چگونگی ختم به خیر شدن طرح 24ساله اطراف حرم رضوی
ایسنا/ بدنبال خبرهای منتشر شده، چگونگی ختم به خیر شدن طرح 24ساله اطراف حرم رضوی مورد بررسی قرار گرفت.
داستان چیست؟
از حدود 24 سال گذشته، طرح ساماندهی و به سرانجام رساندن بافت تاریخی اطراف حرم امام رضا (ع) در دستور کار متولیان شهری و میراث فرهنگی مشهد قرار گرفته، از باید و نبایدهایی طرح های آزمایشی در این مدت که به تخریب خانه ها و بناهای تاریخی منجر شده بود، که بگذریم اما دست کم کرونا باعث شد تا طرح برای مدت بیشتری یعنی تا شهریور 99 در دستور کار باشد و به همین دلیل هم محمدرضا حسین نژاد، معاون شهرسازی و معماری شهرداری مشهد 17 فروردین امسال؛ بعد از بازدید از منطقه ثامن و اقدامات انجام شده در بافت پیرامونی حرم امام رضا (ع)، از تدوین طرح تفصیلی نهایی نوسازی بافت پیرامونی حرم مطهر رضوی ظرف 6 ماه آینده، توسط دانشگاه تهران خبر داد و افزود: در خصوص طرح تفصیلی نهایی بافت پیرامونی حرم مطهر، از سوی وزارت راه وشهرسازی به دانشگاه تهران برای تدوین طرح ماموریت داده شد.
صحبت هایی که تا امروز از طرح در دست تدوین توسط تیم دانشگاه تهران به سرپرستی مهدی حجت حرف می زدند، از جلوگیری از هر نوع تخریب بیشتری در این بافت و بلندمرتبه سازی ها خبر می داد، به حدی که حتی – معاون شهرسازی و معماری شهرداری مشهد نیز در همان 17 فروردین تاکید کرد «برای بلند مرتبه سازی طرح مستقلی وجود ندارد و بلند مرتبه سازی در قالب طرح های تفصیلی هفت گانه انجام خواهد شد که این طرح ها در حال تهیه است.»
اما در اقدامی ناگهانی سیدمحسن حسینی پویا، رئیس کمیسیون حقوقی شورای اسلامی شهر مشهد در نود و پنجمین جلسه علنی پنجمین دوره شورای اسلامی شهر مشهد، در جریان بررسی لایحه پیگیری روند قانونی اعمال تغییرات و اصلاحات لازم در طرح نوسازی و بهسازی بافت پیرامون حرم امام رضا (ع) اعلام کرد: ما می خواهیم همه چیز در مدار قانون قرار بگیرد و نهاد مربوطه در دایره وظایف خود، کار انجام دهد. کمیسیون ماده پنج باید طرح تفصیلی را تعیین تکلیف کند. شورای عالی معماری و شهرسازی صلاحیت این موضوع را ندارد. شورای عالی شهرسازی فقط می تواند در خصوص طرح جامع صحبت کند. ورود شورای عالی شهرسازی در این مسئله محل ایراد است. در این طرح در خصوص حقوق مردم ایراداتی وجود دارد. حقوق ثابت و مکتسبه مردم باید در نظر گرفته شود. این نهاد انتظار دارد، تعریف حقوق مکتسبه دادگاه همانند تعریف آنها از حقوق مکتسبه باشد.»
سخنان حسینی پویا در حالی مطرح شد که جلسه ی شورای عالی شهرسازی و معماری ایران مدتی پیش به ریاست اسلامی، وزیر راه و شهرسازی نیز با موضوع بررسی شیوه نامه تعیین حقوق مکتسبه در بافت پیرامونی حرم رضوی ارسالی از استان خراسان رضوی برگزار شد.
بر لزوم حفظ هویت معنوی بین حرم و بافت تاکید می کنیم
اظهار نظرها در آن جلسه که تعداد زیادی از مسئولان نیز حضور داشتند، هر بار به سمتی بود.
کلایی، شهردار مشهد پیرامون چگونگی ختم به خیر شدن طرح 24ساله اطراف حرم رضوی تاکید کرد: «هر مصوبه ای را باید در ظرف زمانی خودش در نظر گرفت» و از شیوه نامه مورد بحث در جلسه و اصلاحات انجام شده در تعریف حقوق مکتسبه انتقاد کرد و بی توجهی به توافقات صورت گرفته بین مدیریت شهری و سرمایه گذاران را موجب ایجاد تبعات اجتماعی و سرمایه گذاری دانست .
