نگاهی به تاریخچه نقاره خانه و سقاخانه حرم رضوی

ایسنا/ این خبر پیرامون نگاهی به تاریخچه نقاره خانه و سقاخانه حرم رضوی برای شما نگارش شده است.

نقاره خانه حرم رضوی حکم رسانه حرم را داشته و به عنوان رسانه ای صوتی از خبر و اتفاق های پیرامون خود خبر میداد. سقاخانه صحن انقلاب موسوم به سقاخانه اسماعیل طلا نیز همان جایی است که خیلی ها نوشیدن از آن به نیت شفا را جزوی از مناسک زیارتشان می دانند. ارادت ورزی بخش ها و آیین های که در حرم رضوی وجود دارد منحصر بفرد و انگشت شمار است و در طول زمان هرکس به فراخور حال خود تلاش کرده تا گامی در راه خدمت دوستداران حضرت رضا (ع) بردارند.

رضا سلیمان نوری اظهار کرد: امام رضا (ع) از آنچنان جایگاه والایی در بین مردم ایران و خراسان برخوردار بوده و هست که در طول زمان هر کس به فراخور حال خود تلاش کرده گامی در راه خدمت به دوستداران ایشان بردارد.

وی ادامه داد: یکی از بارزترین این موارد نقاره خانه حرم رضوی است. در روزگاران پیشین، استفاده از شیپور و نقاره در دربار شاهان معمول بود و هر بامداد و شبانگاه در کاخ ها و قصرها و محل های اقامت حاکمان و امیران در شهرها و بیابان ها نقاره می زدند تا مردم را احضار و یا مرخص کنند. طبل نواختن و شیپور زدن نیز نشان از حاکمیت و اقتدار شاهان بشمار می رفت.

این خراسان پژوه ادامه داد: در ایران نواختن طبل و نقاره تا زمان قاجاریه ادامه داشت و حاکمان نیز در مراکز استان ها به هنگام معینی از آن استفاده می کردند و در مناطق شرقی کشور حتی تا اوایل قرن حاضر نیز استفاده از آن معمول و رایج بود اما براساس اسناد موجود این سنت به دستور شاهان صفوی در حرم رضوی اجرایی شد.

سلیمان نوری گفت: یکی از قدیمی ترین اسناد مکتوب موجود در این موضوع روایت «فضل بن روزبهان خنجی» در کتاب میهمان نامه بخارا، درباره زیارت محمدخان شیبانی، حاکم ماوراءالنهر است که مشهد و ناحیه طوس را تصرف کرده بود. وی در کتاب خود می نویسد «سلطان تصمیم گرفت به زیارت امام رضا (ع) برود، از این رو با اعیان لشکر خود و قاضیان و محتشمان عازم مشهد شد. من با گروهی زودتر به مشهد رفتیم و در آنجا مراسم استقبال را فراهم کردیم. بر بالای بارگاه حضرت محلی که برای حضرت نقاره می زنند، جماعت نقاره چیان اردوی همایون و نفیرچیان ایستاده، مترصد آنکه چون موکب همایون برسد، نقاره بکوبند و نفیر نوازند....

قدیمی ترین سند مرتبط با نقاره خانه موجود در آستان قدس مربوط به سال 1012 هجری قمری

وی بیان کرد: این کتاب در سال 915 هجری قمری نوشته شده است. با توجه به اینکه آغاز دوران سلطنت صفویان در ایران سال 907 هجری قمری است، میتوان اندیشید که این سنت قبل از استیلای صفویان بر ایران و در دوران حضور شاهرخ تیموری در مشهد برای نخستین بار اجرایی شده باشد؛ البته قدیمی ترین سند مرتبط با نقاره خانه موجود در آستان قدس مربوط به سال 1012 هجری قمری است.

