عودلاجان سابقه طولانی در اسکان دادن اشراف و صاحبان مناصب در ادوار مختلف تاریخ دارد

ایسنا/ براساس اخبار واصله، عودلاجان سابقه طولانی در اسکان دادن اشراف و صاحبان مناصب در ادوار مختلف تاریخ دارد.

عودلاجان (اودلاجان) محله ای که از دل آن افراد نامداری بیرون آمدند و روزی محل گذر آدم حسابی های تهران بوده است؛ از آن محله های قدیمی با باغات و خانه های باشکوه بسیار که خانه مدرس، باغ ملک الشعرا، کاخ گلستان و عمارت مسعودیه در این منطقه جای گرفته اند.

محله عودلاجان به عنوان یکی از پنج محله تاریخی تهران با توجه به نزدیکی به ارگ سلطنتی، سابقه طولانی در اسکان دادن اعیان و اشراف و صاحبان مناصب در ادوار مختلف تاریخ دارد. مجاورت این محله با بازار نیز از مهمترین دلایل حضور اقوام و قومیت های مختلف اعم از یهودیان، اعراب و… در این محله بوده است. ساکنان این محله در قدیم بیشتر کلیمی بوده و زرتشتیانی نیز در این محله سکونت داشتند. همچنین برخی از مشاهیر تاریخ معاصر ایران مانند خاندان قوام الدوله، خاندان مستوفی، نصیرالدوله بدر نخستین وزیر فرهنگ دوره پهلوی و سید حسن مدرس نماینده مجلس شورای ملی در عودلاجان ساکن بودند.

عودلاجان از جنوب به میدان مولوی، از شمال به خیابان امیرکبیر و سرچشمه، از غرب به شمس العماره و ضلع شرقی آن به امامزاده یحیی محدود می شود و هم اکنون محله های پامنار، ناصرخسرو و امامزاده یحیی را در برگرفته است. گذر باغ نظام الدوله، گذر در حمام نواب، گذر شتر گلو، گذر مسجد حوض، گذر در مدرسه و کوچه های نظام العلما، سردار، سپهدار، شاه بیاتی، معین الملک، حاجی علی، آقا موسی تاجر، میرزا آقاجان، خدابنده لو، حاجی آقا بابا، آقا محمد محمود، سهراب خان، نقاره چی ها، هادی خان و محمدخان امیر تومان از جمله گذرها و کوچه های عودلاجان هستند.

اما این محله قدیمی تهران که هویت و شناسنامه آن است و خاطرات تهران قدیم را یدک می کشد، امروز رنگ و بوی دیگری دارد؛ رنگ پریده است و دیگر بوی زندگی نمی دهد. محله ای که روزی اعیان نشین بود، امروز تبدیل به انباری برای بازار شده و برخی خانه های قدیمی و فاقد مالک آن جایگاه معتادان و افراد خطرناک شده است.

داستان از آنجا شروع شد که در اواخر دهه 80 طرحی برای سر و سامان دادن مغازه های زیر بازارچه عودلاجان در اداره کل میراث فرهنگی تهران مطرح شد، بحثی که در ابتدا شاید بیشتر به دلیل ترس از بروز دوباره اتفاقی مانند تخریب خانه های تاریخی در دل این بافت تاریخی در سال 1384 بود که توسط رئیس پلیس وقت تهران آغاز و چندین هکتار بافت تاریخی را یکباره از بین برد.

اما حکایت بازارچه عودلاجان که نخست با نام ساماندهی بازارچه عودلاجان مطرح شد و در طول چند سال گذشته با تهیه یک طرح جدید نام ایجاد بازارچه صنایع دستی به خود گرفت، قبل از سال 1388 آغاز شد. آن زمان، ساماندهی عودلاجان پس از تخریب هایی که در بخشهای مختلف این بافت تاریخی رخ داده بود، فقط در حد حرف بود و مطالعاتی که می گفتند در دست انجام است.

ریزش سقف بازارچه عودلاجان؛ نقطه شروعی برای نجات آن

تا زمانیکه نهم بهمن سال 90 خبر رسید که بخشهایی از سقف بازارچه تاریخی عودلاجان ریخت، اما این اولین بار نبود که سقف بازارچه عودلاجان می ریخت و چند روز قبل از آن هم با ورود کامیونهایی که برای ساخت و ساز وارد این بافت تاریخی شده بودند، بخشهایی از آن فروریخته بود و در پی بارش باران بخش های دیگر آن بطور کامل فرو ریختند.

