راهنمای سفر به استان کردستان: آشنایی با طبیعت و فرهنگی غنی
یکی از دیدنی ترین استان های ایران که در غرب جای گرفته و سالانه میزبان شمار کثیری از علاقمندان به فرهنگ و تمدن این کشور هست، کردستان است؛ استانی که با مردمانی خون گرم و میهمان نواز پذیرای گردشگران بوده و با داشتن جاذبه های طبیعی و تاریخی متعدد سفری شاد و خاطره انگیز را برای آنان رقم می زند. با ما در راهنمای سفر به استان کردستان همراه شوید تا شما را با شماری از دیدنی های معروف استان کردستان آشنا نماییم.
آشنایی با استان کردستان
استان کردستان با وسعتی معادل 29137 کیلومتر مربع در قسمت غربی ایران و در مجاورت مرز عراق قرار گرفت. این استان از شمال به آذربایجان غربی و بخشی از زنجان، از شرق به همدان و بخش دیگری از استان زنجان، از جنوب به کرمانشاه و از سمت غرب به عراق محدود می گردد. کردستان از لحاظ اقلیمی و طبیعی منطقه ای کوهستانی بوده که دشت های مرتفع و دره های پهن نیز در پهنه منطقه گسترده شده اند. احتلاف ارتفاع بین بلندترین و پست ترین نقاط استان به حدود 2500 متر می رسد. استان کردستان دارای میانگین بارندگی 500 میلیمتر در سال بوده و به علت دارا بودن شرایط مساعد اقلیمی و زیست محیطی، از دوران پیش از تاریخ به عنوان یکی از استقرارگاه های بشر مورد توجه بود.
از اواسط اردیبهشت تا اواسط آبان بهترین ایام برای سفر به کردستان هست. لازم است بدانید که میانگین تعداد روزهای یخبندان در استان هم زمینه بسیار مناسبی برای ورزش و جشنواره های زمستانی مانند اسکی، صعودهای زمستانی به ارتفاعات استان و برگزاری جشنواره های زمستانی مانند جشنواره ساخت آدم برفی را بوجود می آورد. پوشش جنگلی کردستان با وسعتی معادل 320 هزار هکتار در نواحی غربی استان قرار گرفته و بعد از جنگلهای شمال کشور در مرتبه دوم قرار دارد. این جنگلها از شمال بانه شروع شده و مریوان و قسمت جنوب غربی استان را در بر می گیرند و بیشتر شامل بلوط، مازو، گلابی وحشی، زبان گنجشک، آلبالوی وحشی می شوند.
34 شکارگاه هم در منطقه وجود داشته که تعداد زیادی از انواع پستانداران، پرندگان و خزندگان مانند آهو، قوچ و میش ارمنی، خرس قهوه ای، گراز، گرگ، گربه پالاس و خرگوش را در خود جای داده اند. در نهایت هم بهتر است شهرهای استان کردستان را برای آگاهی بیشتر شما نام ببریم. این شهرها عبارتند از:
فرهنگ مردم کردستان
ساکنان اصلی استان کردستان کرد هستند و اکثر آنان به زبان کردی با لهجه های مختلف صحبت می کنند. در استان کردستان گویش های سورانی، کردی جنوبی (گروسی و کلهری) از زبان کردی و هورامی از زبان گورانی تکلم می شود. امروزه اکثریت مردم این استان مسلمان و اهل تسنن بوده و در انجام آداب و مناسک دینی از فقه شافعی پیروی می کنند و شافعی مذهب هستند. گروهی هم پیرو مذهب تشیع بوده که اکثریت آنها در شرق استان ساکن هستند. علاوه بر این، گروه های کوچکی نیز با پیروی از سایر ادیان همچون یهودی، مسیحی، یارسان، بهایی و مذاهب دیگر در این استان زندگی می کنند.
ویژگی های فرهنگی کردستان بیشتر در عواملی مانند زبان، لباس، موسیقی، رقص، جشن ها و مراسم خاص و صنایع دستی بارزتر از سایر عوامل فرهنگی نمایان شد. این ویژگی ها برخلاف سایر مناطق کشور هنوز در این استان به صورت پویا در زندگی مردم جاری هستند. با وجود پیشرفت ارتباطات و در نتیجه استحاله فرهنگی و از بین رفتن بسیاری از فرهنگ ها، خوشبختانه فرهنگ مردم کردستان به علت ریشه های عمیق پویاتر از گذشته در بسیاری موارد همانند موسیقی و رقص بچشم می آید. کردستان یکی از غنی ترین استانهای کشور از نظر موسیقی بوده و موسیقی از میراث فرهنگی استان بشمار می آید. در حال حاضر، بسیاری از مولودی و آهنگهای کردی در موسیقی اقوام خاورمیانه شنیده شده و این به علت تاثیرگذاری و غنی بودن موسیقی کردی در کنار موسیقی همسایگان است.
رقص کردی هم که مردم کردستان به آن هلپرکی می گویند، با زیبایی خاص آینه ای تمام نما از زندگی گذشته این مردم بوده که به صورت زنده در وجود آنان در حرکت و جریان است و جزئی از میراث فرهنگی استان هست. اگر به ریشه یابی و علل بوجود آمدن این هنر توجه نماییم، باید اذعان نمود که این هنر ریشه در زندگی و کار روزانه مانند کشاورزی، اعتقادات دینی، مراسم و جشن های بزرگ، بازی های محلی، جنگ و دفاع حالات روحی و درونی افراد دارد. شهر سنندج و مریوان دارای تنوع بیشتری در رقص بوده و در این رابطه گروههای رقص بیشتری در این شهرها شکل گرفته اند.
لباس کردی هم از زیباترین نوع پوشاک ایرانی بشمار می آید. دامن های بلند و بعضا پرچین پیراهن ها و رنگارنگی آن به همراه بخشهای دیگر این پوشش هر بیننده ای را متقاعد می کند که به این زیبایی اعتراف نماید. همین امر باعث شده چند بار در جشنواره های محلی جهان به عنوان لباس برتر انتخاب شود. تکامل لباس کردی آن را کاملا مناسب وضعیت اقلیمی این ناحیه نموده و شیوه نگرش آمیخته با احترام مردم به پوشش باعث حفظ و استفاده ای آن تا امروز گردید. هر چند لباس کردی در نگاه اول یکسان به نظر می رسد اما هر منطقه و ناحیه لباس خاص خود را دارد و از نوع پوشش میتوان فهمید که شخص متعلق به کجاست. تنوع و هماهنگی زیورآلات سنتی در پوشاک زنان کرد هم زیبایی آن را دوچندان می نمایند.
جشن ها و مراسم های کردستان
عمومی ترین جشنی که در میان مردم کردستان مرسوم بوده، برگزاری جشن های نوروز در اقصی نقاط استان به صورت خودجوش همراه با مراسم رقص کردی و برپایی آتش هست. عید فطر و عید قربان نیز به عنوان اعیاد مذهبی دارای اهمیت خاص بوده و همچنین میلاد پیامبر اکرم نیز دارای جایگاه ویژه ای در میان مردم استان است. از دیگر مراسم هایی که در میان مردم کردستان از جایگاه خاصی برخوردار بوده، مراسمی تحت عنوان زه ماوه ن پیر شالیار (عروسی پیر شالیار) هست. این مراسم در اورامان تخت و در هفته دوم بهمن که مصادف با جشن سده بوده، طی مراحل و رسومات خاصی برگزار می گردد و در نیمه فصل بهار و مصادف با 15 اردیبهشت هم در محل آرامگاه پیر شالیار که در نزدیکی روستا هست، مراسمی تحت عنوان مراسم کومسای برگزار می شود.
همچنین، از دیگر اعیاد و جشن هایی که در منطقه اورامان برگزار می گردند، برگزاری جشن نوروز در اول اسفند بوده که هم اکنون به علت اهمیت و عظمت برگزاری آن مورد توجه مردم قرار دارد. از سایر مراسم های مهم دیگری که از دیرباز با توجه به بافت اجتماعی و مذهبی مردم استان شکل گرفته، مراسم ذکر و سماع دراویش به همراه انجام کارهای خارق العاده است. این مراسم به صورت هفتگی در بیشتر تکایا و خانقاه های استان به صورت ثابت و معمولا پنجشنبه شبها برگزار می شود.
آشنایی با غذاهای محلی استان کردستان
یکاوه
از غذاهای معروف کردستان بوده که قدمت هزار ساله دارد و مواد اصلی آن در منطقه کردستان و توسط مردان محلی کشت میشد. یکاوه را با برنج مخصوص طبخ می کردند. ماده اصلی بعد از آن گوشت بوده که اوایل با شیر آن را تهیه می کردند. بیشتر هم گوشت گوسفندی بوده که آن را در پاییز کشتار می کردند. گوشت گوسفندی کامل را داخل قابلمه می پختند تا زمانی که آب آن تمام شود و سپس، داخل روغن گوشت را تفت داده و داخل ظرف های سفالی نگهداری می کردند. به این نوع گوشت قاورمه می گویند. بعد، همراه با پیاز داغ، کشمش و خرما یکاوه را طبخ می کردند. این غذا مخصوص شب چله (شب یلدا) هست.
