تعداد زیاد اشیای باستانی در کشور توجه به چگونگی رفتار با آنها را کاهش داده است

ایلنا/ براساس اخبار منتشر شده، تعداد زیاد اشیای باستانی در کشور توجه به چگونگی رفتار با آنها را کاهش داده است.

غلامرضا رحمانی (رئیس پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار فرهنگی تاریخی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری) با اشاره به وجود دستورالعمل های داخلی و بین المللی برای در دست گرفتن اشیای تاریخی و باستانی به منظور معرفی آنها گفت: براساس نوع و جنس اشیا، نوع برخورد کارشناسان متفاوت است. ضمن آنکه این کار یک کار کاملا تخصصی است. باید بدانیم میزان آسیب شی چقدر است؛ چه آسیب هایی دیده؛ تزییناتی که روی آن هست در برابر سایش یا حتی جنس دستکش های مختلفی که به دست می کنیم چه عکس العمل هایی نشان می دهد و… اینها موضوعاتی هستند که باید قبل از در دست گرفتن اشیای تاریخی و باستانی مورد توجه قرار گیرد.

از این روست که نمی توانیم دستورالعملی جامع و واحد برای برخورد با تمام اشیا داشته باشیم اما می توانیم مبانی برای جابجایی، نمایش و گذاشتن در ویترین داشته باشیم. تمام این موارد باید توسط متخصصان موزه داری انجام شود از این روست که افرادی در این رشته دانشگاهی تحصیل می کنند و واحدهای متفاوتی درخصوص اصول برخورد، آسیب شناسی و فن شناسی آثار می خوانند.

او پیرامون اینکه تعداد زیاد اشیای باستانی در کشور توجه به چگونگی رفتار با آنها را کاهش داده است، ادامه داد: گاهی نیاز است تا بر روی برخی از اشیا مطالعه بیشتری صورت گیرد. این اشیا دارای اطلاعاتی هستند که باید استخراج شوند. امروزه فناوری های نوین به ما در این استخراج اطلاعات کمک می کند تا معضل لمس اشیا به حداقل خود برسد. مستندنگاری، عکاسی دقیق، روش های اسکن دقیق و… از جمله مواردی هستند که به ما کمک می کنند تا اگر قرار است خوانشی روی شی صورت گیرد، آسیب نگاری و آسیب شناسی کنیم این کار را بدون لمس اشیا انجام دهیم.

حتی اگر بخواهیم بدون نمونه برداری از ترکیبات، ساختار و عناصر شی مطلع شویم، به راحتی با استفاده از ابزارهای نوین و جدید این اطلاعات در دسترس خواهد. فقط باید به متخصصین این رشته اعتماد کنیم. خوشبختانه در داخل کشور، برخی از این ابزارها را داریم؛ بطور مثال برای مطالعه بر روی اشیای خاص که مطالعه های غیر تخریبی است و نمونه برداری وجود ندارد، امکانات لازم در پژوهشکده وجود دارد. حتی برای مستندنگاری نیز امکانات لازم اعم از ایکس-ری، عکاسی های دقیق را در کشور داریم.

حتی شرکت های خصوصی و دانش بنیان نیز در این حوزه فعال هستند. هدف آن است که حداقل تماس را با یک شی داشته باشیم و حتی اگر با شی تماس داشته باشیم، این تماس براساس اصول باشد. بطور مثال گاهی ممکن است نیاز باشد دستکش لاتکس دست کنید و گاهی دستکش پارچه ای یا هر چیز دیگری چرا که عدم استفاده درست از دستکش نیز می تواند تاثیر خود را بر روی شی بگذارد.

رئیس پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار فرهنگی تاریخی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری خاطرنشان کرد: مشکل آنجاست که ما به اندازه ای شی تاریخی و باستانی در کشور داریم که به قولی زیادی یک چیز سبب می شود توجه لازم به آن نشود، چرا که باید تاکید شود که هر یک از این اشیا منحصر بفرد و خاص هستند و در جای خود از اهمیت بالایی برخوردارند و اطلاعاتی را در بر دارند که با یک عمل اشتباه ما ممکن است این اطلاعات مخدوش شود.