مینا فراهانی، عضو دفتر توسعه محلی عودلاجان پیرامون اینکه عودلاجان سابقه طولانی در اسکان دادن اشراف و صاحبان مناصب در ادوار مختلف تاریخ دارد، می گوید: به دنبال بارش برف و باران در چند روز گذشته، ضلع شرقی سقف بازارچه تاریخی عودلاجان کاملا متورم شده بود که بخشهایی از آن تخریب شد. متأسفانه با ریزش اولیه، دیگر بخشهای سقف بازارچه به مرور در حال ریزش است. محله عودلاجان یکی از پنج محله تهران قدیم است که هنوز بافت ارزشمند خود را حفظ کرد. این محله تاریخی با وجود حفظ کردن شاخص های ارزشمند خود، براثر بی توجهی برخی مسئولان در حال فراموش شدن است. بتازگی کسبه محل با مشارکت شهرداری تهران برای مرمت و بازسازی بازارچه عودلاجان تلاش میکردند؛ اما بر اثر بی توجهی مسئولان ذی ربط، آخرین شاخص این معماری در حال تخریب است و شاید روزی اثری از آن باقی نماند.

سپس مسعود علویان صدر، معاون وقت میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری دهم بهمن 90 از آغاز شدن مرمت اضطراری بخش تخریب شده سقف بازار تاریخی عودلاجان در تهران خبر می دهد و می گوید: 12 آجر از سقف بازارچه تاریخی عودلاجان به دلیل بارندگی در تهران ریخت در پی این موضوع اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران اقدام به بستن داربست و کشیدن گونی روی این بخش کرد تا مردم امکان رفت وآمد از این مکان را داشته باشند. از امروز (دهم بهمن) مرمت اضطراری این بخش از سقف بازارچه عودلاجان توسط اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران آغاز می شود. همچنین مرمت کامل سقف بازارچه عودلاجان و ساماندهی کل بازارچه پس از انجام بررسی ها و مطالعات بیشتر توسط اداره میراث فرهنگی انجام می شود.

در این بین برخی تخریب سقف بازارچه عودلاجان را به فال نیک می گیرند و آن را نقطه شروعی برای احیای دوباره عودلاجان می دانند.

در همین راستا، ابوالقاسم حیدری یکی از کسبه بازار عودلاجان پیرامون اینکه عودلاجان سابقه طولانی در اسکان دادن اشراف و صاحبان مناصب در ادوار مختلف تاریخ دارد، می گوید: سقف 300 ساله بازارچه عودلاجان تنها چیزی است که به آن اهمیت داده نمیشد، بنابراین تخریب آن یک حسن داشت و آن هم حضور کارشناسان میراث فرهنگی در این منطقه بود. بالاخره اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران برای ساماندهی این بخش به اینجا آمد. در حال حاضر نیز با آغاز مرمت اضطراری سقف بازارچه، قدری آرامش میان کسبه ایجاد شد، چرا که با احیا شدن گذر و ساماندهی سقف بازارچه عودلاجان، این بافت تاریخی را میتوان احیا و زنده کرد.

حیدری درباره سرگذشت این منطقه تاریخی بیان می کند: پس از هجومی که سالها پیش برخی افراد برای تصاحب زمین های بدون مالک بافت عودلاجان به این منطقه داشتند، برخی نهادها و مؤسسه ها با هدف ساماندهی این منطقه، تعدادی خانه را تخریب کردند تا با ساخت و ساز جدید، این محوطه ساماندهی شود. در آن زمان، بناهای قدیمی به وسعت حدود 12 هکتار تخریب شد، این کار اثری نامطلوبی روی کسبه این محدوده و بومی های منطقه گذاشت. اما در حال حاضر اعضای دفتر توسعه محلی عودلاجان، کسبه بازار عودلاجان را با وضعیت کنونی آشنا کردند و پس از مذاکره هایی قرار شد انجمنی را با عنوان انجمن کسبه دوستدار میراث فرهنگی عودلاجان در این منطقه تشکیل دهیم تا بتوانیم در نقاط دیگر نیز حداکثر تلاش خود را برای نگهداری بافت های تاریخی انجام دهیم.

حمیده توسلی، مسئول دفتر توسعه محلی عودلاجان پیرامون اینکه عودلاجان سابقه طولانی در اسکان دادن اشراف و صاحبان مناصب در ادوار مختلف تاریخ دارد، می گوید: اگر بازارچه عودلاجان احیا شود، اثری خوبی روی توسعه بافت تاریخی عودلاجان می گذارد و نهادهایی که اقدام به خرید بخش های زیادی از این بافت کرده اند، ساماندهی و مرمت زمینهای خود را آغاز می کنند. اگر ساخت و سازهای درست در این منطقه انجام شود، عودلاجان از وضعیت کنونی آسیب های اجتماعی رها می شود.

اما مشکل بازارچه عودلاجان فقط فرسودگی و عدم مرمت آن نبود، عوامل دیگری هم بودند که دست به دست هم داده تا کمر این بازارچه قدیمی را زمین زنند، برای مثال در 50 متری آن سرای دلگشا را از میان برداشتند تا یک مجتمع تجاری بسازند و برای این کار حدود 20 متر گودبرداری انجام دادند، اقدامی که هم جان یک اثر تاریخی را گرفت، هم ثبت جهانی کاخ گلستان و هم جان بافت تاریخی بازارچه عودلاجان را به خطر انداخت.

مسعود علویان صدر، معاون وقت میراث فرهنگی و گردشگری در چنین شرایطی وضعیت بازار تهران و بازارچه عودلاجان را بحرانی می داند و مقصر این ماجرا را مافیای بازار تهران معرفی می کند.

