که بیماران درهند می گیرند از آنچه در ایران دریافت می کنند، خیلی کمتر است. ایران از نظر کیفیت پزشکان، زمان انتظار و ارتباطات فرهنگی که با این کشورها دارند بسیار بالاتر از سایر کشورها مانند هند است. مزیت رقابتی هند فقط قیمت بود در حالی که در گردشگری سلامت علاوه بر قیمت مباحث دیگری از جمله اشتراکات فرهنگی و قومی، زمان انتظار برای درمان، کیفیت خدمات پزشکی و درمانی، جاذبه های مکمل گردشگری و…بسیار اهمیت دارد.

ایران دراین زمینه ها نسبت به سایر کشورها از مزیت بالاتری برخوردار است. در حال حاضر نرخ های گردشگری سلامت ایران نسبت به خدماتی که ارائه می دهد، رقابتی است. کاهش تعداد گردشگران سلامت بعد از پاندمی کرونا فقط مخصوص ایران نیست بلکه سایر کشورها نیز آن را تجربه کرده اند و درحال حاضر رو به رشد است.

عباسی یادآورشد: مهمترین سرمایه گذاری که باید در حوزه گردشگری سلامت انجام شود، بازارسازی و برندینگ است. یکی از مهمترین ضعفهای ما در این حوزه نبود برند است. هند، ترکیه، اردن و عمارات رقبای نوظهور ما هستند و در بازارهای هدف در صدد بازارسازی است. برای مثال مجلس کره جنوبی که یکی از مقاصد اصلی گردشگری سلامت بخصوص در حوزه زیبایی است، قانونی را مصوب کرده که سالانه حدود 10 تا 15 میلیون دلار برای برندینگ گردشگری سلامت هزینه می کند.

ترکیه و سایر کشورهای موفق در حوزه گردشگری سلامت نیز چنین کاری را کرده اند و قانونگذار در این کشورها بخش گردشگری سلامت را در اولویت قرار داده و سرمایه گذاری می کند. این درحالی است که براساس آمار، ایران یکی از 15 مقصد گردشگری است اما این مهم در هیچ یک از قوانین آورده نشده و هیچ جا روی آن تاکید نشد. اما نام ترکیه، هند، مالزی، امارات، عمان و…در همه آمارهای بین المللی آورده شد. ایران نتوانسته در قطع نامه های بین المللی جای گیرد، چرا که سرمایه گذاری نکرده است.

او با اشاره به آنکه ایران علاوه بر چشمه های آب گرم و معدنی و…1100 بیمارستان دارد، تصریح کرد: در حوزه تندرستی، اقلیمی، درمانی، پزشکی، سلامت و…ظرفیتهای بسیاری زیادی داریم اما وقتی نتوانستیم در این حوزه ها سرمایه گذاری کنیم و پل واسط بین گردشگر و این امکانات را ایجاد کنیم، حرفی هم برای گفتن در عرصه بین المللی نخواهیم داشت. این روزها فقط به واسطه تبلیغات دهان به دهان گردشگر سلامت جذب می کنیم. فلانی به فلانی می گوید که قیمتهای درمان در ایران خوب است و بیمارستانهای خوبی دارد و…هنوز در بازارهای مقصد و هدف گردشگری سلامت تبلیغات لازم را انجام نداده ایم.

این مقام مسئول در حوزه گردشگری سلامت درخصوص بازارهای هدف این حوزه گفت: کشورهای جنوب آفریقا، کشورهای عضور CIS، کشورهای حوزه خلیج فارس و کشورهایی که به صورت سنتی بخشی از بازارهای هدف گردشگری ما بودند و هستند مانند عراق، افغانستان، پاکستان، ارمنستان و…را مد نظر داریم. تبلیغات براساس فرهنگ و روحیات مردم این مقاصد انجام خواهد شد. گردشگرانی از عمان، اردن و…بیشتر برای پیوند اعضا و زیبایی به ایران مراجعه می کنند.

از کشور عراق نیز برای درمان ناباروری و IVF و زیبایی زیاد مراجعه می کنند. حتی در بخش عروق و…هم گردشگر سلامت داریم. با وجود آنکه اتفاقاتی ممکن است در زنجیره جذب گردشگران سلامت از عراق بیافتد اما معتقد هستم کاهش چندانی در این حوزه نداشتیم و حتی با شیبی ملایم افزایش در آمار ورودی ها شاهد هستیم. موفقیت در این بخش نیازمند ارائه معرفی خوب از ظرفیت هایمان در کشوهای هدف است و درصدد بین المللی کردن کردن فعالان این حوزه برآییم.

گفتگو: معصومه دیودار