حیدری، رئیس شورای شهر مشهد با نقد عملکرد شرکت مادرتخصصی بازآفرینی شهری در نیمی از بافت پیرامونی حرم بیان کرد: «موارد مطرح به هیچ وجه تخلف نبوده و صرفا انحراف! از طرح بوده که در طرح و جاهای دیگر هم وجود دارد. تصمیم گیری بدون توجه به ملاحظات مدیران شهری مشهد که باعث معطلی و توقف تعداد زیادی از پروژه ها می شود، عامل تبعات اجتماعی است. »
مرتضی فیروزآبادی، نماینده تولیت و آستان قدس رضوی نیز با اشاره به توجه به این نکته و ابلاغ آن در سیاست های کلی اعلام کرد: «مکررا در این چندسال مطرح شده که حفظ هویت معنوی بافت پیرامون حرم و پیوستگی بین حرم مطهر و بافت اطراف آن برای آستان قدس مهم و اصل مورد تأکید ماست.»
روشنک، نماینده سرمایه گذاران نیز پیرامون چگونگی ختم به خیر شدن طرح 24ساله اطراف حرم رضوی تاکید کرد: «به نمایندگی از سرمایه گذاران در پروژه های ساخت و ساز در بافت پیرامونی حرم رضوی از عملکرد شهرداری و شورای شهر مشهد در دو دهه گذشته بدلیل سوء مدیریت و اطاله طرح و در نتیجه بلاتکلیفی مردم و سرمایه گذاران انتقاد داریم. پنج سال است که این طرح همه ی مالکان دور حرم و سرمایه گذاران در این طرح را بدبخت کرده است.»
نباید حیثیت حریم فدای منافع شخصی شود
مهدی حجت، نماینده مشاور طرح جدید نیز در این جلسه با تاکید بر اینکه «بسیاری از این حقوق مورد ادعا، متصوره است نه مکتسبه»؛این نکته را مطرح کرد :«آیا آنچه که در اطراف حرم امام رضا (ع) در حال ساخت و ساز است در شأن این حرم و حضرت رضاست؟ همه شیعیان از لبنان گرفته تا همه شهرهای ایران که خیلی هاشان دروازه خراسان داشته و دارند همه و همه نسبت به این حریم و حرم حق دارند و حالا اگر تصمیم بر این شود که کاری بکنیم که صرفا رضایت چند سرمایه گذار در اینجا برآورده بشود، آیا بیست سال دیگر توهینی را که به عزیزترین نقطه کشور شده چه کسی جواب می دهد. ما بعنوان کارشناس می گوییم که این نحوه ساخت وسازها و اقداماتی که شده یا می شود یا تحت عنوان حقوق مکتسبه فراهم می شود به این حریم لطمه بزرگ حیثیتی وارد کرده و بنده عرض میکنم که مقام معظم رهبری مطلع هستند و بیشتر هم اطلاع پیدا کنند این بی حرمتی را اجازه نخواهند داد.
ما باید این حقوق را تفکیک و تدقیق کنیم، بسیاری از این حقوق ادعایی، مکتسبه نیست، حق متصوره است. اینکه توافقی بین دو نفر صورت گرفته باشد، صرفا حق متصوره است نه مکتسبه. نباید حیثیت این حریم را این گونه فدای منافع فردی شود.»
محمد حسن طالبیان، نماینده وزارتخانه و معاون میراث فرهنگی نیز بر امکان پذیری حفظ بخش های باقی مانده از بافت پیرامونی حرم تأکید کرده و پیشنهاد امکان تأدیه جریمه درباره پروژه های دارای تخلف پایان یافته جهت حفظ و مرمت بناها و فضاهای تاریخی بافت را مطرح کرد.
محلات اطراف حرم را تبدیل به شهر ارواح کرده اید
اما در این میان حجت الاسلام نصرالله پژمانفر، نماینده مردم مشهد و کلات در مجلس شورای اسلامی نیز در صحبت هایی تاکید کرد: « در مجلس دهم نامه ای برای رئیس جمهور با امضای 220 نفر نماینده و تعداد زیادی از علما و بزرگان حوزوی و علمی کل کشور از همه جناح ها ارسال و خواسته شد روند گذشته در این محدوده متوقف شود. اکنون نیز در حال تنظیم نامه ای جدید برای تظلم خواهی خدمت مقام معظم رهبری هستیم و خواهیم گفت بر سر مشهد چه بلایی آورده اند و چه بلایی دارند می آورند.»
وی با اشاره به منویات مصرح رهبری و وجود اسناد بالادستی در این حوزه اظهار کرد:« تعدادی از مدیران فعلی و قبلی؛ به هر علتی خطاهایی انجام دادند و این خطاها تعهداتی ایجاد کرده که به شکلی غیرمنطقی از سوی آقایان، "حقوق مکتسبه" نامگذاری می شود! آقایان می گویند ده هزار اشتغال ایجاد می شود! می گویید سرمایه گذار فرار می کند! من سؤالم از شما این است که پروژه هایی هستند که الان هیچ مانع و مشکل مجوزی هم ندارند، چرا اجرا نمی شوند؟!