علویان صدر در این باره توضیح می دهد: مافیای بازار تهران در این بافت تاریخی ریشه دوانده است و بجز نابودی آن، چیزی را دنبال نمی کند. اکنون یکی از مهمترین وظایف، پیدا کردن این مافیا و ریشه آن است. چطور ممکن است در بازارهای سنتی، یک حجم بارگذاری سنگین به این سبک پایه ریزی شود و پاساژهای چندصد واحده ساخته شوند. اکنون با پاساژ بزرگی که در نزدیکی بازارچه مسقف عودلاجان در حال ساخت است، حجم ورود کامیون ها و وسایل نقلیه به این محدوده زیاد شده است. نحوه حضور تجهیزات برای ساخت این پاساژ نیز به بازار و به این بافت تاریخی لطمه زیادی وارد می کند.

از تلاش خبرنگاران و میراث دوستان تا تشکیل نشست هایی برای نجات بافت تاریخی عودلاجان

در بهمن سال 90 تعدادی از خبرنگاران، دوستداران میراث فرهنگی و علاقمندان به این حوزه برای نجات بافت تاریخی تهران از جمله عودلاجان به شهرداری تهران نامه می نویسند.

در بخشی از این نامه آمد: کهن ترین و اصیل ترین شکل حیات اجتماعی و شهری در تهران بزرگ، مربوط به محدوده مناطق 11 و 12 و محله های کهنی مانند عودلاجان، سنگلج، بازار، چالمیدان و دولت است. آیا شهرداری خود را متعهد به حفظ اصالت اجتماعی این محله ها می داند یا خیر؟ اگر پاسخ مثبت است، مجوزهای متعدد شهرداری های این مناطق به منظور توسعه ی واحدهای تجاری و پیش روی بازار در محله های مسکونی چه توجیهی دارد؟

یکی از برنامه های مفید و ستودنی جنابعالی در شهرداری تهران، موکول کردن همه پروژه های شهری به تهیه پیوست اجتماعی و ارزیابی تأثیرات فرهنگی و اجتماعی این پروژه هاست. آیا در مورد بافت تاریخی تهران و ساخت و سازهای بسیار گسترده ی تجاری در این محدوده، پیوست اجتماعی تهیه شده است؟ در این صورت نتیجه ی ارزیابی ها چه بوده و آیا ملاک عمل قرار گرفته است یا نه؟ خصوصا در محدوده منطقه 12 و محله 200 ساله عودلاجان که شهرداری به طرق مختلف، از جمله با ارائه مشوق های گوناگون و نصب پلاکارد و پخش آگهی، مالکان خانه های قدیمی را به تخریب خانه ها و بلندمرتبه سازی تشویق می کند، نتیجه ارزیابی های اجتماعی چه بوده است؟»

همچنین برخی کارشناسان حوزه میراث فرهنگی، اعضای ایکوم ایران، برخی ساکنان محله عودلاجان و اعضای دفتر تسهیل گری این بافت تاریخی در نشستی با نام عودلاجان از منظر تصویر که سی بهمن 90 برگزار شد، به بررسی وضعیت بافت تاریخی عودلاجان و ارائه راهکارهایی برای آن می پردازند. در این نشست مطرح می شود که عودلاجان زیر غبار بی توجهی پنهان شده است طرح ساماندهی عودلاجان پشت در کمیسیون ماده 5 مانده است. همچنین گفته می شود که طرح پیشنهادی این گروه براساس ساختار تعیین شده این است که بازارچه عودلاجان و گذر آن به عنوان گذر فرهنگ و هنر ایرانی ساماندهی شود و گذر امامزاده یحیی با 1200 سال قدمت، گذر سیاحت و زیارت باشد.

در 31 اردیبهشت سال 91 نیز در مراسم بزرگداشت روز جهانی موزه، احمد مسجدجامعی، عضو شورای اسلامی شهر تهران اعلام می کند: از سوم خرداد (سال 91) قرار است با خواست و همکاری مردم محدوده عودلاجان، در این بافت تاریخی کار ایجاد موزه شهر را آغاز کنیم. امیدواریم کاری که انجام می شود به صورت شتاب زده نباشد تا ظرفیت و تجربه ی بازسازی یک موزه شهر را در تهران ایجاد کنیم.

بر همین اساس دهمین کارگاه هم اندیشی فرهنگی تاریخی با محوریت تهران شناسی با موضوع شهر موزه عودلاجان چهارم خرداد سال 90 با مشارکت دفتر توسعه محلی عودلاجان، کمیته ملی موزه های ایران (ایکوم) و سایت فرهنگی کافه تهرون با حضور احمد مسجد جامعی در دفتر کمیته ملی موزه های ایران برگزار می شود.

