نگاهی به وضعیت کنونی آرامستانهای اقلیتی آبادان

ایسنا/ این خبر پیرامون نگاهی به وضعیت کنونی آرامستانهای اقلیتی آبادان برای شما نوشته شده است.

این یادداشت را دکتر عباس امام (نویسنده، مترجم، خوزستان پژوه و عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز) نگاشته و برای انتشار در اختیار گذاشت:

بی تردید آبادان یکی از مهمترین دوازه های ورود صنعت نوین نفت و در نتیجه جلوه های گوناگون تجدد به خوزستان و ایران است؛ تحولی که از زمان برپایی پالایشگاه نفت آبادان در سال 1291 آغاز شد و در یک بازه زمانی حدودا 20ـ30 ساله انقلابی همه جانبه در حیات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی این روستای پرت بندری ایجاد کرد و آن را به سرعت به یکی از شناخته شده ترین شهرهای مدرن خاورمیانه تبدیل کرد. احمد کعبی فلاحیه در کتاب «تاثیرات اجتماعی فرهنگی نفت» این تاثیرات را تقریبا به خوبی بازنمایی کرده است همچنانکه دکتر عبدالعلی لهسایی زاده نیز در کتاب «بوارده، نخستین محله مدرن در ایران» به تشریح جنبه های دیگری از این امر پرداخته است.

یکی از جنبه های پرشمار پیامدهای مثبت ایجاد شده در نتیجه این تحول گسترش روحیه تساهل و تسامح مذهبی در میان باشندگان این شهر بوده است. اگرچه همواره اکثریت جمعیت شهروندان آبادان را پیروان مذهب شیعه دوازده امامی تشکیل می داده اند؛ از همان نخستین روزهای راه اندازی پالایشگاه مهاجرانی از باورمندان به ادیان و مذاهب مختلف از داخل و خارج کشور به این شرکت شهر نفتی کوچیدند؛ از سنی، مذهب های ایرانی و رنگونی (اهل برمه یا میانمار فعلی) و ارامنه تا کلدانی های کاتولیک، آشوریان، شهروندان مسیحی اروپایی، آمریکایی و کانادایی، یهودیان، زرتشتی ها، صبی های مندایی و غیره.

نماد این تکثر دینی مذهبی در آبادان وجود کنیسه یهودیان در میانه بازار شهر در کوچه تورات (خیابان زند جنوبی) است و «کلیسای گاراپت مقدس» مسیحیان در کنار مسجد بهبهانی ها (خیابان زند شمالی). همچنین مسجد رنگونی ها در جنوب غربی پالایشگاه و در کنار اروندرود و نیز مسجد اهل سنت (بلوار معلم، خیابان انوری) آبادان نیز شایسته یادآوری هستند. بدیهی است اسم و اعتبار تاریخی این شهر مدرن ریشه در تلاش های همه باشندگانی دارد که هر یک با اعتقادات مدینی مذهبی خاص خود در یک شغل خاص به رشد و توسعه این شهر کمک کردند.

پیرامون مقاله نگاهی به وضعیت کنونی آرامستانهای اقلیتی آبادان باید بدانید که همین باورمندان به ادیان و مذاهب گوناگون بودند که با زندگی در صلح و آرامش باعث برپایی نمادهای مدرن این شهر شدند؛ از پالایشگاه عظیم شهر تا فرودگاه، بیمارستان شرکت نفت، سینما نفت، استادیوم مرکزی شهر، محله های مدرن بوارده، بریم، باشگاه های چندگانه فرهنگی، چندین سینما، هتل، دانشکده نفت، رادیو آبادان، محله های کارمندنشین و کارگرنشین شرکت نفت و شاغلان دیگر سازمان ها و ادارات و غیره.

روشن است که با گذشت زمان بخشی از آن باشندگان آبادانی متعلق به اقلیت های دینی فوت کرده و در آرامستان های خاص خود دفن شده اند؛ مانند آرامستان بزرگ اروپایی ها، آمریکایی های مسیحی و ارامنه ایرانی در کنار روستای شطیط با حدود 300 مزار، آرامستان نسبتا بزرگ اروپایی ها و آمریکایی های مسیحی در محله بریم با حدود 100ـ150 مزار و آرامستان یهودیان آبادان در جمشیدآباد لین 15 به سمت شهرک دریا با حدود 100 مزار.

