راهنمای سفر به استان همدان؛ مهد تاریخ، تمدن و فرهنگ ایران

استان همدان از تاریخچه ای چند هزار ساله برخوردار بوده و سهم بسزایی در معرفی اقلیم ایران در جهان را بر عهده گرفته است. همدان از نظر مختصات جغرافیایی میان مدارهای 47 درجه و 34 دقیقه تا 49 درجه و 36 دقیقه طول شرقی و 33 درجه و 59 دقیقه تا 35 درجه و 48 دقیقه عرض شمالی نسبت به نصف النهار گرینویچ واقع شد. استان همدان از جنوب به استان لرستان، از شرق به استان مرکزی، از شمال به استانهای قزوین و زنجان و از غرب نیز به استانهای کردستان و کرمانشاه منتهی می شود. میزان مساحت تعلق گرفته به این استان هم در حدود 19 هزار و 500 کیلومتر هست. با ما در راهنمای سفر به استان همدان همراه شده تا شما را با شماری از معروف ترین جاهای دیدنی استان همدان آشنا نماییم.

ریشه اسمی همدان

در زمانهای بسیار دور که پارسی زبانان در این ملک زندگی میکردند، به همدان هگمتانه گفته میشد که البته، یونانیان باستان آن را اکباتان می نامیدند. در خصوص ریشه اسمی و تاریخچه ای همدان، محققان زیادی از گوشه و کنار جهان درباره آن مطالبی را نوشته و عرضه کرده اند که یکی از آنها، ژرک دومرگان (Jacques de Morgan) محقق و باستان شناس فرانسوی بود که در قسمتی از نوشته های خود آورد: مهمترین شهر منطقه همدان یا اکباتان باستانی هست که در گذشته پایتخت قلمرو مادها بوده و آن را هرودت مشاهده کرده و نامش نیز در کتیبه های میخی برجای مانده موجود است.

همدان یا همان هگمتانه از قدمتی بالغ بر 3 هزار سال برخوردار بوده و تاریخ شناس نامدار یونانی یعنی هرودت موجودیت آن را به زمان ورود مادها و حکومت نخستین شهریار نسبت داد. در زمان مادها، هگمتانه محل جمع شدن یاران بود و با گذشت زمان اندکی، نام اکباتان بر روی آن نهاده شد. براساس راهنمای سفر به استان همدان باید بدانید که این شهر در سال 550 قبل از میلاد مسیح توسط پادشاه خوشنام هخامنشی تصرف و در دورانهای هخامنشیان، اسکندر، اشکانیان و ساسانیان از آن به عنوان پایتخت تابستانی برای حاکمان وقت استفاده های متعددی شد.

مردم این استان در دهه دوم هجرت و پس از فتح نهاوند، به دین اسلام گرویدند و مسلمان شدند. ریشه اسمی همدان در نوشته ها و کتب های مربوط به دوران ظهور اسلام همان همدان است اما اگر بخواهید به دوره های قبل از ظهور اسلام مراجعه کنید، خواهید دید که نام آن هگمتانه بوده و از ترکیب دو واژه هنگ و متانا با یکدیگر تشکیل میشده که معنای محل اجتماع را در بر می گرفته است. به صورت تخصصی، باید گفت هگمتانه در تورات از تخلص واژه ای همچون اخمثار هاخای زندی ثانای پالی که شاخه ای از زبان سانسکریت بوده، معنا پیدا می کند. براساس راهنمای سفر به استان همدان میتوان به نوعی هم مخفف نام هگمتانه را کلمه دهم نامید که بر روی سکه های ضرب شده عصر ساسانیان که در همدان پیدا شده قابل رویت هست.

شهرهای دیدنی استان همدان

طبق چارت تقسیماتی کشور و سرشماری صورت گرفته در سال 1375 خورشیدی و طبق معمول اصلاحاتی که در طرحهای ما با گذشت کمی زمان بوجود می آید، همدان دارای 21 شهر، 8 شهرستان، 20 بخش، 1120 روستا و همچنین 71 دهستان است. شهرهای این استان براساس راهنمای سفر به استان همدان عبارتند از همدان، ملایر، نهاوند، تویسرکان، کبودرآهنگ، اسدآباد، رزن، بهار، مریانج، لالجین، فامنین، سرکان، سامن، ازندریان.