مسجد جامعی در این کارگاه می گوید: درباره آغاز مرمت بازارچه عودلاجان و بافت آن با همکاری سازمان میراث فرهنگی، شهرداری منطقه 12 و اهالی محل می گوید: نوع مرمت بازارچه به شیوه راسته مروی نیست، بلکه هدف، احیا و مرمت فضای قدیمی و کهن محله است. مرمت این بازارچه آغازی برای احیای شهر موزه عودلاجان است.

بعد از آن تصمیم بر این می شود که کاربری های مغازه های عودلاجان را تغییر کاربری دهند.

بر همین اساس، حمیده توسلی، مدیر دفتر توسعه محلی عودلاجان سی مرداد 91 می گوید: براساس توافق نامه ای بین شهرداری، اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران و کسبه بازارچه عودلاجان و با حضور احمد مسجد جامعی امضا شد، سه طرف قرارداد، مبلغی را بطور یکسان برای مرمت بازارچه هزینه می کنند و در مقابل، کسبه بازارچه تعهد داده اند که شغل خود را به خرید و فروش کالاهای فرهنگی تغییر دهند تا رونق اقتصادی در این منطقه در شأن یک مرکز تاریخی و گردشگری باشد. همچنین اداره میراث فرهنگی و شهرداری تهران تعهد کرده اند تا در چارچوب قوانین به کسبه کمک کنند تا از نظر هزینه های زیرساختی و کف، تخفیف هایی برای گرفتن مجوز و عوارض داشته باشند و مغازه های خود را بتوانند مرمت کنند.

هدف از انعقاد تفاهم نامه با دیگر ارگان ها، احیای ارزش های تاریخی فرهنگی محله عودلاجان با 300 سال قدمت است و با این کار، رونق اقتصادی برای محله ایجاد می شود، چون این محله در نزدیکی بازار تهران، در راسته بازارچه عودلاجان و پشت کوچه مروی یکی از نقاط پراهمیت منطقه است.

سپس در 11 شهریور سال 91، محمدحسین فرمهینی فراهانی، مدیرکل وقت میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران خبر می دهد: تا چند روز آینده بخش عمده مرمت بازارچه عودلاجان به پایان می رسد. در این راستا، با مشارکت کسبه محل و شهرداری منطقه، بخشهایی که به بناهای تاریخی محدوده عودلاجان مربوط است، توسط اداره میراث فرهنگی مرمت می شود و اقداماتی که با مدیریت شهری در این محدوده تاریخی ارتباط دارد، توسط شهرداری انجام می شود و براساس تفاهم نامه بسته شده، شهرداری و اداره میراث فرهنگی تهران هریک 30 درصد از اعتبار مرمت و بازسازی این محدوده را می پردازند و 40 درصد دیگر توسط کسبه پرداخت می شود.

همچنین براساس شان و منزلت این محدوده، کاربری های مغازه های این منطقه انتخاب می شوند و در این باره اداره میراث فرهنگی ترجیح می دهد در بازارچه عودلاجان کالاهایی که به آداب و رسوم گذشته ایرانیان، بخصوص شهر تهران مربوط هستند، فروخته شوند.

اواخر دی سال 91، چمران، ریاست وقت شورای اسلامی شهر تهران و احمد مسجدجامعی، علی محمدنژاد شهردار منطقه 12، فراهانی ریاست سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان تهران از عودلاجان بازدید می کنند و در این بازدید روند احیای محله قدیمی عودلاجان بررسی می شود.

محمدنژاد، شهردار منطقه 12 تهران در حاشیه این بازدید با اشاره به سیاست های کلان شهرداری تهران مبنی بر احیای بافت های تاریخی می گوید: در همین راستا شهرداری این منطقه با همکاری سازمان میراث فرهنگی استان تهران و همچنین مشارکت شهروندان و اهالی محل اقدام به بازسازی و احیای بازارچه تاریخی عودلاجان به طول 450 متر و به دنبال آن احیای این محله قدیمی و ارزشمند نموده است. در حال حاضر 200 متر از این مسیر آماده بهره برداری است و امید است تا 6 ماه نخست سال 92 این بازسازی به اتمام برسد.

و در خرداد سال 92 محسن علمدار، کارشناس میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران از پیشرفت فیزیکی 90 درصدی فاز نخست طرح ساماندهی و تجدید حیات بازار تاریخی عودلاجان خبر می دهد.

علمدار با اشاره به رویکرد اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران برای تبدیل بافت تاریخی عودلاجان به شهر موزه اظهار می کند: در این طرح تاکنون، از ابتدای خیابان 15 خرداد تا ابتدای کوچه حکیم عملیات ساماندهی انجام شده است و حالا منتظر انجام تعهدات شهرداری منطقه برای بحث تأسیسات شهری و کف سازی محوطه هستیم تا سپس 10 درصد باقیمانده تعهدات اداره میراث فرهنگی تهران را به پایان برسانیم.

این طرح هم نیمه کاره رها می شود!