با وقوع موج های چندگانه مهاجرت از آبادان شمار اقلیت های دینی این شهر به حداقل یا تقریبا به صفر رسید اما واقعیت این است که آرامستان های محل دفن درگذشتگان آنها در شهر و اطراف آن همچنان وجود دارند؛ به رغم آسیب های جدی وارده بر آنها. من پیش از این در سال 1396 با انتشار گزارش «رونق گردشگری خوزستان و بهسازی سازه های اقلیت های دینی استان» کوشیدم تا توجه نهادهای ذی ربط را به این مشکل جلب کنم اما شوربختانه از آن زمان تاکنون شواهدی دال بر بهبودی اوضاع بچشم نمیخورد.

اکنون متاسفانه این سازه های اقلیت های دینی آبادان حالت موزه ای گرفته اند و نیازمند توجه سازمان های ذیربطی که یا دچار تنگناهای شدید بودجه و اعتبار هستند یا گرفتار مدیران فاقد نوآوری. به عنوان مثال، در چند سال اخیر در آرامستان مسیحیان اروپایی/آمریکایی محله بریم اقدامات مثبت اندکی در زمینه بازسازی و بهسازی محل صورت گرفته که به هیچ وجه برای پذیرش گردشگر کافی نیست. همچنان که قرار بود با همکاری اداره میراث فرهنگی آبادان و منطقه آزاد اروند آرامستان مسیحیان منطقه شطیط نیز بهسازی شود.

اندکی کار صورت گرفت اما ظاهرا با توجه به تغییر مدیریت منطقه آزاد اروند آرامستان رها شده و وضعیت «نسبتا خوب» پیش از بازسازی و بهسازی اکنون به مراتب بدتر شده است به گونه ای که دیوار آجری ساخته شده آن کاملا تخریب و متاسفانه کل نرده های فلزی محوطه که بیش از 1500 متر مساحت دارد به سرقت رفته اند؛ آن هم حصارکشی و نصب نرده هایی فلزی که با هزینه خود متولیان ارامنه کشور ساخته شده بوده اند! صرف نظر از جنبه انسانی قضیه با توجه به اینکه این مکانها می توانند از لحاظ گردشگری تاریخی/مذهبی/فرهنگی و نیز رونق اقتصادی آبادان امروز مفید به حال مردم شهر باشند، توجه سریع و اکید به آنها الزامی است.

شهروندان آبادانی آگاه به این امر ضروری بارها و بارها در شبکه های اجتماعی خواستار رسیدگی فوری و شایسته به این مکانها شده اند اما در عمل نتیجه ای حاصل نشده است. حتی در یک مورد اعضای یکی از سازمان های مردم نهاد آبادان به نام «گروه فرهنگی گردشگری مهرازی» در یک کمپین جمعی و حدودا 30 نفری با همکاری برخی ادارات شهر وارد آرامستان متروکه و مخروبه یهودیان آبادان شدند و با دست خالی و ابزارهایی ابتدایی اقدام به تخلیه نخاله ها و بهسازی نسبی محوطه مزارها شدند.

در هر صورت، امیدوارم سازمان هایی مانند میراث فرهنگی و گردشگری، استانداری، فرمانداری آبادان، شرکت نفت، منطقه آزاد اروند و اداره ارشاد اسلامی اهمیت «سازه های اقلیت های دینی» را جدی گرفته و با تشکیل ستادی برای بهسازی و بازسازی این ابنیه برنامه ریزی کرده و اقدام های لازم را انجام دهند، چرا که این کار می تواند قطعا به رونق گردشگری آبادان و حفظ هویت تاریخی و فرهنگی این شهر و کارآفرینی و بهبود وضعیت اقتصادی آن کمک کرده و باعث دلگرمی هر چه بیشتر فعالان مسائل فرهنگی شود و زمینه های مناسب را برای حضور هموطنان ایرانی و گردشگران خارجی در شهرستان آبادان برای بازدید فراهم آورد.