پروژه هایی داریم که هیچ مشکل قانونی برای اجرا ندارند و در طرح مصوب است، چرا اجرا نمی شود؟ مسأله این است که این پروژه ها دیگر در مشهد توجیه ندارند. چند هزار مغازه درست کردید در مشهد که خالی ست. ادامه ندهید! امروز مشهد مواجه شده با یکسری واحدهای خالی اقامتی و تجاری که هیچ توجیه اقتصادی ندارند. فقط دلالان بودند که این پروژه ها را گرفتند و با گرانترین قیمت تمام کردند و روی دست مردم و شهر گذاشتند.»
او در پاسخ به برخی هشدارهای موافقان طرح قبلی ادامه داد:« می گویند تبعات اجتماعی دارد. من هم اتفاقا می گویم تبعات اجتماعی داریم، ولی تبعات اجتماعی، آن چهارتا دلال نیستند، تبعات اجتماعی، چهارتا سرمایه گذار که برخی با زد و بند، این کارها را کردند، نیستند. کسانی که صاحب قدرت هستند و پشتیبانی می شوند، می گویند اگر نظرشان تأمین نشود تبعات اجتماعی ایجاد خواهد شد. سؤال من این است آن چهل هزار نفری که بیکار و آواره شدند و امروز به نظام بدبین هستند، تبعات اجتماعی این طرح محسوب نمی شود؟ 40 هزار نفر در اطراف حرم کسب و کار داشتند و بیکارشان کردید، مردمی که زندگی می کردند، چرا اینها را نمی بیند؟ در محلات پیرامون حرم؛ خانه ارواح درست کرده اید. حیات شهر را از بین بردید. شهر را دارید می کشید. چه بلایی سر مردم آوردیم؟»
وی با تأکید بر اینکه مسیر این کار در شورای عالی شهرسازی و معماری است و قانون هم مصوبات آن را در حکم قانون تلقی کرده است، گفت:« انتقال اختیارات این شورا به مدیران استانی و شهری کارنامه قابل دفاعی ندارند اشتباه است و شبهه های فراوانی در آن وجود دارد.»
پژمانفر خطاب به رئیس شورای عالی معماری و شهرسازی با بیان اینکه اگر اختیارات شورای عالی شهرسازی به مدیران استانی تفویض شود، در مجلس برخورد خواهیم کرد، افزود: «دستگاه قضایی بیاید بررسی کند؛ آیا نباید اقدامات کسانی که در این طرح، پروانه ها و توافقات خلاف را صادر کردند جرم انگاری و با متخلفان برخورد شود؟ »
چقدر از دستورات مقام رهبری را رعایت کرده اید؟
حسام الدین آشنا، مشاور رئیس جمهور و رئیس مرکز مطالعات استراتژیک ریاست جمهوری نیز در سخنانی با بیان اینکه اخیرا پیرو یک مطالعه جدی سه ساله روی موضوع طرح بافت پیرامونی حرم رضوی، گزارش و نامه ای مهم، مبنی بر لزوم تغییر رویکردها و درخواست از قوه قضائیه برای ورود به این مسأله و برخورد با تخلفات گسترده و متخلفان به رئیس جمهور داده، گفت: «در این جلسه ما داریم برای چه و تا کی تصمیم می گیریم؟ یک وقت تصور این است که ما مجری یک پروژه در حد اطراف حرم هستیم و آن پروژه مشکلاتی دارد و داریم مشکلات آن پروژه را حل می کنیم این یک سطحی از فهم تصمیم است؛ یک وقت می گوییم داریم برای مشهد و مردم مشهد تصمیم می گیریم؛ یک وقت برای ایران داریم تصمیم می گیریم و یک وقت برای تشیع و اسلام و برای آینده فهم جهانیان از معماری اسلامی و شهرسازی اسلامی.
وقتی سطح بحث را تعریف کنید مشخص می شود که آیا باید تصمیم گیری را به سطح شهردار و شواری شهر مشهد واگذار کنیم؟ یا به شورای عالی شهرسازی یا اینکه باید مسئله در سطح مقام رهبری تصمیم گیری شود؟ اینکه مقام معظم رهبری در سال 86 به این موضوع ورود صریح، دقیق و جزئی کردند نشان می دهدکه ایشان در موضوع نمادین بودن حرم و بافت اطراف حرم رضوی نظر دارند. ایشان که دیگر معمار نیستند که ما بگوییم با نظرات شخصی معمارانه مشاور مخالفیم. از سال 86 تا الان دستوراتی که مقام معظم رهبری در مورد توجه به وضعیت بافت و حریم دادند چقدر رعایت شده است؟ یک گزارش ارزیابی به ما بدهید.»