این موارد باید مدنظر قرار گیرد، چرا که علاوه بر آیین نامه های لازم، استانداردها و حتی متخصصینی داریم که می توانند در این زمینه ها کمک کنند تا بتوانیم شی را معرفی کنیم و نمایش دهیم. این حرف ها به آن معنا نیست که باید یک شی تاریخی و باستانی را در گنجینه و مخزن نگهداشت و به نمایش نگذاشت، بلکه میتوان بر اساس استانداردها اشیا را نمایش داد و مستندنگاری کنیم و علاقمندان و محققین بر روی این اشیا کار کنند اما اصولی باید در این خصوص رعایت شود.

رحمانی در پاسخ به این سئوال که آیا این روش مرسوم است که یک کارشناس یا متخصص، در صدد خوانش و استخراج دوباره و چند باره اطلاعات یک شی که حساسیت های زیادی درخصوص چگونگی در دست گرفتن و خوانش آن وجود دارد برآید، گفت: اینکه گفته می شود متخصص داریم به آن معناست نیست که متخصص می تواند به تنهایی این کار را انجام دهد، چرا که انجام هر نوع کار مطالعات آسیب شناسی، تطبیقی و… نیازمند گردآمدن یک تیم از موزه دار گرفته تا متخصص حفاظت و مرمت و متخصص خوانش و… است.

هرچند گاهی نیاز است تا بازنگری درخصوص اطلاعات برخی اشیا داشته باشیم، چرا که برخی از اشیا در دوره ای براساس اطلاعات و امکاناتی که در اختیار بوده نامگذاری شده یا در کنار آن برچسب خورده و نیازمند بازنگری براساس تاریخ، فناوری و تکنولوژی روز است. بطور مثال، اگر نوشته شده که جنس آن شی لاجورد است، براساس تکنوژی که امروز در اختیار داریم می توانیم بگوییم که جنس آن لاجورد است یا خیر. اینکه بروزرسانی داشته و مطالعات ما تداوم داشته باشد به معرفی شی کمک می کند.

رئیس پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار فرهنگی تاریخی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری تاکید کرد: اشیا بعد از مدتی در برابر شرایط محیطی واکنش هایی از خود نشان می دهند که این مهم نیاز به تداوم امر حفاظت و مطالعات را بیشتر می کند تا بتوانیم برای شی براساس مقتضیات زمانی به منظور حفاظت از آن تصمیم بگیریم.

او درخصوص وضعیت حفاظت و نگهداری از الواح هخامنشی که طی سالهای اخیر از موسسه شرق شناسی شیکاگو به ایران بازگشته اند، نیز گفت: روش های معرفی و اینکه اهمیت یک شی را بدانیم و نشان دهیم، مختلف است. اگر اطلاعات این الواح به طور کامل وجود داشته باشد و بارها خوانده شده باشند، به روش های دیگر هم میتوان برای اطلاع و آگاهی عمومی این الواح را ارائه داد و صرف آنکه زیر یک ذره بین گرفته شود و در دست حرکت داده شود ملاک نیست.

حال ممکن است در خوانش هایی که در گذشته از این الواح شده، اشتباهاتی وجود داشته باشد یا مطلبی جا افتاده و حتی اختلاف نظر وجود دارد، حتی اگر به این نیت الواح هخامنشی دوباره بازخوانی شده باشد هم می توانستند با طرح و ارائه در جوامع تخصصی تر به صورت تخصصی این کار انجام شود. حتی می توانستند نشستی برای خوانش دوباره الواح برگزار کنند و با خرد و نظر یک جمع به این نتیجه برسند که آیا نیاز هست که این الواح دوباره بازخوانی شوند یا خیر.

حتی اگر بخواهند دوباره بازخوانی شود، این مهم است که این کار به چه شکل انجام گیرد، چه تیمی این کار را انجام دهد، کجا انجام شود، چه امکاناتی را نیاز دارد و… تاکید بر تمام این موارد از آن جهت است که اگر نیاز به بازخوانی دوباره الواح است، این خوانش با مستندگاری دقیق و یک بار انجام شود تا حداقل تماس با این الواح صورت گیرد. نباید فراموش کرد که اگر شی را از فضایی به فضای دیگر منتقل کنیم با توجه به حساسیت هایی که وجود دارد حتی اگر تثبیت شده و حتی اگر تمام اقدامات پیشگیرانه را هم در نظر بگیرید، هیچ تضمینی وجود ندارد که آن شی آسیب نبیند. از این روست که در موزه ها حداقل جابجایی اشیا را شاهد هستیم.