پرپوله
قدمت این غذا به حدود 300 تا 350 سال پیش بر می گردد و ترکیب اصلی آن عدس و پرپوله (اوماج) هست. این غذا معمولا در فصل سرما تهیه می شود و بیشتر برای سرماخوردگی از آن استفاده می کنند، چون داخل این غذا همراه عدس و اوماچ از مرزه کوهی هم بهره برده اند.
برونشین
برونشین غذای محلی کردستان هست که از ترکیب لپه، روغن، پیاز، بلغور و ادویه تهیه می شود. مردم کردستان این غذای محلی را با طعمی ترش سرو کرده و از سرکه و زردآلو هم در آن استفاده می کنند.
خورشت ریواس
اگه طرفدار طعم ترش برای غذا هستید، باید خورشت ریواس که غذای محلی کردستان هست را حتما امتحان کنید. با توجه به کوهستانی بودن کردستان، گیاه ریواس زیاد در این منطقه رشد می کند و برای همین هم این خورشت از غذاهای این مردمان غیور به شمار می رود. برای تهیه این غذای محلی به ریواس (پوست کنده شده)، گوشت گوسفندی، پیاز، مقدار کمی نعناع و جعفری و نمک و فلفل نیاز دارید. خوردن ریواس به دلیل وجود ویتامین A برای تقویت بینایی چشم خیلی مفید بوده و از ریواس برای رفع بی خوابی، سستی و بی حالی بدن هم استفاده می گردد.
خورشت تره کردی
خورشت تره کردی یکی از غذاهای خوش طعم این استان هست. برای اکثر افرادی که این سبزی را می شناسند، این ترکیب عالی است. این خورشت بسیار لذیذ را فقط بر سر سفره کردها می توانید پیدا کنید، چون در هیچ رستورانی سرو نمی شود. گوشت چرخ کرده، تره خرد شده، پیاز، رب گوجه فرنگی، زرشک، روغن مایع و ادویه (زردچوبه، نمک، فلفل سیاه و پودر لیمو) مواد تشکیل دهنده خورشت تره کردی هستند.
دیگر غذاهای محلی معروف کردستان
- شلکینه
- قایرمه
- آش عدس بلغور
- کباب کردی
- ماهی کباب
- دلمه برگ مو
- هتیمچه
صنایع دستی استان کردستان
صنایع دستی به عنوان بخشی از میراث فرهنگی شناخته می شوند. خوشبختانه، به علت ویژگی های زندگی سنتی در بسیاری از نقاط استان کردستان و عدم استیلای بخش صنعتی، هنوز صنایع دستی استان کردستان از لحاظ کیفیت و گستردگی در سطح کشور نمونه بوده، بگونه ای که فرش و گلیم کردستان به همراه محصولات نازک کاری چوب مانند تخته نرد و شطرنج شهرت جهانی پیدا کرده و بیشتر مسافران و گردشگرانی که به کردستان سفر می نمایند، حتما از محصولات نازک کاری، فرش و گلیم خرید می نمایند.
شیرینی های استان کردستان
کردستان نیز همانند سایر مناطق، دارای شیرینی و خوراکی های خاص خود هست. مهمترین شیرینی که خاص سنندج بوده، شیرینی کنجد است. این شیرینی در دو نوع شکری و گزانگبین در محلهای فروش عرضه می شود. از سایر شیرینی ها میتوان به نان برنجی، بادام سوخته و نوعی باسلوق اشاره کرد که معمولا توسط گردشگران به عنوان سوغاتی استان کردستان خریده می شوند. نوعی شیرینی به نام کماج و نوعی حلوا سوهانی هم از شیرینی های محلی بیجار بوده و انواع تخمه بو داده آفتابگردان از سوغاتی های شهرستان سقز محسوب می شود. همچنین، به علت وضعیت جغرافیایی و کوهستانی کردستان، خشکبار به عنوان سوغات در تمام شهرستانهای استان عرضه شد، به ویژه در بانه نوعی مویز سیاه که شربتش بسیار مقوی بوده، در آبمیوه فروشی ها ارائه می گردد.
آشنایی با جاذبه های دیدنی استان کردستان
دریاچه زریوار
دریاچه زریوار یا زریبار در مریوان جای دارد. این جاذبه، پرندگان مهاجر و بومی و محیط زیست باتلاقی منحصر بفرد آن و همچنین جنگلهای اطراف، این منطقه را به یکی از نقاط محبوب برای گردشگران تبدیل کرد. دریاچه زریوار یکی از بزرگترین دریاچه های آب شیرین ایران بوده و دور تا دور دریاچه با کوههایی زیبا احاطه شده است. عمق آن به طور متوسط در حدود 3 متر بوده و میتوان به راحتی بر روی آن قایقرانی کرد. آب دریاچه از چشمه های جوشانی که در کف آن قرار دارد و از باران و برف تامین می شود. این تالاب به دلیل شرایط مناسبی که داشته، پذیرای گیاهان و جانوران گوناگون است و فعالیت های پرنده نگری و ماهیگیری در آن رونق دارد.
براساس راهنمای سفر به استان کردستان باید بدانید که دریاچه زریوار یکی از محل های مناسب زیست پرندگان در غرب است و در آن پرندگان مختلفی از جمله اردک سرحنایی و سرسبز، بوتیمار بزرگ و کوچک، انواع چنگر، پرستوهای دریایی، کاکایی ها، حواصیل خاکستری، خوتکا، لک لک های مهاجر و پرندگان شکاری همچون سنقر تالابی و دلیجه دیده می شوند.
غار کرفتو
غار کرفتو دارای ارتفاع 2 هزار متری از سطح دریا بوده و دهانه غار نیز بر روی یک دیواره سنگی آن هم در نقطه مرتفع 15 متری واقع شد. بسته به چشمه آب روانی که در زیر دیواره آن قرار گرفته و مطالعات وسیع در خصوص این غار، باید اظهار کرد که در عصر باستان این غار با اهداف کاملا دفاعی بر روی صخره ها ایجاد شده و یک اثر کاملا انسانی نامیده می شود. این دژ دفاعی به دلایل زیادی که هنوز تعدادی از آنها برای ما مجهول هستند، دارای تعدادی اتاق، پنجره، انبار و راهرو بوده و تسلط مناسبی نیز بر روی دره مجاور خود و دهانه طبیعی آن داشته است. طراحی غار کرفتو بگونه ای بوده که آن را دارای 3 طبقه کرده که هر کدام از طبقات نیز از دسترسی مناسبی به سایر طبقات دیگر برخوردار بوده اند.
برای دسترسی به اولین اتاق غار کرفتو، باید از یک نردبان فلزی به طول هفت متر و یک نردبان سنگی که از طول حدودا دو متری برخوردار بوده، استفاده کنید و به اتاقی با ارتفاع 4 متر و ابعاد 4.8×8 دست پیدا نمایید. در همین قسمت از غار دو اتاق دیگر نیز با اندازه های تقریبا مشابه 5.8×8 و همچنین 5×6 نیز وجود دارند که ارتفاع آنان نیز چهار متر هست. در اتاق آخر این بخش از غار کرفتو در کردستان که دو نبش است و یک حوض ساروجی و یک آتشدان نیز دارد، تعدادی پنجره تعبیه شده که تمامی آنها رو به سمت دره داشته و به یکدیگر مرتبط بوده اند.
از انتهای اتاق نخست غار کرفتو در کردستان یک دالان 12 متری با ارتفاع 2 و عرض 4 متر سبب اتصال شما به تالار اصلی و همچنین طبقه دوم می شود که این دالان کاملا دست ساز بوده و از جمله قسمتهای مربوط به بخش انسانی تلقی می شود اما طبقه دوم که کاملا بصورت طبیعی در بالای این غار به نوعی طراحی شده، از قبل بوده و تنها می بایست برای سرتیرهای کف، دیوارهای افقی این طبقه را به اندازه کافی سوراخ نمود و یک طرف از سرتیرها را برای محکم کردن فوندانسیون طبقه در داخل این سوراخ ها قرار داد. لازم به ذکر است طبقه دوم غار کرفتو از مساحتی نزدیک به 120 متر مربع برخوردار هست. از این طبقه نیز بواسطه یک تنوره 3 متری از داخل و یک راهروی 10 پله ای می توانید به طبقه آخر غار دست پیدا نمایید.
