قدمت گیوه بافی در ملایر به بیش از 150 سال پیش بر می گردد

ایسنا/ براساس آخرین خبرهای بدست آمده، قدمت گیوه بافی در ملایر به بیش از 150 سال پیش بر می گردد.

در منطقه غربی و جنوب غربی کشور به دلیل شرایط فرهنگی و جغرافیایی، پوشیدن گیوه از قدیم ‏رسم بوده است. گیوه اصولا پاپوشی سبک، با دوام و مناسب برای راهپیمایی های طولانی در ‏مسیرهای ناهموار است. با توجه به این خصوصیات، اغلب افراد پیدایش آن را به روزگارانی خیلی ‏قدیم تر از پیدایش سایر انواع پاپوش نسبت داده اند .

هرچند نمی دانیم گیوه های ابتدایی از چه جنسی ساخته میشده و چه شکلی داشته، اسنادی در دست داریم که نشان می دهد قرن هشتم هجری قمری دوران اوج استفاده از گیوه بوده است. گیوه بافی نمادی از مقابله و مقاومت زیبایی هنر ظریف دست در برابر جاده های سرسخت و سنگلاخی و به عبارتی نبرد و تقابل هنر و طبیعت است، به گیوه در اصطلاح محلی آژیه گفته می شود.

رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ملایر گفت: قدمت گیوه بافی در ملایر به بیش از 150 سال پیش بر می گردد و از هنرمندان قدیمی گیوه باف در ملایر میتوان به آقایان کریمی، رنجبر و علی اکبر قلعه اشاره کرد.

ابراهیم جلیلی افزود: در حال حاضر قربان رنجبر در چهار سوق بازار سنتی و قلعه فعال است، همچنین پنج نوع گیوه به نامهای آجیده، زیر آج، سنه جونی، گیوه ماشینی و زیر گاومیش در ملایر بافته می شود.

وی با بیان اینکه گیوه دوزی ملایر هنری است که مهجور مانده و در حال منسوخ شدن است، اظهار کرد: در حال حاضر به دلیل گرانی مواد اولیه، نبود بازار فروش، تولیدات گیوه کاهش یافته است اما در گذشته گیوه های تولید شده هنرمندان ملایری به نهاوند، خرم آباد و اراک و اهواز و... فرستاده میشده است.

جلیلی با تأکید بر اینکه این اداره آمادگی حمایت از این هنرمندان برای آموزش و توسعه هنر فوق را دارد، ادامه داد: گیوه سنتی انواع گوناگونی دارد و تقسیم بندی انواع گیوه براساس نوع بافت رویه، مواد استفاده در زیره و اتصال دو تکه کفش به هم صورت می گیرد.

رئیس میراث فرهنگی ملایر در این باره توضیح داد: گیوه سنتی ملکی دارای رویه ای نفیس و گران قیمت بوده و پنجه درازی است؛ رویه اش بلندتر از گیوه های سنتی دیگر بوده و به قسمت پشت آن نیز یک قطعه چرم دوخته می شود.

وی با بیان اینکه تخت این نوع گیوه از پارچه های نخی و لباس های مندرس کرباسی تهیه میشد و امروزه بیشتر از شلوارهای کهنه لی در ساخت آن استفاده می شود، خاطرنشان کرد: پود آن از این پارچه ها و به شکل نوارهایی نازک تهیه می شود و تار آن از پوست گاو است.

جلیلی با اشاره به اینکه پنجه و پاشنه تخت را از پوست گاو تهیه کرده و بعد از اتصال تار و پود به هم، دور آن را حاشیه زده و اضافات آن را می برند، گفت: تخت درست می کنند که به آن تخت کهنه ای یا تخت ملکی می گویند.

این مقام مسئول در مورد گیوه آجیده یا آجده، توضیح داد: تفاوت این گیوه سنتی با ملکی در این است که رویه آن درشت باف بوده و کف آن هم تخت چرمی بخیه دار است، گیوه سنتی تخت چرمی نیز بسیار شبیه کفش های معمولی بوده و تخت آن چرمی است، از این نوع گیوه بیشتر در شهرها استفاده می شود و بر همین اساس آن را گیوه شهری نیز نامیده اند.

رئیس میراث فرهنگی ملایر بیان کرد: گیوه لته ای تفاوت اصلی با سایر انواع گیوه در این است که در تخت آن تنها از تکه های کهنه پارچه که در اصطلاح به آن لته ای گویند، استفاده می شود، گیوه تخت لاستیکی نیز نوعی گیوه درشت باف و ارزان قیمت است که دارای زیره پلاستیکی است.

جلیلی خاطرنشان کرد: گیوه ابریشمی نوعی گیوه تزئینی و تشریفاتی بوده که تخت آن چرمی یا لاستیکی است اما بافت این تخت بسیار ظریف است، همچنین رویه این نوع گیوه از نخ ابریشمی رنگین بافته می شود و گاهی نیز با منجق دوزی همراه است .