در آذر سال 92 و در روزهایی که به نظر می رسید طرح ساماندهی بازارچه و بافت تاریخی عودلاجان نیمه کاره رها شده، محمدابرهیم لاریجانی، رئیس سابق اداره میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران از این منطقه بازدید می کند و با گذر از بازارچه عودلاجان می گوید: در زمان مدیریتم در اداره کل میراث فرهنگی استان تهران، دو سال تلاش کردیم تا با شهرداری به تفاهم برسیم و با قبول مسئولیت 30 درصد سازمان میراث فرهنگی، 40 درصد شهرداری و 30 درصد اهالی بازارچه عودلاجان، این محوطه را مرمت کنیم.

هرچند پیگیری ها در زمان رئیس بعدی اداره ی میراث فرهنگی استان تهران نتیجه داد، اما قصد داشتیم که همه محدوده این طرح را پوشش دهد هرچند این اقدام میلیاردها تومان پول می خواهد تا همه 140 هکتار بافت تاریخی عودلاجان بطور کامل مرمت و ساماندهی شود. همچنین قرار بود محدوده عودلاجان از شرق به غرب بصورت کامل، مسقف و ساماندهی شود تا تحرک و رونق در بافت ایجاد شود. به علاوه قصد داشتیم انگیزه مردم برای زندگی و داد و ستد در این بافت را افزایش دهیم.

این پروژه که قرار بود 25 ماهه به اتمام برسد، نیمه کاره رها شده بود، چرا که وعده ها و طرح ها برای ساماندهی عودلاجان در گرو بودجه ای بود که همیشه میراث فرهنگی کمبود آن را داشت و بسیاری از بافت های تاریخی در گرو همین کمبود بودجه از دست رفتند. در این میان تنها کسانی که هر روز زیان آن را می دیدند، کسبه بازارچه عودلاجان بودند، چرا که مرمت این بازارچه ناقص بود و فقط به ایجاد چند سقف به صورت گنبد و عملیات کف سازی به شکل ناقص در محدوده ای بین خیابان 15 خرداد تا سر کوچه حاجی ها، حدود 50 متر انجام شده بود و همین موضوع باعث شده بود هیچ کدام از کسبه در این مدت نتوانند مغازه های خود را باز کنند.

مدیران جدید می توانند روند ساماندهی عودلاجان را به اتمام برسانند؟

در روزهایی که بافت تاریخی و هویتی تهران به انتظار عملی شدن وعده ها نشسته بود، یک امید و شانس جدید برای زنده ماندن آن جرقه زد و آن حضور یکی از اعضای پیشین شورای شهر تهران در بالاترین پست این سازمان است، یعنی سپرده شدن ریاست سازمان میراث فرهنگی به دست محمدعلی نجفی بود. اما آیا بافت تاریخی تهران می توانست به حضور محمدعلی نجفی در این سازمان و اقدامات او برای نجات بافت های تاریخی، بخصوص عودلاجان امیدوار باشد؟

در ابتدای این تغییرات در اداره میراث فرهنگی و گردشگری (13 آذر 92)، رجبعلی خسروآبادی، مدیر جدید اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران در صبحانه کاری در بافت عودلاجان از بازگرداندن محمدحسین فرمهینی فراهانی، مدیر پیشین اداره کل میراث فرهنگی به عنوان مدیر پروژه ساماندهی بافت تاریخی عودلاجان خبر می دهد.

خسروآبادی دلیل این تصمیم گیری را باعث و بانی بودن فراهانی در آغاز شدن پروژه ساماندهی بافت تاریخی عودلاجان می داند و می گوید: فراهانی موظف است تا یک هفته دیگر، کارهای خود را زمان بندی و میزان اعتبار مورد نیاز برای این پروژه را اعلام کند. تغییرات مدیریتی زیاد باعث توقف کار ساماندهی بافت تاریخی عودلاجان شده است. اکنون باید موانع از سر راه برداشته شوند تا کارها با سرعت بیشتری انجام شوند. هر کسی این فرزند را زاییده است باید خودش آن را بزرگ کند. اکنون دنبال مقصر در پروژه ساماندهی بافت تاریخی عودلاجان نیستیم بلکه در حال پیدا کردن راه حل های مناسب برای این پروژه هستیم تا نمایندگان تام الاختیار با بررسی شرایط بتوانند همه چیز را مشخص کنند.

فردی که به عنوان مدیر پروژه ساماندهی بافت تاریخی عودلاجان منصوب شده، کسی است که در مدت دو سال حضور در پست مدیریت استان تهران، مجوز تخریب سرای افشار را در محدوده کاخ گلستان و ساخت مجتمع تجاری در حیاط بنای تاریخی عین الدوله را صادر کرد و همچنین پروژه ساماندهی عودلاجان را آغاز کرد، ولی در مدت معین آن را به پایان نرساند.

در این جلسه که نمایندگانی از کسبه بازار عودلاجان و کارشناسان شهراداری در آن حضور داشتند، مسائلی که در روند ساماندهی عودلاجان اشکالاتی ایجاد کرده و آن را متوقف نموده، بررسی می شود.