عمارت خسروآباد
عمارت خسروآباد را نه تنها میتوان یکی از بی نظیرترین عمارتهای غرب ایران دانست، بلکه این عمارت همچنین در کردستان هم یکی از نمونه های منحصر بفرد از لحاظ ساخت و معماری است. عمارت خسروآباد در محله ای به همین نام قرار گرفته و راه دسترسی به آن از طریق خیابانهای کشاورز، خندق و بلوار شبلی هست. خسروآباد عمارتی هست که به دستور زمان الله خان برای پسرش خسرو خان ساخته شد و به همین منظور نامش را از نام پسر زمان الله خان گرفت. تاریخ اتمام بنا 1223 است و موید آن کتیبه موجود در بالای سردر عمارت در ضلع شرقی است که در آن به نام بانی، دلیل ساخت، نامگذاری و همچنین تاریخ آن اشاره شد. عمارت از نظر وسعت نیز جزو کم نظیرترین عمارتهای مسکونی بوده و مساحت آن حدود 8500 متر مربع است.
در اصلی عمارت رو به سمت شرق و به طرف چهار باغ باز می شود و در مقابل آن حوضی قرار دارد که آب سرریز آن داخل نهری در میان باغ جریان دارد و زیبایی باغ را دوچندان کرده است. عمارت شامل بخشهای مختلفی است که عبارتند از هشتی و دالان، حیاط اصلی، حیاط اندرونی، حمام، مطبخ و حیاط مقابل آنها، اصطبل، قسمت فوقانی بخش شرقی شامل تالار و اتاقهای تو در تو و تالار پذیرایی و راهرو پیرامون این فضاها که به صورت ایوان است و از دو طرف با چشم اندازی زیبا به بیرون عمارت مشرف هست.
در نهایت، قصر اصلی است که در ضلع غربی واقع شده، بر روی مصطبه ای سنگی ایجاد گشته و ایوانی ستون دار با پله هایی با شیب تند در مقابل آن قرار دارد. این بخش نیز شامل کلاه فرنگی، گچ بری های زیبا، اروسی هایی پرکار و اتاق هایی تو در تو هست و در مرکز قصر که هشت ضلعی است، حوض و آب نمایی بسیار زیبا ساخته شد. بنا دارای قنات بوده و هنوز جاری است. این بنا در حاضر در تملک اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هست.
پل فرهاد آباد
پل فرهاد آباد در 15 کیلومتری شمال غربی قروه و در روستای فرهاد آباد قرار دارد. این پل در مسیر جاده قدیمی بیجار و بر روی رودخانه بایتمر احداث شد. پل فرهاد آباد 8 دهانه داشته و 80 متر طولش هست. چشمه های وسط این پل بزرگتر از دیگر چشمه ها بوده و نوع قوس های بکار رفته در این پل عموما جناقی است. تاریخ ساخت پل به طور دقیق مشخص نیست و با توجه به شیوه معماری پل، به نظر می رسد که به احتمال قوی از پلهای دوران صفویه باشد.
این پل در زمان حکومت خسرو خان اول و مقارن با حکومت زندیه تعمیر و بازسازی شد و فرهاد میرزای معتمدالدوله زمانی که حاکم کردستان بود، آن را مرمت کرد. از این رو این پل را فرهاد آباد می نامند. از آنجا که این پل توسط امیر علایی به دست تعمیر سپرده شد، به نام پل امیر هم مشهور هست. تخریب و ویرانی پل در اثر سیلاب های بهاری سال 1369 موجب شد تا میراث فرهنگی استان احیا و مرمت کامل پل را به انجام برساند.
رودخانه سیروان
رودخانه سیروان در جنوب غربی استان کردستان قرار دارد و از جلوه های طبیعی گردشگری بحساب می آید. این رودخانه طولانی ترین رودخانه کردستان بوده و ساکنان محلی و گردشگرها به راحتی می توانند به آن دسترسی داشته باشند. رودخانه سیروان با موجهای خروشان و جریان پر آبی که دارد، مناسب قایق سواران حرفه ای است. اطراف این رودخانه آب و هوای معتدلی دارد و چشمه های فراوان، چراگاه های سرسبز و باغهای آباد زیادی در حاشیه این رودخانه دیده شده که برای هر گردشگری می توانند جذاب و دیدنی باشند. گیاهان گرانبهایی در منطقه رشد می کنند، از جمله ریواس، پیچک، کرس، بنا، هاز، شنگ، به ره زا، هاله کوک، ترشکه، ته ره ژه ره ژا، قازیاخه، گیلاخه، نرمیله، ده مه رواسله، بنا شوانه، کنگر، سپل، سیدران، گوزروانه، لو، زرده لو، چنور، که ما، قومامه و توسی.
این رودخانه پر آب و زندگی بخش از اتصال آب بخشهای مختلف جنوب غربی، غرب و مرکز استان بوجود آمد. رودخانه هایی مانند قشلاق، گاوه رود و گردلان از مسیری طولانی و پیچ در پیچ می گذرند و زمین های کشاورزی زیادی را آبیاری می کنند. سیروان با گذر از مسیری طولانی به رودخانه لیلی می رسد و از آنجاست که به کردستان عراق وارد می شود. انتهای این مسیر طولانی و بعد از اتصال به رودخانه دیاله، رود دجله بوده که از رودهای پر اهمیت عراق بشمار می رود. این رودخانه آنقدر با اهمیت بوده که در کناره شمالی آن مقبره سلطان اسحاق قرار دارد؛ مقبره ای که نشان از حضور بیشمار مردم در کنار آن دارد.
عمارت آصف وزیری (خانه کرد)
عمارت آصف وزیری که بنای اولیه آن در زمان صفویه ساخته شده، دارای تالار تشریفات، راهروهای طرفین و اتاق ها بوده و در مرکز شهر سنندج واقع شده است. در دوران قاجار و دوران پهلوی قسمتهای دیگری به این بنا اضافه شده اند. گفته اند که خانواده معتمد هاشمی ها یا امجد الاشراف بانی ساخت این بنا بوده و توسط پدر آصف دیوان یعنی میرزا محمد رضای وزیر به تملک درآمده است و به این دلیل هم این عمارت به نام عمارت آصف معروف هست.
این بنا که در سال 1382 تحت عنوان موزه مردم شناسی کار خود را شروع کرد با نام عمارت خانه کرد شناخته می شود و سازمان میراث فرهنگی کردستان این بنا را در سال 1376 مرمت کرد و تحت تملک خود درآورد. این عمارت دارای چهار حیاط بوده که حیاط اندرونی، حیاط مستخدمین، حیاط مطبخ و حیاط بیرونی را شامل می شود و این حیاط ها سوای در و دالان ورودی این بنا هست و مساحتی حدود 4000 متر مربع دارد. این عمارت برای اینکه در سرمای کوهستانی کردستان آفتاب بیشتری به آن بتابد بخش اصلی آن رو به قبله و در شمال حیاط ساخته شده و از سقف های دو جداره و جرزهای قطور برای کم کردن نفوذ سرما در این بنا استفاده شد. برای در امان ماندن از سوز سرما ساخت ساختمان های دو طبقه به شکل مکعب بهترین نوع ساختمان ها می باشد تا بتوان بهتر گرمای داخل ساختمان را تحت کنترل داشت و از هدر رفت آن جلوگیری کرد.
اروسی و تالارهای این مجموعه فوق العاده زیبا طراحی و ساخته شده اند و طاق های هلالی این عمارت منظره ای زیبا و تحسین برانگیز را به آن بخشیده است. سنگهای تراش خورده و برجسته به همراه گچ بری ها و اروسی های قدیمی عمارت آصف خان را به یک عمارت باشکوه تبدیل نمود. حمام بزرگی هم که در این ساختمان وجود دارد، در نوع خودش بی نظیر و جالب توجه است. از داخل حیاط بیرونی یا حیاط اصلی این عمارت میتوان به این حمام وارد شد. قسمتهای تشکیل دهنده این حمام هم شامل حمام گرم، تون، خزینه، سرویس بهداشتی و خلوتی یا همان رخت کن، منبع آب اضافی حمام سرد یا سردینه، راهرو و سردر است.
موزه مردم شناسی عمارت خانه کرد از بزرگترین موزه های مردم شناسی بوده که در کشور ما وجود دارد و شامل غرفه صنایع دستی، کتابخانه، بخش عکسهای تاریخی و اسناد، بخش پوشاک، اتاق خان، غرفه بخش مطبخ زندگی روستایی، بخش کشاورزی، نگارخانه، حمام، حیات ورودی، غرفه های زندگی شهری، مکتب خانه، بخش زیورآلات و...هست.