این خراسان پژوه تصریح کرد: نقاره خانه حرم رضوی در گذشته حکم رسانه حرم را داشته است. رسانه ای صوتی که خبر از اتفاق های پیرامون میداد. صبح ها پیش از طلوع آفتاب و عصرها پیش از غروب خورشید صدای نقاره ها شنیده می شود. امروزه در جشن هایی مثل شب ولادت امامان معصوم و جشن ها و اعیادی مثل عید فطر، عید قربان، عید نوروز نیز نقاره زن ها می نوازند. در ماه رمضان نیز یک نوبت یعنی 2 ساعت مانده به سحر و به مدت نیم ساعت نقاره سحر و یک ربع قبل از غروب آفتاب نقاره افطار نواخته می شود.

سلیمان نوری با اشاره به یکی از دلنشین ترین زمان های نواختن نقاره در حرم رضوی گفت: وقتی یکی از دخیل بستگان حاجت روا می شود، نقاره ها به صدا در می آیند که زائران حرم متوجه می شوند، یکی از میان آنها به آرزویش رسیده است. در این زمان ها نقاره زنی تنها صدای حاجت روایی می دهد. البته نقاره خانه رضوی که یگانه نقاره خانه ایران است در ماههای محرم و صفر به احترام سوگواری معصومین (ع) ساکت می شود و پس بعد از روز سی ام صفر، شهادت امام رضا (ع) دوباره صدای نقاره خانه به گوش زائران می رسد.

وی در خصوص سقانه، دیگر بنای معروف حرم رضوی اظهار کرد: دیگر بنای ویژه حرم رضوی که به رغم داشتن موارد مشابه بسیار هنوز هم یگانه و خاص است، سقاخانه صحن انقلاب موسوم به سقاخانه اسماعیل طلایی است. همان جایی که خیلی ها نوشیدن از آن به نیت شفا را جزئی از مناسک زیارتشان می دانند و خیلی ها نیز به تبرک، قدری از آب آن را به سوغات می برند.

رئیس هیات مدیره انجمن توسعه گردشگری چهارباغ خراسان اضافه کرد: براساس اسناد موجود سنگ بنای سقاخانه بین سالهای 1144 تا 1145 هجری قمری گذاشته شده است. در آن سالها سنگاب یک پارچه آن، از سنگ مرمر اعلا به دستور نادرشاه افشار از هرات به مشهد آورده شد و بعدها شخصی به نام اسماعیل خان بر فراز سنگاب، پوششی هشت ضلعی و سقفی گنبدی شکل ساخت و آن را طلاکاری کرد.

سلیمان نوری عنوان کرد: سقاخانه درگذشته به شکل یک گل بود که در چهار طرف آن چهار حوض قرار داشت و 2 آب باریکه از آن به خارج حرم امتداد داشت. آب در آن زمان توسط قاطرها از سناباد به حرم حمل میشد. قاطرهایی که به وسیله دربانان آستان قدس با آینه بندی و روکش شال ترمه کشمیری زینت میشدند. آبهایی که با قاطرها حمل میشد، درون این حوض ها ریخته میشد تا به مصرف زائران برسد.

وی پیرامون نگاهی به تاریخچه نقاره خانه و سقاخانه حرم رضوی افزود: در ادامه عمر پر فراز و نشیب سقاخانه نادری حدود سالهای 1325 تا 1328 بجای حوض های چهارگانه اطراف، چهار باغچه ایجاد شد اما سال 1330 برای ایجاد وضوخانه هایی در مکان حوض های سابق چهار حوض جدید نیز ساخته شد.

این خراسان پژوه ادامه داد: این حوض ها تا دهه اخیر وجود داشتند اما پس از آخرین تغییرات در صحن انقلاب به خاطره ها پیوستند. شمایل امروز سقاخانه اندکی با سالهای قبل تفاوت دارد. سقف گنبدی شکل سقاخانه روی پایه هایی از سنگ مرمر کنده کاری و کاشی قرار دارد و سطح آن از بالای کاشی پایه ها با خشت های مطلا تزیین شده است. همچنین درون سقاخانه و زیر پوشش آن دور تا دور به اسماءالله مزین است.