توسلی، مدیر دفتر تسهیل گری بافت تاریخی عودلاجان درباره روند طرح ساماندهی عودلاجان می گوید: سازمان میراث فرهنگی وقتی این پروژه را برعهده گرفت 5 / 1 میلیارد تومان اعتبار برای آن در نظر گرفت و پس از مدتی اعلام کرد که 700 میلیون تومان از این اعتبار خرج شده است قرار شد بقیه کارها با پول کسبه انجام شود. از زمان آغاز کار یعنی حدود 5 / 1 سال پیش، کسبه بازارچه نتوانستند کاسبی کنند و وقفه ای که در این میان در ساماندهی بازارچه رخ داد اعتماد کسبه را بطور کامل از بین برد.

حیدری، نماینده کسبه بازارچه عودلاجان نیز اظهار می کند: این پروژه مشارکتی باید با طمأنینه همراه باشد و از سوی دیگر باید به این قضیه توجه شود که وضعیت مالی و معیشتی کسبه در عودلاجان دچار اختلال شده است. کسبه باید 5 / 1 میلیارد تومان سهم خود را برای ساماندهی این بازارچه بپردازند در حالی که پرداخت این پول برای آنها بسیار سنگین است. تا کنون موفق شده ایم 161 میلیون تومان برای این طرح جمع کنیم. از اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران تقاضا دارم در صورت امکان، یک بانک را به کسبه معرفی کنند تا آنها بتوانند با گرفتن وام، سهم خود را بپردازند.

کارشناسان میراث فرهنگی وقتی در حال تهیه طرح این پروژه بودند بازار تبریز را به ما نشان دادند و گفتند که عودلاجان مانند بازار تبریز می شود. ما می دانیم که این اتفاق نمی افتد، اما می خواهیم دست کم قدری وضعیت در این بازارچه بهتر شود. همچنین مدتی این بحث مطرح بود که عودلاجان به شهر موزه تبدیل شود که قطعا به دلیل زیاد بودن هزینه ها این امکان وجود ندارد، اما ما می خواهیم در صورت امکان، چیزی که درخور این بافت تاریخی است برای آن ایجاد شود.

در این میان مشاور اجرایی شهردار منطقه 12 تهران معتقد است: مشکل اصلی در احیای عودلاجان اختلاف دیدگاه در کار این سه ضلع مشارکت کننده است، نگاه شهرداری به بافت های تاریخی درآمدزایی و سازمان میراث فرهنگی، حفظ دستاوردهاست. در این میان، کسانی که سودی نمی برند کار را به حال خود رها می کنند. حال اگر مناطق 11 و 12 تهران را از شهر جدا کنیم بیش از چهار درصد بناهای تاریخی در کل شهر دیگر وجود ندارند. ما در بافت مرکزی شهر به واسطه اختلاف دیدگاه موجود، عرصه های وسیع بدون استفاده ای را داریم که برای شهر معضل شده اند.

یکی از ردیف های اعتباری شهرداری احیای بافت های تاریخی است که اگر بتوان زود دست به کار شد برای سال آینده می توانیم بودجه خوبی در این زمینه بگیریم و مأموریت خود را انجام دهیم. اگر درآمدزایی در بافت تاریخی عودلاجان برای همه جا بیفتد دیگر کسی این تصمیم را نمی گیرد که خانه اش را به انبار تبدیل کند و خودش در جایی دیگر مستاجر شود.

رجبعلی خسروآبادی می گوید: قبرستان را به فرهنگسرا تبدیل کردم احیای عودلاجان که دیگر کاری ندارد. در هشت روز گذشته هر کسی به من رسید گفت بیچاره می شوی. کسی به من تبریک نگفت، اما من به ساماندهی بناها و بافت های تاریخی تهران امیدوارم. اگر ادبیات سه ضلع ساماندهی بافت تاریخی عودلاجان را به هم نزدیک نکنیم کارها پیش نمی رود، راه این است که کار را جلو ببریم، اما نباید زرنگی کنیم. اگر بتوان از شهرداری در بحث گرفتن تسهیلات بانکی کمک گرفت و به کسبه وام داد یک کار خوب در این زمینه کرده ایم.

اما جلسات برای اتمام طرح ساماندهی عودلاجان ادامه داشت و در دومین صبحانه کاری مدیر جدید اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران 27 آذر 92 در بافت تاریخی عودلاجان بار دیگر به بررسی اقداماتی که می توانست به احیای عودلاجان و ساماندهی آن کمک کنند، می پردازند.

در این جلسه محمدحسین فرمهینی فراهان، مدیر جدید پروژه ساماندهی بافت تاریخی عودلاجان با بیان اینکه نخستین هدف ما، بازگرداندن پویایی به بازار بوده است، می گوید: گوش به حرف کسی نمی دهیم و کار خود را می کنیم. در پایان این پروژه، شهر موزه تهران در این منطقه ایجاد می شود تا هر کسی دوست دارد به تاریخی ترین نقاط تهران وارد شود این منطقه را انتخاب کند. تا کنون بیش از 700 میلیون تومان برای این پروژه هزینه کرده ایم. شهرداری و کسبه بازار نیز باید هزینه ای را در همین اندازه که در واقع، یک سهم 33 درصدی است پرداخت کنند تا بتوانیم فاز نخست پروژه را به پایان برسانیم.