عمارت سالار سعید (موزه سنندج)
عمارت سالار سعید در زمانی که ملا لطف الله شیخ الاسلام قاضی القضات منطقه کردستان بود، ساخته شد. این قاضی اهل سنت دستور ساخت این ساختمان را صادر کرد و زیر نظر وی مراحل و ساخت و آماده سازی انجام گرفت. بعد از مرگ ملا لطف الله شیخ الاسلام، نوادگان او عمارت سالار سعید را به دو بخش تبدیل کرده و به فروش رساندند. قسمت اندرونی این عمارت را خاندان حبیبی صاحب شده و قسمت بیرونی آن را عبدالحمید خان سنندجی در اختیار گرفت که به نام سالار سعید شهرت داشت. در حال حاضر، هر قسمت از بنای یکپارچه ساخت ملا لطف الله به نام مالکان آن شناخته می شود.
اداره فرهنگ وقت هم در سال 1316 هجری شمسی صاحب عمارت بیرونی گردید و برای کارهایی چون کتابخانه، دانشسرا و خانه پیش آهنگ آن را به کار رفت. در سال 1351 هجری شمسی، وزرات فرهنگ آن ساختمان را برای موزه مورد بازسازی قرار داد و در سال 1354 هجری شمسی هم عمارت سالار سعید سنندج تبدیل به موزه سنندج گردید و افتتاح شد. در قسمت آثار دوران اسلامی عمارت سالار سعید با دو بخش مجزا مواجه می شوید، بخش اشیای سفالی و اشیای فلزی. در بخش اشیای فلزی می توانید انواع سینی، دیگچه، سنگابه، کاسه، بادیه، پیه سوز و تنگ را ببینید.
در بخش اشیای سفالی هم آثاری وجود دارد که اغلب آنها از دیگر نقاط ایران به کردستان رسیده اند، آثاری از شهرهایی چون کاشان، نیشابور و ری. در کنار یک مجسمه و ریتونی که بی نهایت استادانه ساخته شده و با خطوط و نقوش و لعاب به زیبایی هر چه تمام تر تزئین، می توانید آثار هنرمندانه دیگری از دوران اسلامی مشاهده کنید، اشیایی چون بشقاب، قدح، تنگ و کاسه. بیشتر آثاری که در قسمت نمایش آثار عصر تاریخ عمارت سالار سعید می توانید ببینید، از تپه تاریخی زیویه استان کردستان بدست آمده است. راهرو خروجی، اتاق های جنب سالن اصلی و سالن اصلی موزه سنندج محل قرار گرفتن این اشیای باستانی است. در این بخش می توانید آثاری از طلا، مفرغ، عاج، سنگ، سفال و طلا را رویت کنید.
در بخش مفرغ موزه سنندج انواع تبر، ظروف، سوزن های دوخت، حلقه های مختلف و سنجاق های تدفینی چیده شده اند. در قسمت اشیای ساخته شده از عاج عمارت سالار سعید سنندج اشیای بسیار زیبایی از جنس استخوان و عاج بوده که تصاویری از نبرد و شکار، نقوش اسطوره ای و هندسی، سر پیکان و گلهای رزت با آنها ساخته شده است. آثاری که از جنس طلا در عمارت سالار سعید سنندج وجود دارند هم شامل قطعاتی از زیورآلات زنانه، ظروف و اشیای سفالی به رنگهای قرمز، خاکستری و نخودی هست. یکی از زیباترین اشیای این بخش، یک تنگ لعاب دار کوچک و منقوش بوده که لعاب آن زرد، سفید و فیروزه ای است و گلهایی به شکل گلچه دارد. از دیگر بخشهای موزه هم میتوان به قسمت نمایش آثار پیش از تاریخ و قسمت نمایش آثار موقت اشاره داشت.
بازار بیجار
مجموعه بازار بیجار مربوط به دوره قاجار بوده و در تاریخ 27 بهمن 1378 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. بازار در مرکز شهر بیجار واقع شده و شامل یک راسته طولانی شمالی جنوبی، تیمچه ای بنام حاج شهباز و سرایی به نام سرای امیر تومان هست. اکنون تعداد شانزده باب حجره از بافت قدیمی بازار در دو طرف راسته اصلی باقی مانده و مابقی حجره ها و راسته ها دستخوش تغییرات شده اند. در پوشش مغازه ها از طاق و تویزه استفاده شده و تاریخ دقیق ساختش مشخص نیست.
حمام حاج صالح
حمام حاج صالح در بافت قدیمی سقز و در مجموعه بازار این شهر به سبک اصفهانی ساخته شده و مجموعه کاملی هست که تمام ویژگی های یک حمام را دارد. این بنا شامل بخشهای مختلفی همچون بینه، سربینه، گرم خانه، خزینه، خلوتی ها، تون انبار (مخزن سوخت حمام)، سیستم آبیاری و فاضلاب است. قدمت این حمام به دوران صفویه بر می گردد اما بخشهایی از آن در دوران زندیه به بنا الحاق گشته و در واقع، قدیمی ترین حمام به جا مانده در شهر سقز هست. کادربندی و آهک بری های سقف و دیوارها و حجاری ستون ها از تزئینات بنا بوده و در تزئین و معماری حمام از گچ استفاده نکردند، چون در فضای بخارآلود و مرطوب آن مقاومت خود را از دست داده و می ریزد در حالی که رطوبت به استحکام آهک کمک هم می کند.
ستون های سنگی حمام سه تکه بوده و مقطعی هشت ضلعی دارند. نورگیرها در مرکز هر گنبد نور بیرون را به داخل محیط حمام هدایت می کنند. حفر ه های حجاری شده در سکوها هم به عنوان جاکفشی استفاده میشده و افراد در مدتی که در حمام مشغول استحمام بودند، دمپایی های چوبی به پا داشتند. این حمام در دوران پهلوی به زورخانه تغییر کاربری پیدا کرد. بعد از انقلاب اسلامی هم این مکان تا مدتی تعطیل و متروکه باقی ماند و نوادگان و فرزندان حاج صالح نیز درصدد فروش حمام و تبدیل آن به مغازه بودند. اما میراث فرهنگی استان کردستان برای جلوگیری از تخریب، حمام را خریداری کرده و پس از مرمت، این حمام به موزه تغییر کاربری داد.
مسجد خسروآباد گروس
مسجد خسروآباد گروس در شهرستان بیجار واقع شده است. این اثر در تاریخ 25 اسفند 1378 با شماره 2607 بعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. بنای مسجد مربوط به دوران قاجار بوده و با توجه به نامش احتمالا توسط خسروخان اردلان ساخته شد. این مسجد پلان شبستانی دارد که با شش ستون مدور و قطور آجری و پانزده گنبد مسقف شده است. از عمده تزئینات مسجد هم میتوان به آجرکاری و طرحهای گوناگون در بخشهای داخلی و خارجی اشاره کرد. به دلیل وجود چشمه جوشان و پرآب در نزدیکی مسجد، از قدیم الایام از آن در آب نمای داخلی حیاط استفاده میشد.
بازار سنندج
بازار سنندج بازاری بزرگ در مرکز شهر سنندج و خیابان فردوسی بوده که قدمتی تاریخی دارد. تاریخ ساخت این بازار قدیمی و تاریخی به زمان سلیمان خان اردلان در سال 1046 هجری قمری باز می گردد که نقشه آن به شکل مستطیل بوده و برخلاف تمام بازارهای ایرانی که بصورت خطی شکل گرفته اند، بازار سنندج با الهام از بخشهای حاشیه ای میدان نقش جهان اصفهان به شکل مستطیل ساخته شده است. در وسط این بازار سراهای مختلفی قرار گرفته که به خاطر احداث خیابان انقلاب به دو بخش مجزا تقسیم شده اند. سقف راسته بازار سنندج هم به صورت طاقی شکل بوده و طاق و گنبد از سنگ، خشت و آجر شکل گرفته اند.
با اینکه از بازار سنندج فقط سه دروازه قدیمی باقی مانده ولی با وجود مراکز خرید جدید، این بازار همچنان موقعیت و ارزش خودش را از لحاظ تجاری حفظ کرده است. در بازار سنندج میتوان شور و حیات را کاملا احساس کرد. پیر و جوان و زن و مرد با پوشیدن لباسهاس محلی خود به گشت و گذار در بازار مشغول هستند و آوای دلنشین موسیقی کردی همه جا به گوش می رسد. اگر دوست دارید که در کنار تهیه سوغات و خرید که به دلیل تنوع بالای مغازه ها به راحتی امکان پذیر هست، با مردم همنشینی کنید و با فرهنگ منطقه کردنشین ایران آشنا شوید، این بازار بهترین انتخاب است.