برای مشهد هویت سازی نکنید
محمد اسلامی، وزیر راه و شهرسازی و رئیس شورایعالی شهرسازی و معماری نیز در صحبت هایی با بیان اینکه فصل مشترک همه صحبت ها این است که همه برای حرمت حرم امام رضا(ع) احترام قائل هستند و خودشان را مقید می دانند پیوستگی حرم مطهر با حریم حفظ شود و تمام کارکردها با توجه به موضوع زیارت و تشرف باشد، افزود: «نکته دیگر اینکه یک وضع موجود به عنوان یک عارضه داریم. براساس یک طرحی، یک عده اقدام کرده اند؛ چه پروانه های قانونی صادر شده و چه ساخت و سازهای غیرمجاز بایستی مسیر قانونی اش را برای تعیین تکلیف طی کند.»
وی در تبیین مصوبه شورایعالی شهرسازی که مورد اعتراض استانداری و شهرداری قرار گرفته، گفت: «قدر مسلم مصوبه شورای عالی بر گرفته از الزاماتی بوده که در صدر آن فرمان مقام معظم رهبری است که حکم قانون دارد. نمی شود شورایعالی شهرسازی و معماری که مرجع قانونی است فرمان رهبر را در خصوص پیرامون حرم نادیده بگیرد که متأسفانه در گذشته نادیده گرفته شده و مصوبه شورای عالی آن را دنبال می کند. اینکه ما از وضع موجود به سمت وضع مطلوب حرکت کنیم یک بحث سلیقه ای در حوزه معماری نیست بلکه بحث الزام است. برای رسیدن به ضوابط مرتبط هم باید وضع موجود را احصا می کردیم و به یک طرح تفصیلی نیاز داشتیم تا شیوه نامه را تنظیم کنیم. طرح تفصیلی را مشاور، حداکثر ظرف دو ماه آینده تحویل می دهد.»
اسلامی با تأکید بر هویت معنوی مشهد گفت: «هویت سازی نکنیم، مشهد خودش هویت دارد، پیرامون حرم خودش هویت دارد، این هویت حرمت دارد این حرمت را پاس بداریم، برای خودمان لعن و نفرین تا ابد فراهم نکنیم. همه باید با همراهی و همگامی برای ساماندهی امور پیش برویم و گامی برنداریم که حرم آقا و زیارت و تشرف را تحت الشعاع قرار دهیم. »
اکنون در صورت اجرایی شدن این درخواست یعنی حذف شورای عالی معماری و شهرسازی از روند کارها، فعالان رسانه ای و میراثی معتقدند که سنگ روی سنگ بند نمی شود و احتمالا می تواند یکی از آسیب رسان ترین پروژه ها در این حوزه ی اطراف بافت تاریخی حرم امام رضا (ع) باشد!
آن هم در شرایطی که طرح طاش تا قبل از توقف کار، بناهای تاریخی زیادی را در بافت تاریخی مشهد تخریب کرده، صدور مجوزهای بلندمرتبه سازی های زیادی را باعث شده و حتی بخش زیادی از بناهای تاریخی را به تخریب و آسیب تهدید کرده است. نمونه بارز آن را می توان خانه تاریخی امیری دانست که همین طرح اجازه داد سایه سنگین یک مجتمع تجاری برای همیشه در بالای سر آن سنگینی کند یا مسجد صفوی حوض معجردار که به رغم ثبت ملی بودن طعمه خیابان سازی شد.
اکنون این صحبت ها در حالی مطرح می شوند که برخی از صاحبنظران شهری و میراثی توسعه بافت پیرامون حرم امام رضا (ع) را یکی از بزرگترین، ناموفقترین و در عین حال گرانترین پروژه های عمرانی کشور در چند دهه گذشته می دانند، پروژه ای که آن را به عنوان یکی از نمادهای تعارض و چالش بین مفاهیم و الگوهای بومی و مفاهیم و الگوهای تقلیدی از توسعه مورد توجه نخبگان می دانند و از سوی دیگر با گلایه های جدی و شکایات متعدد توسط مالکان و ساکنان قدیمی این بافت مبنی بر رعایت نشدن حقوق مجاوران در این پروژه بزرگ مواجه شد.
ورود به همگردی
بافت های قدیمی باید تخریب و ساختمانهای مدرن ودر شان یک شهر پیشرفته ساخته شود