و این بار خسروآبادی که امیدوار بود فاز یک این پروژه تا دهه فجر سال 92 افتتاح شود، بیان می کند: اسم این منطقه، بازارچه عودلاجان است، یعنی کسبه ای هستند که روزی خود را از اینجا درمی آورند. چند سال پیش، بازار تبریز با دو ضلع مردم و میراث فرهنگی مرمت شد و بیش از 90 درصد هزینه ها را کسبه بازار پرداخت کردند. آن پروژه، یک پروژه نمونه در سطح کشور شد که همیشه مثال زده می شود. نقش شهرداری را در این پروژه بسیار موثر است اما ضلع سوم که میراث فرهنگی است تأثیرگذاری چندانی ندارد؛ ولی اگر باشد بد نیست. در واقع میراث فرهنگی متولی این بخش است و تکالیفی دارد و مشکلاتی را که پیش می آید باید کالبدشکافی کند.

این در حالی بود که فرهاد افشار، مشاور اجرایی شهردار منطقه 12 تهران سهم شهرداری از پروژه ساماندهی بافت تاریخی عودلاجان را بحث احیای بافت تاریخی و پویا کردن بازار در اسناد فرادستی شهرداری می داند و می گوید: قطعا شهرداری فراتر از سهم 33 درصد خود در این پروژه سرمایه گذاری می کند. هرچند اگر بخواهیم آورده های شهرداری را در این پروژه داشته باشیم، بسیار بیشتر از این حرف هاست. همچنین انتظار داریم، میراث فرهنگی در جایگاه تصمیم گیری، بیشتر به این پروژه بپردازد. چیزی که برای ما اهمیت دارد همفکری چند دستگاه با یکدیگر و ایجاد حس تعلق میان مردم است. نباید نگاه متراژ و رقمی برای این پروژه داشته باشیم.

در حالی نماینده شهرداری منطقه 12 می گوید که نباید نگاه متراژ و رقمی به این پروژه داشت که کسبه بازارچه عودلاجان بیش از یک سال است که مغازه هایشان را بسته اند و برای پرداخت سهم 33 درصد خود با هدف مرمت بازارچه، باید وام های میلیونی بگیرند و البته بیشتر از آن را به بانکها پس بدهند.

یکی دیگر از نمایندگان با ارزیابی وضعیت پیش آمده در بازارچه عودلاجان که بخش هایی از آن هنوز افتتاح نشده و در حال تخریب است. کارتن خواب ها بخشهایی از دیواره ها را سیاه کرده اند و حتی بخشهایی از در و دیوارها خود به خود در حال خراب شدن است. از خسروآبادی می پرسد: آیا با این شرایط می توانید تا 22 بهمن فاز نخست بازارچه را افتتاح کنید در حالی که حتی شاید کف سازی پروژه نیز تا آن زمان کامل نشود؟!

و خسروآبادی در پاسخ به این نمایندگان می گوید: از امروز، چنین توقع هایی را از مدیر پروژه عودلاجان یعنی آقای فراهانی داشته باشیم. همه توقع داریم زمانی که بازارچه به راه افتاد، هیچ کدام از این معایب در آن نباشد ما مرمت می کنیم تا به مردم نشان دهیم چنین کارهایی باعث ارتقا، سودآوری، آسایش و امنیت است. من مرمتگر نیستم و لزومی ندارد که چنین کاری را بلد باشم. من کارشناس هم نیستم، چون اگر قرار باشد من کار کارشناسی انجام دهم پس کارشناس چه کاری انجام دهد. معتقدم تقوای من در این قضیه، تقوای گریز نیست؛ اما با این وجود، معتقدم هیچ بن بستی در کارها وجود ندارد.

این گفت وگوها امید را بیش از پیش برای زنده ماندن عودلاجان زنده نگه می داشت غافل از آنکه منطقه تاریخی همچون عودلاجان برای زنده ماندن واقعا نیازمند احیا و جان بخشی دوباره بود نه وصل و پینه کردن خرابه هایش برای پوشاندن وضعیت وخیمش؛ این احیا هم نیازمند بودجه و همکاری ارگان های متولی بود.

سپس 25 دی 92، خسروآبادی در صبحانه ی کاری که با خبرنگاران داشت، با اعلام اینکه قرار است فاز نخست مرمت و ساماندهی بافت تاریخی عودلاجان به مناسبت دهه فجر 22 بهمن افتتاح شود، به مسائل دیگری مانند نداشتن بودجه و طرح برای ادامه ی این پروژه اشاره کرد که این پرسش به وجود آمد: طرح مرمت بزرگترین بافت تاریخی پایتخت در همین نقطه متوقف خواهد شد؟

خسروآبادی در پاسخ به این پرسش بیان می کند: اجرای بخش بعدی این پروژه به تهیه طرح برای بافت تاریخی عودلاجان بستگی دارد. انجام برخی کارها، زمان می برد و این زمان، بودجه صرف می کند. بودجه دولت هم سالانه تعیین می شود. برای پروژه عودلاجان 5 / 1 میلیارد تومان بودجه دادند که 700 میلیون تومان آن خرج شد؛ ولی حالا دیگر پولی وجود ندارد و این بودجه ها نیز محدوده های زمانی دارند. همینطور رفتن فایده ای ندارد؛ هر طرحی ملزوماتی دارد و اولین ملزومات این طرح، حفاظت کالبدی و غیرکالبدی است. نمی گویم کار متوقف می شود، شکل آن از اجرا به طراحی منتقل می شود.