حمام شیشه
حمام شیشه سنندج از موادی که در حمام های سنتی دیگر مورد استفاده قرار می گیرند، بنا شد. این مواد که شامل گچ، سنگ و ملات مخصوص بوده، از مقاومت و استحکام خوبی برخوردار هستند. البته، لازم به ذکر است که تنها وجه تمایز این حمام نسبت به حمام های تاریخی و سنتی دیگر، تزئینات داخلی بوده که با استفاده از شیشه های رنگی و آهک بری حرفه ای انجام شده اند. طراحی و معماری خاص حمام شیشه بسیار زیباست، بگونه ای که طرحهای حیوانی، هندسی و گیاهی که در آن مورد استفاده قرار گرفته، چشم هر بازدید کننده ای را مجذوب خود می کنند. معماری داخلی آن از بخشهای مختلفی مانند حمام گرم با ستونهای محکم سنگی، بینه، هشتی، سربینه، درهای ورود و خروج، آبنماهای سرد و گرم و سکوها شکل گرفته است.
البته، ناگفته نماند که طراحی خاص این مکان به همین جا ختم نمی شود و معماری خزینه هایش بسیار زیباست. همچنین، از معماری خاص آبنماهای سرد و گرم و سکوها هم نباید غافل شد.
قلعه و غار تاریخی زیویه
قلعه و غار تاریخی زیویه مربوط به سده 3 و 4 هجری قمری بوده و در شهرستان سقز، روستای زیویه واقع شد. این اثر در تاریخ 10 مهر 1380 با شماره 4018 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. از این بنای تاریخی در سالنامه های آشوری ذکری به میان آمده و بیان شده که به دنبال شورش و طغیان اقوام مانایی (سده نهم تا ششم پیش از میلاد) از طریق قلعه عملیات های جنگی صورت گرفته اند. اعتبار و شهرت جهانی زیویه به سال 1325 باز می گردد که در اثر عوامل جوی و ریزش برف و باران قسمتی از راس بنا تخریب و آثار و اشیا به صورت اتفاقی کشف شدند.
اولین عملیات باستان شناسی در این منطقه توسط رابرت رایسون آمریکایی در سال 1945 انجام گرفت. در فاصله سالهای 1325 تا 1323 هم یک یهودی به نام ایوب رب نوع به مدت 8 سال اقدام به کاوش کرد. در سال 1354 نصرالله معتمدی کاوش و بررسی اشیای کشف شده در زیویه را آغاز نمود. در دور دوم فعالیت های باستان شناسی معتمدی هم که 6 سال به طول انجامید، آثار بسیار ارزشمندی کشف شد.
مسجد جامع سنندج
مسجد جامع سنندج یا دارالاحسان که توسط امان الله خان اردلان، حاکم کردستان در خیابان امام خمینی ساخته شد، کتیبه ها و کاشیکاری های زیبایی را به معرض نمایش گذاشته که بازدید از آنها خالی از لطف نیست. مسجد جامع سنندج که در 1227 بنا شده، در ابتدای ساخت علاوه بر کاربری مسجد، مدرسه هم محسوب میشد و شاگردان بسیاری را پرورش داده است. درآمد حاصل از فروش محصولات باغهای روستای خلیچیان برای تامین هزینه تحصیل محصلان مدرسه و حقوق معلمان صرف میشد. این مسجد به مرور زمان متحمل آسیب های بسیاری شده و چندین بار عملیات مرمت روی آن صورت گرفت تا به شکل امروزی درآمد. کاشی هایی که امروزه بخش اصلی این بنا را تشکیل داده اند، به قیمت بالا از فروشندگان بازار سنندج خریداری شدند و جلوه ای رویایی را به مسجد بخشیدند.
مسجد جامع سنندج به گونه ای ساخته شده که نسبت به سایر خانه و ساختمانهای سنندج در سطح بالاتری قرار گیرد. علت این شیوه ساخت، وضوح صدای اذان بوده که به مانند نوایی گوش نواز مردم شهر را به اقامه نماز فرا می خواند. خیابان و معابر اطراف نسبت به مسجد به گونه ای قرار گرفته که در عین پیوستگی و حفظ ارتباط، شلوغی آنها برای مسجد مشکلی ایجاد نکنند. همانطور که گفتیم، کاشیکاری یکی از هنرهای مهم استفاده شده در مسجد جامع سنندج هست و کاشی های آن از بازار بزرگ شهر سنندج تهیه شده اند. این کاشی ها در رنگهای زیبا و با طرح های گل و گیاه بچشم میخورند که با اینکه چندین سال از قرارگیری آنان در نمای مسجد گذشته، ولی همچنان شکوه و زیبایی خود را حفظ کرده اند.
در ساخت این بنا از هنر معماران، آجرتراشان، کاشیکاران و نجاران اصفهانی بهره برده شده که در همان زمان هنر خود را به علاقمندان تعلیم می دادند. حوضی در بخش مرکزی این مسجد تعبیه شده که آب آن از قناتی در پنج کیلومتری شمال غربی سنندج به این نقطه آورده میشد. وجود این حوض علاوه بر زیبایی، باعث خنک شدن محوطه مسجد در فصل تابستان شده است.
مجموعه تفریحی پارک آبیدر
پارک تفریحی آبیدر که به نام پارک کوهستانی آبیدر نیز شهرت دارد، یکی از مناطق گردشگری ساکنین و مسافران سنندج بوده که با منظره زیبایی که از شهر دارد، یکی از بهترین انتخاب هاست. دلیل نامگذاری این مجموعه به نام آبیدر، قرار گرفتن در دامنه کوه آبیدر هست. در این پارک چندین باغ و چشمه طبیعی وجود داشته که یکی از بزرگترین باغ های این مجموعه باغ امیریه است و بزرگترین سینمای روباز خاورمیانه را در خود جای می دهد. مجموعه تفریحی آبیدر از قدیم محل تفریح مردم سنندج بوده و کوه آبیدر بین اهالی منطقه بسیار محبوب و با اهمیت هست.
در این قسمت از شهر که بایستید، سنندج را زیر پای خود خواهید دید و اگر به عکاسی یا نقاشی علاقه داشته باشید، می توانید تصاویر زیبایی را خلق کنید. شایان ذکر هست که ورودی مجموعه تفریحی آبیدر برای اتباع ایرانی و غیر ایرانی رایگان بوده و شما به همراه خانواده می توانید بدون پرداخت کمترین هزینه از بخشهای تفریحی آن بهره ببرید. اگر تمایل دارید که آخر هفته خود را در کنار خوردن کباب و لذت بردن از هوای تازه شاد و خاطره انگیز سپری کنید، مجموعه تفریحی آبیدر با دارا بودن بوفه خوراکی، رستوران، کافه، سرویس بهداشتی مردانه و زنانه و فضای مجزا برای بازی کودکان پیشنهاد خوبی برای شماست.
آشنایی با روستاهای دیدنی استان کردستان
روستای پالنگان
پالنگان نام روستایی پر جاذبه در دهستان ژاورود شهرستان کامیاران استان کردستان بوده که در گذشته پالنگان یا محل زیست پلنگ نامیده میشد و در زبان کردی معنی آن تکیه دادن است. قدمت روستای پالنگان به حدود سه هزار سال پیش باز می گردد. مردم این روستا دارای لهجه اورامی بوده و از محصولات و سوغاتی های این روستا هم میتوان به گندم، گیوه بافی، عسل طبیعی، موج بافی، جاجیم بافی، جو و انواع مواد لبنی اشاره کرد. روستای پالنگان از نوع روستاهای پلکانی بوده که با طبیعت متفاوت و ویژه ای که در فصول مختلف سال به همگان نشان می دهد، شناخته شده است.
روستای پالنگان خانه هایش با سنگ و به صورت پلکانی ساخته شده و در دو طرف دره ای قرار دارنذ. در نزدیکی این روستا دره زیبای تنگی ور قرار گرفته که باعث طراوت و سرزندگی این روستا شده است. رودی هم از کوه های سر به فلک کشیده پیرامون روستا و از حدود 20 چشمه جوشان سرازیر می شود، دارای آبی گوارا و زلال بوده و به رود سیروان می ریزد. این روستا ناملایمات زیادی را در طول دوران گذشته شاهد بوده و بارها تخریب و ویران گشته و از نو ساخته شده است. در زمانی هم که هلوخان اردلان بر این سرزمین ها حکومت میکرد، پالنگان را به عنوان مرکز حکومت خود برگزید.
اگر بخواهیم شما را با تفریحات و سرگرمی های مردم روستای پالنگان آشنا کنیم، باید از بازی هایی همچون چاک چاک، غل غلان، گرز بازی، کوشه کوشه و اسب سواری نام ببریم که در مواقع بیکاری علی الخصوص در فصل های خزان و زمستان در کوچه ها یا ارتفاعات بسیار زیبای این روستا اجرا می شوند. با ساکن شدن در این روستا می توانید از خوشمزه ترین خوراکی این ناحیه که طبخ انواع ماهی است هم لذت ببرید. وجود سنگ قبرهای قدیمی که با خط کوفی بر روی آن نوشته اند یا خرابه های باقیمانده از بناهایی چون مساجد و قلعه پالنگان و همچنین باغ های زیبا و منازل قدیمی حاکی از این است که سنگ بنای این روستا در زمان ساسانیان گذاشته شد.