اطلاعاتی مغتنم در خصوص همدان

استان همدان از میزان مساحتی نزدیک به 19 هزار و 500 کیلومتر برخوردار بوده که طبق این میزان مساحت، 1.2 درصد از کل مساحت کشور را به خود اختصاص داده است. در مساحت مشخص شده همدان، 2.4 جمعیت کشور ساکن شد که بطور آماری یعنی 1758368 نفر. البته، ناگفته نماند که این تعداد نفرات طی مراحل سرشماری سال 1390 برای این استان تخمین زده شدند. آب و هوا، زمینهای حاصلخیر و هموار، سطح بالای بهداشت و معروف ترین جاهای دیدنی استان همدان سبب گشته که سالانه گردشگران و توریست های مختلف داخلی و خارجی به این استان سفر کنند.

در همدان تراکم جمعیتی یکسان و برابر نیست و میتوان نقاطی را در شهرهای مختلف آن پیدا کرد که تقریبا خالی از سکنه هستند و برعکس، مکانهایی را هم نام برد که به نسبت مساحت کم خود از جمعیت زیادی برخوردار هستند. در گذشته یا بطور دقیق تر اگر بخواهیم بگوییم تا قبل از سال 1375، کل استان همدان پر رونق بود و از تمام نقاط ایران برای ساکن شدن و گذران زندگی در آن مهاجرت می کردند. عوامل زیادی سبب این مهاجرت ها بوده که از جمله آنها میتوان به رونق اقتصادی کلی این استان، درآمد نسبتا بیشتر مشاغل آزاد آن، سطح بهداشتی و ارائه خدمات درمانی آن، وجود مراکز علمی و پژوهشی قوی و همچنین نوع سیاست های اتخاذ شده در دستگاه های مختلف حکومتی اشاره کرد.

متاسفانه، طبق آماری که بین سالهای 1375 تا 1385 در این استان به ثبت رسیده، رشد جمعیتی استان همدان تنها در خود شهر همدان مثبت بوده و در سایر شهرها و شهرستان های این استان به صورت علنی شاهد افت و حتی فرار جمعیت بوده ایم. البته، با گذر زمان و رسیدن به دهه 90، این استان باز هم مثل سابق در حال پر و بال گرفتن بوده تا تحت عنوان تبدیل شدن به یکی از مقاصد توریستی کشور، بخشها و حتی دهستان های متعدد و مختلف آن همچون گذشته رونق بگیرد. همدان از نظر ترکیب قومی و قبیله ای با وجود طایفه های مختلف در خود رنگارنگ ترین استان کشور بحساب می آید، چرا که هر کدام از این اقوام دارای رسم و رسومات خاصی از برای خود هستند.

اقوام آذری در قسمتهای شمالی و غربی ساکن شده و میتوان تعداد زیادی از آنان را در 562 روستای این استان مشاهده نمود. کردهای همدانی در نواحی غربی و شمال غربی و نزدیک به استانهای کردستان و کرمانشاه قرار گرفته و در حدود 159 روستا از این استان را به خود اختصاص داده اند. لر و لک ها هم که در 255 روستای همدانی منزل گزیده و بیشتر در اطراف شهرستانهای نهاوند و ملایر و همچنین بخش سامن قرار گرفته اند. فارس ها هم در قسمت مرکزی استان و بیشتر در خود شهر همدان بچشم می آیند. آنان از قدیمی ترین ساکنان این منطقه بوده و مدت حضورشان در همدان مربوط می شود به زمان حضور مادها در ایران.

شرایط آب و هوایی همدان

آب و هوای این منطقه همیشه مطلوب بوده و میتوان به معنای واقعی کلمه تغییر شرایط اقلیمی و عوض شدن فصل ها را در این استان شاهد بود. مناطق جنوبی همدان همچون نهاوند و ملایر از آب و هوای معتدل کوهستانی بهره می برند و مناطق شمالی و ارتفاع دار استان هم از آب و هوای سرد کوهستانی. شرایط جوی در این استان به دلیل ورود جریانهای پرفشار غرب و شمال بوده و دور بودن همدان از منابع آبی وسیع تقریبا ناهمگن است.