بازارچه عودلاجان که قرار بود 22 بهمن به گفته مسئولان افتتاح شود، 440 متر درازا دارد که از کوچه پرتوی تا خیابان 15 خرداد تهران را دربرمی گیرد و قرار بوده بازارچه سرپوشیده قدیمی عودلاجان نیز احیا شود. آیا افتتاح فاز نخست احیای این بافت تاریخی تا ماه بعد امکان داشت؟ در کنار احداث دو طاقی که به واسطه ساخت دیواری یک متری در کنار بانک سپه عقب افتاده بود، علاوه بر کف بازارچه که کار ساماندهی آن برعهده شهرداری بود، اداره هایی مانند برق ، آب و گاز در تأمین امکانات بازارچه آنقدر امروز و فردا میکردند که اگر در دی هم این سه سازمان می توانستند امکانات مورد نیاز منطقه را تأمین کنند، به قول مسئولان شهرداری، دست کم دوماه برای کف سازی زمان نیاز بود.

اول بهمن 92 دیوار یک متری که مانع ادامه یافتن پروژه ساماندهی بازارچه تاریخی عودلاجان شده، تخریب شد.

ساسان کبیرنیا، دستیار پیمانکار پروژه سامان دهی بازارچه عودلاجان می گوید: با تخریب این دیوار که از چندماه پیش مانع ادامه کار پروژه شده بود، تا یک ماه دیگر می توانیم براساس تعهدمان، دو طاق باقی مانده از بازارچه عودلاجان را بسازیم. این در حالی است که پیمانکاران برای ایجاد طاق ها و کف سازی بازارچه، زمانی بیشتر از یک ماه را می خواهند و اتمام فاز نخست مرمت بازارچه عودلاجان تا 22 بهمن بعید به نظر می رسد.

در همان روزها یکی از کسبه محل درباره مشکلاتی که مردم منطقه با این پروژه دارند، اظهار می کند: از حدود دو سال پیش، هیچ کدام از کسبه نتوانسته اند مغازه هایشان را برای خرید و فروش باز کنند. از سوی دیگر، اداره دارایی از ما مالیات می گیرد و می گوید به ما ربطی ندارد که شما نتوانسته اید کاری انجام دهید! اگر صبح زود کسی از محدوده بازارچه عبور کند، وضعیت نابسامان آن را می بیند؛ معتادان شبها این منطقه را پاتوق خود می کنند و حتی با روشن کردن آتش، دیواره های تازه مرمت شده را سیاه کرده اند. اینجا به نگهبان هم نیاز دارد، اما متأسفانه کسی به فکر انجام این کار نیست.

روز موعود فرامی رسد، 22 بهمن سال 92 است روزی که قرار بود همزمان با سالگرد افتخارآفرینی مردم ایران، وعده مدیران محقق شود و بخشی از بافت تاریخی عودلاجان در تهران به بهره برداری برسد تا مغازه داران این منطقه بتوانند قدری از آسیب هایی را که در 5 / 1 سال گذشته از نظر اقتصادی به آنها وارد شده است، جبران کنند و در کنار آن گردشگران نیز به این بافت تاریخی بیایند، اما ...

خسروآبادی، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران می گوید: در جلسه ای که هفته پیش با حضور نمایندگان چهار بخش پروژه ساماندهی بافت تاریخی عودلاجان برگزار شد، مشکلات موجود برای ساماندهی بازارچه عودلاجان بررسی شدند؛ اما هنوز برخی ابهام ها در زمینه به نتیجه رسیدن این پروژه وجود دارند. در آن جلسه، وضعیت ساخت و نصب ورودی مغازه ها مشخص شد. همچنین بحث هایی درباره مالیات کسبه ای که از حدود یک سال پیش از مغازه هایشان هیچ درآمدی نداشته اند، مطرح شد و این موضوع همچنان در دست بررسی است.

قرار شده است، شهرداری با هماهنگی نیروی انتظامی، نیروهایی را برای حفاظت از منطقه عودلاجان در شب قرار دهد. همچنین ابهام های موجود در پروژه ساماندهی بازارچه عودلاجان قرار است توسط کمیته فنی اداره میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران بررسی و درباره آنها تصمیم گیری شود و درباره مشکلات برای نصب پست های برق در بازارچه، قرار است در جلسه ای که با شهردار منطقه 12 برگزار می کنیم، آنها نیز مسائل را بررسی کنند و به نتیجه برسند.