روستای ژیوار
روستای ژیوار در شهرستان سروآباد، در جنوب کوههای کوسالان و در کنار رودخانه سیروان واقع شد. ژیوار در گویش کردی به معنی زندگی هست. این روستا در میان دره ای قرار دارد که باغ ها و جنگل های سرسبز بلوط حاشیه آن را فرا گرفته اند. تابستان های گرم و معتدلی داشته و زمستان های آن سرد هستند. روستای ژیوار یکی از روستاهای مطرح ایران بوده، از نظر پاکی رتبه سوم کشوری را دارد و دارای مناطقی زیباست. به علت صعب العبور بودن مسیرش کمتر به آن اهمیت داده شد.
بافت پلکانی روستا و بناهای سنتی آن، تراکم باغ های انار، انگور و انجیر، مسیر رودخانه سیروان، دره دربند در وسط روستا، کوه مشهور و مرتفع کوسالان در شمال روستا، پوشاک و لباس محلی اهالی، میهمان نوازی مردم روستا، قرار گرفتن روستا در دره و حصار کوههای دیدنی و جنگلهای سرسبز و استراحتگاه چشمه دیدنی و بسیار خنک چه مه هم از جذابیت های روستا به شمار می روند. در جلسه شورای ثبت در تاریخ 25 دی 93 هم این روستا به ثبت ملی رسیده است.
روستای اورامان تخت
در استان کردستان و شهرستان مریوان، روستایی تاریخی وجود دارد که در دل کوهستان قرار گرفته و به نام هزار ماسوله معروف است. نام این روستا اورامان تخت است. این روستای با قدمت دارای طبیعت و همچنین معماری زیبایی است. نام این روستا به معنای سرزمین اهورا (اورا + مان) یا جایگاه خورشید هست. این روستا حدود 1000 سال قدمت داشته و از جمله روستاهای قدیمی و تاریخی کشور به حساب می آید. اورامان تخت کردستان در قسمت جنوب شرقی مریوان قرار دارد و به دو قسمت تقسیم شده است؛ بخشی از آن در حلبچه عراق و بخش بزرگتر آن در کرمانشاه و کردستان قرار دارد. 3 بخش اصلی این روستا هم شامل هورامان تخت، ژاورو و لهون هست.
اورامان تخت در دل کوهستان قرار گرفته و به همین دلیل طبیعت زیبایی دارد. دو رود سیروان و لیله از دل این روستا می گذرند و در جایی به نام دروله که مرز ایران و عراق به حساب می آید، به هم می رسند. همین دو رودخانه فضایی با طراوت را در این روستا ایجاد کرده اند. از دیگر عناصر طبیعی این منطقه میتوان هم به چشمه بل و جنگلهای سرسبز و زیبا اشاره کرد. در جنگلهای این منطقه درخت زالزالک، گلابی وحشی و بلوط وجود دارد. چوب این درختان از گذشته تا به امروز برای گرم کردن خانه ها و همچنین اجاق ها استفاده میشد.
خانه ها در این روستا مانند ماسوله به صورت پلکانی قرار گرفته و حیاط هر خانه پشت بام خانه پایین تر است. خانه ها تماما از سنگ که مصالح بومی این منطقه هست و به سبک خشکه چین ساخته شده اند. این روستا به دلیل داشتن چنین معماری خاصی و طراحی بسیار زیبای خانه ها در گذشته از اهمیت بسیاری در بین فرمانروایان برخوردار بوده است. توجه به این روستا، علاوه بر معماری آن، به دلیل آب و هوای بسیار خوب و همچنین خانه پیر شالیار هست.
پوشش مردم این روستا مانند مردم کردنشین است. خانم ها پیراهن های بلندی می پوشند و بر سر خود نوعی کلاه به نام طاس کلاه قرار می دهند که دو آن نیز روسری می پیچند. خانم ها همچنین روی دوش خود قبایی می اندازند. آقایان هم در کنار پیراهن های مخصوص خود، عمامه ای به سر دارند و گیوه یا کلاش به پا می کنند.
روستای نگل
روستای نگل در 65 کیلومتری شهر سنندج و در مسیر سنندج مریوان قرار دارد. این روستا در میان دره قرار داشته و رودخانه شوشیر از جنوب آن میگذرد. این روستا از طرف شمال به کوه حسن عالی، از جنوب شرقی به کوه پل چرمو، از جنوب به کوه قژاکان، از شمال غربی به دره کانی چرمو و کوه کوره میانه، از غرب و جنوب غربی به دره کاچول و از شمال شرقی هم به رسنی دره محدود می شود. مردم روستای نگل به زبان کردی سورانی سخن می گویند و اهل تسنن هستند.
قرآن نگل هم قرآن بزرگی است که با خط کوفی بر کاغذ ضخیم و قهوه ای رنگی نوشته شده و به علت تشابهش با پوست در بین مردم به پوست آهو شهرت یافت. سبک و شیوه نگارش قرآن مربوط به سده چهارم هجری است اما مردم روستا آن را به عثمان بن عفان، خلیفه سوم نسبت می دهند. این قرآن هم اکنون در مسجد روستا نگهداری می شود و مورد احترام فوق العاده مردم است. درباره پیدایش قرآن نگل می گویند که در زمان گذشته، چوپانی در این منطقه سرگرم چرای گوسفندان بوده که ناگهان گل بسیار زیبایی توجه او را به خود جلب می کند.
وقتی گل را از زمین بیرون می آورد، چاله ای پدید می آید و صندوقچه ای را می بیند. چوپان که به تنهایی نمی تواند صندوقچه را بیرون آورد، اهالی روستا را خبر می کند. مردم صندوقچه را بیرون می آورند و می بینند قرآن بزرگی در آن صندوقچه وجود دارد. چون این قرآن در اثر توجه چوپان به گلی زیبا کشف شده بود، این محل به نوگل معروف شد و مردم هم مسجدی به نام مسجد نوگل را بنا نهادند.
روستای تنگی ور
روستای تنگی ور در 45 کیلومتری شمال غربی شهر کامیاران هر سال میزبان تعداد زیادی از مسافران ورودی به کردستان در تعطیلات نوروزی و تابستان هست. این روستا به لحاظ غنای آثار باستانی و ذخیره نمادهای فرهنگی کم نظیر بوده و آثار به جا مانده و کشف شده در دره نزدیک به این روستا نشان از تاریخ دیرینه و تمدن و فرهنگ کردستان در هزاره های قبل از میلاد مسیح دارد. نقش برجسته و سنگ نبشته کوه زینانه یکی از این آثار بوده که در بلندترین نقطه صخره کوه و در یک طاق نما به ارتفاع 120 سانتیمتر، عرض 170 سانتیمتر و عمق 35 سانتیمتر حجاری شده است. درون طاق نما هم نقش برجسته انسانی به طول نیم متر و عرض 35 سانتیمتر حکاکی شده که احتمالاً تصویر سارگن دوم، پادشاه آشوری هست.
دیگر روستاهای استان کردستان
نحوه دسترسی به استان کردستان
برای رسیدن به این استان دیدنی 2 راه پیش روی شما قرار می گیرد: راه زمینی و راه هوایی. اگر می خواهید از راه هوایی به کردستان برسید، می توانید از شهر خود پروازی را به مقصد فرودگاه سنندج برنامه ریزی کرده و به آسانی خود را به این استان برسانید. در نهایت هم پس از رسیدن به سنندج می توانید با استفاده تاکسی و اتوبوس های موجود به دیگر شهرهای کردستان بروید. اگر هم می خواهید با ماشین خودتان به سفر بروید و از زیبایی های مسیر لذت ببرید، می توانید از تهران راهی آزادراه قزوین به زنجان و همدان شده و سپس، در دو راهی اول و بین کرمانشاه و همدان مسیر کرمانشاه را در پیش بگیرید. در نهایت هم پس از عبور از کامیاران به سنندج خواهید رسید.
به جز تهرانی ها، اگر از سمت شرق راهی شوید، باید از مسیر زنجان بیجار و از سمت همدان از مسیر همدان قروه حرکت کنید. اگر هم از سمت شمال (آذربایجان غربی) راهی شوید، باید از مسیر تکاب بیجار، بوکان سقز و سردشت بانه استفاده نمایید. اگر از سمت جنوب راهی شوید، باید از مسیر کرمانشاه باختران به کردستان برسید. در ضمن، لازم هست بدانید که فاصله تهران و سنندج 512 کیلومتر بوده و به اندازه 6 ساعت رانندگی طول می کشد تا از تهران به سنندج برسید.
برنامه سفر به استان کردستان
برنامه پیشنهادی ما برای شما، سفری 3 روزه به استان کردستان هست و ما شهرهای سنندج، مریوان و سقز را انتخاب کرده ایم که بسیار دیدنی هستند.