سردترین روزهای همدان متعلق است به ماههای دی و بهمن که با میانگین منفی 25.4 درجه سانتیگراد این عنوان را به خود اختصاص داده و گرمترین روزهای آن نیز مربوط می شود به ماههای تیر و مرداد با حداکثر دمای 25 درجه سانتیگراد. حداقل دمای مطلق در استان همدان منفی 29.6 درجه و حداکثر آن نیز 36.8 است. میانگین دمای حرارت آن در تقریبا 6 درجه سانتیگراد گزارش شد. طبق آمار سازمان هواشناسی استان همدان، این استان با داشتن 143 روز یخبندان حاد که اغلب موجب تعطیلی مدارس این استان در فصول سرد سال می گردد، به عنوان یکی از استانهای سردسیر کشور قلمداد می شود.

میزان بارش در سال برای همدان چیزی در حدود 300 میلیمتر بوده که البته تمامی بارشهای آن منوط به یک ماه بخصوص یا یک فصل بارشی نیست و در ماهها و فصلهای مختلف این بارش در همدان صورت میگیرد. حتی گاه دیده شده که در یک روز گرم تابستانی وارونگی جوی سبب ایجاد رگبارهای کوتاهی در بخشهای مختلف استان همدان شد. براساس راهنمای سفر به استان همدان توجه داشته باشید آب و هوای همدان کاملا متغیر و بی ثبات بوده و ممکن است شما به خیال وجود آب و هوای بهاری در فصل بهار به همدان سفر کنید اما با بارش برف سنگین مواجه شوید.

وضع اقتصادی استان همدان

استان همدان سالانه طبق آنچه که بدست ما رسیده و ممکن است الان یا بیشتر شده باشد یا کمتر، در حدود 58355 میلیارد ریال در سال تولید ناخالصی داخلی دارد که این رقم سهم 1.5 درصدی از کل تولیدات ناخالصی داخل کشور را به این استان محدود میسازد. براساس راهنمای سفر به استان همدان باید بدانید که در کنار تولید GDP زمینه های کاری و فعالیتی دیگری همچون صنعت و معدن، خدمات، ساختمان و مباحث مربوط به آن و همچنین کشاورزی و ماهیگیری نیز به ترتیب با درصدهای 11.5، 57.3، 8.8 و 22.4 از جمله دیگر مشاغل در حال رشد و پر رونق در عرصه های درآمدزایی و اقتصادی این استان تاریخی هستند که نشان دهنده متمایل شدن مردم به انجام کارهای خدماتی و کشاورزی قلمداد می شود.

در سال 89، شاخص کلی این استان بر مبنای متوسط سالانه در حدود 241 واحد بوده که این عدد در مقایسه با سال گذشته تقریبا 12.9 درصد افزایش پیدا کرد. جالب است بدانید که استان همدان با تمام زیبایی ها و شرایط مناسب بهداشتی و درمانی خود از جمله استانهای گران کشور بشمار می رود که حتی از روی آمار نیز میتوان شاخص های هزینه بر زندگی روزانه در آن را با دیگر استانهای کشور مقایسه نمود. طبق آنچه بدست آمده، از شاخص های کلی همدان سه شاخه اصلی هزینه ها یعنی هزینه خورد و خوراک، هزینه مسکن و قبض های مصرفی جانبی آن و همچنین هزینه های حمل و نقل با ضریب های 28.39، 28.6 و 11.97 به نسب شاخص کلی کشور در سطح بالاتری قرار گرفته که این بدان معنا است که همدان یک استان گران قیمت و با هزینه های گزاف برای زندگی هست.

جاذبه های گردشگری استان همدان

گنبد علویان

گنبد علویان در اصل یکی از برجسته ترین و شاهکارترین معماری های ایران باستان بوده و وام گرفته از گذشته پرافتخار بومیان همین استان بحساب می آید.

تپه هگمتانه

تپه هگمتانه دقیقا در مرکز شهر قرار دارد و از معروف ترین جاهای دیدنی استان همدان بحساب می آید. در گذشته، کاوشگران و باستان شناسان توانسته اند تا از این بنا ابنیه و آثاری مرتبط به دوره های کاسی، مادی، هخامنشی و دیگر ادوار را بیایند که قطعا برای گردشگران جذاب خواهند بود.