او خاطرنشان کرد: اگر قرار بود الواح هخامنشی بازخوانی شود، لازم بود در قالب یک طرح و با حضور متخصصین در این خصوص تصمیم گیری شود. تاکنون چنین طرحی به پژوهشکده ارائه نشد. حتی اگر هم قرار بود معرفی صورت گیرد و به خوانشی که قبلا انجام شده اعتماد داشتند به راحتی می توانستند براساس مستندات، عکس ها و فیلم هایی که در اختیار داشتند این کار را انجام دهند. پژوهشگاه میراث فرهنگی دارای پژوهشکده های مختلف است و به عنوان مرکزیت بخش پژوهش در وزارتخانه میراث و گردشگری می توانست در این راستا نیروهای تخصصی خود را در اختیار این بخش بگذارد.

پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار فرهنگی تاریخی در جریان اینکه قرار بوده الواح هخامنشی بیرون آورده و بازنگری شود و حتی بر روی شیوه حفاظت از آنها دوباره مطالعه و روند بررسی های آن تکرار شود، نبود. البته مجموعه های پایگاه ها و موزه ها متخصصین خود را دارند هرچند حساسیت درخصوص برخی از اشیا بسیار زیاد است و نیازمند طی روندی خاص تر هستند.

رحمانی تصریح کرد: با حجم زیادی از اشیا روبرو هستیم که جایی مانند پژوهشگاه و حتی وزارت میراث نمی تواند برای همه آنها وارد فاز اجرایی شود. با همکاری اداره کل موزه ها و معاونت میراث فرهنگی درحال آماده سازی دستورالعمل هایی هستیم که بتوانیم براساس آن اشیا درجه بندی شوند. آیین نامه نفایس در حال آماده سازی است. براساس این آیین نامه ممکن است یک لوح گلی در زمره نفایس قرار گیرد. نفایس شرایط خاص خود را خواهد داشت. تاکنون چنین چیزی درخصوص نفایس در حوزه اشیا وجود نداشت.

تاکنون درجه بندی اشیا بیشتر به منظور انجام روند بیمه و مباحث خروج از کشور مطرح بود. از آنجا که براساس نیاز روز برخی موارد را بروزرسانی می کنیم، امروزه به این نقطه رسیده ایم و احساس نیاز شده است که باید همانطور که درخصوص بناها دسته بندی اعمال شده و نفایس ویژگی خاصی دارند، این مهم باید درخصوص اشیا نیز اعمال شود. این مهم در حوزه اشیا باید موشکافانه، جامع تر و کامل تر باید باشد. بسیاری از اشیای تاریخی در سایر نهادها نگهداری می شوند و نیاز است تا آیین نامه واحدی درخصوص روش نگهداری و برخورد با آنها تعریف شود.

رئیس پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار فرهنگی تاریخی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در پاسخ به این سئوال که چگونه است که این روزها شاهد در دست گرفته شدن برخی از اشیای خاص که از قضا حساسیت زیادی نیز درخصوص آنها در جامعه وجود دارد، توسط برخی از افراد همچون وزیر میراث و گردشگری و حتی متخصص پایگاه های میراث جهانی با اهداف متفاوت اعم از معرفی و شناساندن بیشتر و آگاهی رسانی و… هستیم اما سایر افراد اجازه لمس این اشیا را ندارند، گفت: قطعا تعاملاتی برای در دست گرفته شدن اشیای خاص وجود دارد.

هرکس که وارد مخزن می شود از قبل اطلاعاتی درخصوص حساسیت های موجود و اشیا رادریافت کرده است. تعاملات و جلساتی برگزار می شود و بعد شی تاریخی در دستان او گذاشته می شود. این موارد برنامه ریزی شده هستند. هر زمان توصیه ای درخصوص حساسیت های موجود انجام می شود مورد توجه قرار میگیرد. این مهم است که آیین نامه و دستورالعمل مد نظر همگانی شود.