روز اول
روز نخست را با شهر سنندج شروع می کنیم که مرکز استان هست. پس از انتخاب اقامتگاهی مناسب، راهی شهر می شویم تا از جاذبه های آن دیدن کنیم. پیشنهاد اول ما، عمارت آصف وزیری یا خانه کرد هست که بسیار دیدنی بوده و بازدید از آن 1 ساعت زمان می برد. خانه کرد موزه مردم شناسی مناطق کردنشین و بزرگترین موزه مردم شناسی مربوط به یک قوم در کشور ایران است که در خیابان امام خمینی سنندج واقع شد. این موزه در عمارت آصف دایر گردیده که یکی از بزرگترین عمارتهای اعیانی و اماکن دیدنی سنندج است و دارای ارزشهای ویژه معماری از لحاظ آجرکاری، گچ بری و اروسی سازی. بنای اولیه آن مربوط به دوره صفویه بوده و در دوره های قاجار و پهلوی تکمیل شده است.
پس از آن و با حدود 7 دقیقه رانندگی، خود را به جاذبه بعدی یعنی عمارت سالار سعید یا موزه سنندج می رسانیم که بازدید از آن هم 1 ساعت طول می کشد. این موزه در خیابان امام، کوچه حبیبی و در بخش بیرونی عمارت ملا لطف الله شیخ الاسلام که امروزه به خانه سالار سعید مشهور است، قرار دارد و در آن اشیای تاریخی کشف شده از استان کردستان و سایر نقاط ایران به نمایش گذاشته شد. اروسی این مورد از دیدنی های معروف استان کردستان یکی از نمونه های بی نظیر هنر اروسی سازی و کار استادکاران سنندجی بوده و عمارت ملا لطف الله هم از بناهای باقیمانده دوران قاجار است.
پس از آن و با حدود 5 دقیقه رانندگی به جاذبه بعدی یعنی عمارت خسروآباد می رسیم که بازدید از آن 1 ساعت زمان می برد. این عمارت در بلوار خسروآباد (شبلی) قرار دارد. عمارت در نوع خود بی نظیر بوده و سالها مرکز حکومت حکام اردلان به ویژه خسروخان بوده است. مجموعه عمارت و باغ آن افزون بر دو بخش اصلی یعنی قصر سلطنتی با ورودی ستون دار در بخش غربی و ساختمانهای شرقی با غلام گردش ها و ایوان ستون دار مشرف بر صحن عمارت و فضای بیرونی بنا دارای فضاهای دیگری چون حمام، اتاق قاپ چیان و خدمت کاران است. تزئینات معماری این بنا شامل گچبری، آجرکاری، اروسی های زیبا و حوض چلیپا شکل داخل عمارت هست.
سپس، با حدود 12 دقیقه رانندگی به بازار سنندج می رسیم که بازدید از آن 2 ساعت زمان می برد. این بازار در دو طرف خیابان انقلاب قرار گرفته و در سال 1046 هجری قمری و همزمان با مرکزیت یافتن شهر سنندج به عنوان مرکز حکومت اردلان ها ساخته شده است. پلان این بازار به صورت مستطیل بزرگی بوده که در اکثر خیابان کشی دوران حکومت پهلوی به دو بخش تقسیم شده و بخش شمالی آن بازار سنندجی و بخش جنوبی آن بازار آصف نام گرفت. با وجود مراکز خرید جدید، این بازار همچنان موقعیت و ارزش خود را از لحاظ تجاری حفظ نموده است.
حال، ظهر فرا رسیده و بهتر است برای صرف ناهار و استراحت اقدام کنیم. با حدود 3 دقیقه رانندگی خود را به رستوران جهان نما می رسانیم و حسابی از طعم غذاهای این منطقه لذت می بریم. پس از استراحت، با حدود 9 دقیقه رانندگی خود را به جاذبه بعدی یعنی مسجد جامع سنندج می رسانیم. این اثر در ضلع شمالی خیابان امام خمینی قرار گرفت. براساس مدارک موجود، در زمان احداث مسجد مربوط به دوره قاجار بوده و به دستور امان الله خان والی کردستان در سال 1228 هجری قمری ساخته شده است. این مسجد دو ایوانی هست با یک حیاط مرکزی که در پیرامون آن 12 حجره برای طلاب علوم دینی ساخته شده است.
مسجد دارای شبستانی بزرگ با 24 ستون است و اطراف شبستان و سرستون ها با آیات کلام الله مجید مزین شد. برای تزئین دیوارهای مسجد هم از کاشی های هفت رنگ استفاده شده و در ازاره آن سنگ مرمر به کار رفته است. این بازدید حدود 1 ساعت زمان می برد. پس از آن هم با 17 دقیقه رانندگی به جاذبه بعدی یعنی حمام شیشه می رسیم که بازدید از آن 1 ساعت زمان می برد. حمام شیشه در ضلع شمالی بلوار کردستان در سنندج و مجاور پل و مسجد ملاویسی قرار دارد. این جاذبه دارای فضاهای ورودی، هشتی، سربینه و حمام گرم با ستونهای سنگی بوده و سکوها، آب نمای گرم و سرد و خزینه دارای خصوصیات ویژه ای هستند. در حمام زنانه در کوچه مجاور حمام قرار دارد.
از در و پنجره ها و شیشه های رنگی که وجه تسمیه حمام به آن بر می گردد، آثار زیادی باقی نماند. از دیگر ویژگی های این بنا، تزئینات آهک بری بوده که شامل نقشهای مختلف گیاهی و حیوانی هست. به احتمال قریب به یقین، این حمام در دوره قاجار بنا شد. حمام شیشه تا چند سال پیش مورد استفاده بوده و در سال 83 به صورت کامل مرمت شد. پس از آن و با حدود 20 دقیقه رانندگی هم به مجموعه تفریحی پارک آبیدر رسیده که بازدید از آن 4 ساعت زمان می برد. این مجموعه یکی از جاذبه های گردشگری سنندج بوده و در انتهای خیابان آبیدر قرار دارد.
شهر سنندج از فراز این پارک چشم انداز بسیار زیبایی دارد. چندین باغ و چشمه طبیعی هم در این پارک وجود داشته و یکی از بزرگترین باغ های این مجموعه باغ امیریه بوده و بزرگترین سینمای روباز (تابستانی) کشور و خاورمیانه در این باغ جای گرفته است. این دیدنی از قدیم الایام تفریحگاه مردم سنندج بوده و کوه آبیدر هم دارای محبوبیت خاصی در میان مردم است. در نهایت هم به اقامتگاه باز می گردیم تا با حدود 1 ساعت و 58 دقیقه رانندگی به شهر بعدی یعنی مریوان برسیم و روز دوم سفر را شروع کنیم.
روز دوم
پس از انتخاب اقامتگاه و صرف صبحانه، بهتر است راهی شهر شویم تا یک روز کامل را میهمان مردم مریوان باشیم. جاذبه پیشنهادی ما در گام نخست، آبشار گویله هست. بازدید از این جاذبه طبیعی حدود 1 ساعت زمان می برد. آبشار گویله در 20 کیلومتری شهرستان مریوان و در نزدیکی روستای گویله قرار دارد. این جاذبه در میان جنگلهای پر پوشش منطقه مرزی کردستان در محور سقز مریوان دیده شده و ارتفاع آن به بیش از 50 متر می رسد. پس از آن و با حدود 21 دقیقه رانندگی به جاذبه بعدی یعنی پل گاران می رسیم که بازدید از آن هم 1 ساعت زمان می برد.
پل گاران روی رودخانه دائمی گاران که از ارتفاعات بلند و برف گیر منطقه سرشیو مریوان سرچشمه می گیرد، ساخته شد. این جاذبه ارتباط بین دو منطقه جانوره و گاران در مریوان را فراهم می کند. این پل تاریخی در 10 کیلومتری شمال شرقی مریوان و در مسیر گاران تیژتیژ واقع شده و در زمانهای نه چندان دور ارتباط بین دو منطقه اسلام دشت و گاران را فراهم میکرد. ساخت پل تاریخی گاران با بسترسازی آغاز و سپس پایه های آن ایجاد شد. در ساخت آن هم از ملات، سنگ، ساروج و آجر بهره برده اند.
پس از آن و با حدود 41 دقیقه رانندگی به جاذبه بعدی یعنی دریاچه زریوار می رسیم که بازدید از آن 3 ساعت زمان می برد. این دریاچه یکی از زیباترین جاذبه های طبیعی منطقه بوده و با دارا بودن امکانات رفاهی و تفریحی متعدد می تواند میزبان شما برای پیک نیک و گشت و گذار باشد. حال، دیگر ظهر رسید و بهتر است در یکی رستوران های اطراف دریاچه ناهار را خورده و کمی استراحت کنیم تا بتوانیم روز را پر انرژی ادامه دهیم. پس از استراحت، با حدود 13 دقیقه رانندگی به جاذبه بعدی یعنی بازارچه مرزی مریوان می رسیم که بازدید از آن 2 ساعت طول می کشد.