آرامگاه بوعلی سینا

آرامگاه بوعلی سینا از ممتازترین جاذبه های گردشگری همدان بوده که مقبره شیخ الرئیس ابن سینا طبیب، دانشمند و فیلسوف نامدار ایرانی در آن واقع شد. آرامگاه بوعلی درست در مرکز شهر همدان قرار گرفته و در زمان سفر به همدان جذاب و دیدنی خواهد بود.

آرامگاه باباطاهر

آرامگاه باباطاهر در شهر همدان و بر روی تپه ای در شمال غربی این شهر قرار دارد و میتوان به راحتی از آن بازدید بعمل آورد. معماری این آرامگاه ترکیبی از معماری قرون هفتم و هشتم هجری بوده و از معروف ترین جاهای دیدنی استان همدان محسوب می شود.

مجسمه شیر سنگی

مجسمه شیر سنگی از جاهای دیدنی همدان بوده و میتوان از آن به عنوان تندیسی باقیمانده از ایران باستان نام برد.

غار علیصدر

غار علیصدر در حوالی روستای علیصدر از شهرستان کبودرآهنگ قرار دارد و میتوان آن را بزرگترین غار آبی دنیا و همچنین یگانه غار تالابی کشور قلمداد نمود. توصیه می کنیم از این زیبایی بی بدیل دیدن کنید.

دهکده گنجنامه

دهکده گنجنامه یک محیط کاملا توریستی و تفریحی بوده که میتوان آن را در محدوده دره زیبای عباس آباد و بر روی دامنه کوه الوند مشاهده نمود. در گنجنامه دو کتیبه وجود دارند که بر روی آنان نوشته هایی از زبان داریوش و خشایارشاه درج شده و این جملات نیز به 3 زبان پارسی باستانی، عیلامی و بابلی به خط میخی نوشته شده اند.

راههای سفر به همدان

برای سفر به همدان هم میتوان از پروازهای مستقیمی که از تهران به مقصد این استان به پرواز در می آیند، استفاده نمود و هم از راههای جاده ای و مسیرهای زمینی متفاوتی که در زیر به برخی از آنها اشاره ای کوچک خواهیم داشت:

1. بزرگراه تهران - همدان که از جاده ساوه میگذرد.
2. راه ثابت تهران - همدان که تقریبا به طول 341 کیلومتر بوده و از قزوین عبور می کند.
3. راه اصلی تهران - سنندج که استان همدان در فاصله 343 کیلومتری از آن واقع شده است.
4. بزرگراه تهران - خسروی که همدان در حد فاصل 375 کیلومتری آن از سوی تهران قرار گرفت.
5. بزرگراه همدان - ملایر که به طول 75 کیلومتر است.
6. سنندج به طرف همدان که در حدود 182 کیلومتر است.
7. راه ترکیبی تبریز - زنجان - همدان - اهواز که به اندازه 275 کیلومتر به طول انجامیده شد.

معرفی مراکز علمی و دانشگاهی استان همدان

در این استان دانشگاه هایی همچون دانشگاه بوعلی، دانشگاه صنعتی همدان، دانشگاه آزاد همدان، دانشگاه پیام نور همدان و دیگر دانشگاه های غیرانتفاعی دیگر قرار گرفته است. وجود آرامگاه بوعلی و دانشگاهی منتصب به نام او در این استان سبب گشته تا همدان از نظر علمی نیز زیر ذره بین های دانشکده ها و دانشگاه های معتبر جهانی قرار بگیرد اما جدا از دانشگاه های همدان، دبیرستان های بسیار معتبر و خوشنامی نیز در این شهر بچشم میخورند که برای مثال میتوان از دبیرستان شریعتی، دبیرستان ابن سینا، مدرسه آخوند یا حوزه علمیه امروزی ها، مدرسه راهنمایی و دبیرستانی فرزانگان و علامه حلی نام برد.

به غیر از اماکن آموزشی نام برده شده، مدارس علمیه دیگری نیز در استان همدان بچشم میخورند که هم از نظر سابقه بسیار برجسته هستند و هم از نظر نامداری. یکی از این مدارس علمیه، مدرسه زنگنه نام دارد که ساخته شده در عهد صفوی بوده و به دست شیخ علیخان زنگنه که از جمله وزرای شاه عباس دوم تلقی میشد، برای آموزش و پرورش طلاب علمی وقف گشت و از آن پس، تبدیل به محلی شد برای تعلیم و تربیت نیروهای مستعد و علاقمند همدان.