این بازارچه در 15 کیلومتری شهر مریوان قرار دارد و کالاها به صورت ترانزیت از کردستان عراق رد و بدل می شوند. بازارچه مرزی مریوان یکی از بزرگترین و باارزش ترین بازارهای غرب کشور هست، چرا که موقعیت مرزی این شهر و ورود اجناس خارجی با قیمت های خیلی مناسب باعث شده تا اینجا همیشه مشتری های زیادی داشته باشد. اینجا همه چیز دارد از وسایل خانگی و الکترونیکی گرفته تا پوشاک و...بازار اورامی ها هم محل فروش این اجناس است. علاوه بر کالاهای خارجی، صنایع دستی مثل کفش محلی، لباس مردانه پشمی و زیورآلات سنتی زنانه آنقدر وسوسه کننده هستند که به راحتی نمی توانید بدون خرید اینجا را ترک کنید.
پس از آن هم با حدود 1 ساعت و 36 دقیقه رانندگی به روستای اورامان می رسیم که بسیار دیدنی هست و می تواند پایان بخش سفر ما به مریوان باشد. این روستا در جنوب شرقی مریوان کردستان جای دارد و خونگرمی و میهمان نوازی مردمانش شهره است. روستای اورامان به دلیل دارا بودن طبیعتی سرسبز حس پا گذاشتن در بهشت را در آدمی زنده می کند. معماری روستای اورامان پلکانی بوده و به دلیل اینکه در زمانهای گذشته به عنوان مرکز فرمانروایی شاهان و سلاطین مورد استفاده قرار گرفت، با نام اورامانات تخت شهرت یافته است. علاوه بر دارا بودن زیبایی های تاریخی و طبیعی، تنوع رنگ و طرح در لباسهای محلی ها جلوه ای خاص را به روستای اورامان می بخشد که همین تنوع رنگ سوژه ای مناسب برای عکاسی و نقاشی به حساب می آید.
حرفه اکثر اهالی روستا باغداری و کشاورزی است و محصولاتی مانند قارچ، کنگر، کرفس، گردو، انگور و انجیر را پرورش می دهند. هنر در خون اهالی روستای اورامان موج می زند و در اقلامی که به عنوان سوغات میتوان از این منطقه به همراه برد نظیر گلیم، سجاده، نمد، سبد و گیوه، به راحتی هنر دست روستائیان را میتوان از نزدیک حس و لمس کرد. روستای اورامان هر ساله میزبان گردشگران داخلی و خارجی بسیاری است که به شوق شرکت در مراسم پیر شالیار به این روستا می آیند. این آیین مملو از شور، رقص و هیجان است و می تواند برای مسافران جالب باشد و در آن غذاهای محلی خوش طعم و لذیذی نظیر آش دوغ، رشته پلو، خورش خلال، ترخینه و ساوار پیلاو پخته می شوند که هنر آشپزی زنان کرد را به رخ همگان می کشند.
شایان ذکر است که روستای اورامان به دلیل قرارگیری در منطقه کوهستانی تابستانی خنک دارد. همچنین، لازم دانستیم بدانید که روستای اورامان زمستانهای سرد و سختی دارد و به هیچ عنوان این فصل برای سفر توصیه نمی شود. به دلیل کوهستانی بودن نیز می توانید از قاطر، اسب و الاغ برای دست یابی به زیبایی های روستای اورامان بهره ببرید. شب را میهمان زیبایی های این این مورد از دیدنی های معروف استان کردستان باشید تا صبح که به سقز برویم.
روز سوم
پس از خداحافظی با مردم خون گرم مریوان، با حدود 2 ساعت و 31 دقیقه رانندگی به سقز می رسیم. پس از انتخاب اقامتگاهی مناسب، راهی شهر می شویم تا روز پایانی سفر را میهمان زیبایی های سقز باشیم. جاذبه پیشنهادی اول، حمام حاج صالح هست که بسیار دیدنی بوده و بازدید از آن 1 ساعت زمان می برد. از روی معماری این جاذبه میتوان فهمید که زمان ایجاد آن به دوران صفویان انتقال می یابد. حجاری های روی ستون ها و آهک بری های سقف و دیوارها فضای درونی این حمام را به سبک زیبایی تزئین و آراسته کرده اند. این دیدنی از قسمت هایی چون مخزن سوخت، خلوتی ها، گرمخانه، سربینه و بینه، خزینه و سیستم فاضلاب تشکیل شده است.
ستون های این حمام را که می بینید، مطمئنا شما را جذب خود خواهند کرد، زیرا این ستون ها از سه قسمت تشکیل شده و دارای مقطع هشت ضلعی هستند. در واقع، شواهدی که در این حمام وجود دارند، نشان می دهند که امکانات بسیار خوبی توسط حمام در اختیار مشتریان قرار داده میشد. کاربری آن در زمان پهلوی به زورخانه تغییر کرد اما بعد از انقلاب بر روی آن مرمت و بازسازی هایی صورت گرفت و به موزه حمام حاج صالح تبدیل شد.
پس از آن و با حدود 5 دقیقه رانندگی، به جاذبه بعدی یعنی بازار سقز می رسیم که بازدید از آن هم 3 ساعت زمان می برد. بازار سقز در زمانهای گذشته از ارزش و اعتبار بالایی برخوردار بود. امروزه در مرکز شهر سقز بازاری با این نام وجود دارد که متاسفانه آن بازار قدیمی و اصلی نیست و با بررسی شواهد و آثاری که از گذشته به جای مانده، میتوان پی برد که این بازار از ارزش اقتصادی زیادی برخوردار بوده است. راسته های این بازار را که امروزه می بینیم، به صورت کامل مرمت شده و هیچ شباهتی به راسته آن بازار کهن ندارند.
حال، بهتر است که برای صرف ناهار و رفع خستگی به رستوران کردستان برویم که با ما به اندازه 7 دقیقه رانندگی فاصله دارد. پس از ناهار، بهتر هست که زمان را از دست نداده و با حدود 9 دقیقه رانندگی به جاذبه بعدی یعنی مسجد دو مناره برویم که بازدید از آن 1 ساعت زمان می برد. قدمت این اثر از نظر برخی، به دوران شیخ حسن مولانا آباد باز می گردد. از آن جهت این مسجد را مسجد دو مناره می نامند که بر روی آن دو مناره بلند قرار دارند. معماری مسجد و کاشیکاری های انجام گرفته در آن هم به گونه ای بوده که ثابت می کند به اواخر دوران افشاریه و اوایل حکومت زندیه تعلق دارد.
نمازگزاران برای انجام این فریضه الهی در داخل حوضخانه ای که بر بالای آن گنبدی قرار گرفته، وضو می گرفتند. با بررسی این حوضخانه و شواهد و آثار موجود، به این نتیجه می رسیم که به احتمال زیاد قدمت حوضخانه از خود مسجد بیشتر است. پس از آن و با حدود 2 دقیقه رانندگی به جاذبه بعدی یعنی پارک مولوی کرد می رسیم که بازدید از آن 2 ساعت زمان می برد. این پارک در 1344 و توسط شخصی به نام نوری ایجاد شد. ابتدا، هیچ یک از ویژگی های فنی و کاربری های مختلف در پارک رعایت نشده بود و بیشتر حالت پارک جنگلی داشت. سپس، شهرداری به آن رسیدگی کرده و حال با داشتن سه ورودی، سرویس بهداشتی، نمازخانه، مسیر پیاده روی، کتابخانه، سالن تئاتر و شعر، بوفه و زمین بازی توانست تا به یکی از پارکهای معروف بدل گردد.
پس از آن هم با حدود 1 ساعت و 2 دقیقه رانندگی به جاذبه آخر یعنی منطقه حفاظت شده عبدالرزاق می رسیم که بازدید از آن هم 2 ساعت طول می کشد. منطقه حفاظت شده عبدالرزاق که به عنوان سومین منطقه حفاظت شده کردستان محسوب می گردد، وسعتی در حدود 43 هزار و 950 هکتار را به خود مختص کرد. در این جاذبه بیش از 350 گونه از گیاهان مختلف وجود دارند. 80 گونه از پرندگان و 17 گونه از پستانداران گوناگون را در این منطقه حفاظت شده می شود از نزدیک شاهد بود. لک لک، مرغ حق، قوچ، کبک، قرقی، شغال، هما و میش از گونه های جانوری و پرندگان این منطقه و همچنین کما، بادام وحشی، میخک، گون، مرزه از گونه های گیاهی این مورد از دیدنی های معروف استان کردستان هستند.
در نهایت هم راهی اقامتگاه شده، پرونده سفر به کردستان را می بندیم و راهی شهر خود می شویم.
ورود به همگردی