وی در مورد گیوه کردی یا کلاش افزود: این نوع گیوه که موضوع اصلی این تحقیق است خاص مناطق کردنشین کشور بوده و محل اصلی تولید آن ناحیه اورامانات بوده و مهمترین ویژگی که کلاش را از سایر انواع گیوه مشخص می کند مواد بکار رفته در آن است.

این مقام مسئول بیان کرد: رویه این نوع گیوه از نخ پنبه ای بافته شده و زیره آن از پارچه فشرده ساخته می شود و بر همین اساس کلاش کفشی سبک، نرم، قابل انعطاف و متناسب با محیط کوهستانی است.

استاد گیوه دوزی ملایر

در بازار سنتی ملایر دنبال مغازه یا حجره گیوه دوزی میگردم و فقط یک مورد را پیدا می کنم؛ این هنر صنعت در ملایر سالهاست که رو به فراموشی گذاشته و متأسفانه در حال منسوخ شدن است.

در چهار سوق اصلی بازار ملایر وقتی رو به منطقه طالقانی حرکت می کنی، در راسته عطاران به یک حجره کوچک سه متری می رسی که پیرمردی در آن به کار بافت و دوخت گیوه مشغول است؛ نامش حاج قربان رنجبری است؛ متولد 1316 در ملایر که سالیان سال است در این شهر مشغول فعالیت بوده و هست.

سرش خلوت و مشغول زدودن زواید یک گیوه کوچک بافته شده برای پسر بچه ای دو، سه ساله است، جلو می روم و بعد سلام و احوال پرسی می خواهم تا با او در مورد کارش مصاحبه کنم، به صندلی کهنه و فرسوده ای که آن طرف تر است، اشاره می کند و می خواهد تا بنشینم تا هم صحبت کنیم و هم او به کارش ادامه بدهد.

حجره اش آنقدر کوچک است که حتی خودش به سختی درش جای می گیرد، تمام گیوه ها از سقف تا کف آویزان شده اند، دستگاه کارتخوان و تلفن داخل حجره اش ناخودآگاه لبخند را گوشه لبم می نشاند؛ به نوعی تداخل ناموزون تکنولوژی و سنت را تداعی می کند...

همانطور که من سوال می پرسم حاج قربان رنجبری با جدیت کارش را ادامه می دهد و کمتر سرش را بلند می کند، می گوید: متولد 1316 در ملایر است و از کودکی کار گیوه بافی را شروع کرده و تاکنون که 84 سال از خدا عمر گرفته از همین حرفه ارتزاق کرده است.

استاد گیوه دوزی ملایر با بیان اینکه وقتی بچه بودم، مادرم من را سر این کار گذاشت، ادامه می دهد: مدتی هم کفاشی میکردم اما بعد تصمیم گرفتم همین جوالدوزی را به عنوان شغلم انتخاب کنم.

از او می پرسم که بازار کارش مشتری و خریدار دارد و او پاسخ می دهد: خیلی کمتر از گذشته شده، الان دیگر مردم کفش های کارخانه ای و ماشینی را می خرند نه کفش های دست دوز، مثلا در بعضی روزها یک جفت و بعضی روزها هم دو جفت کفش می فروشم؛ البته روزهایی هم هست که هیچ کفشی نمی فروشم ولی باز ناامید نیستم، چون روزی را خدا می رساند.

از زنانه و مردانه بودن گیوه ها و سایزهایی که می دوزد، سوال می کنم و او چوب دستی اش را برمی دارد و به گیوه های رنگی خوش بافت کنار مغازه اش اشاره می کند و می گوید: این گیوه های رنگی مختص خانم هاست، هر سایزی هم که مشتری بخواهد برایش می دوزم؛ از بچه دو ساله تا مرد 100 ساله.

در مورد قیمت گیوه ها می خواهم برایم توضیح دهد و او همچنان که مشغول کارش است، می گوید: هر گیوه ای بنا بر دوخت، مدل و مواد اولیه اش قیمتش فرق می کند؛ یک گیوه بچه گانه از 100 هزار تومان شروع می شود تا گیوه اندازه یک مرد جا افتاده 550 هزار تومان، تفاوت قیمت این کفش ها بخاطر زیره آنهاست، زیره های چرمی از زیره های پلاستیکی گران تر هستند.

می گویم: حاج آقا رنجبری گیوه دوزی دیگر دارد منسوخ می شود، حیف است که این همه تجارب را به دیگران آموزش ندهید و او تأیید می کند و حرفم را پی می گیرد و می گوید: سالها قبل شاگرد داشتم اما دیگر الان کسی پی این شغل ها نمی آید، یکبار هم میراث فرهنگی کارگاه گذاشت و من در آن آموزش دادم، اما دیگر توان و حوصله اش را ندارم. من با قناعت توانستم این همه سال با این شغل روزگار بگذرانم اما الان جوان ها اهل قناعت نیستند و این کار هم درآمد کافی ندارد، برای همین برای جوان ها صرف نمی کند وارد این کار شوند.

از او می خواهم تا در مورد فواید و مزایالی این نوع پاپوش بگوید و او با اشاره به نوع دوخت گیوه ها توضیح می دهد: این کفش ها برای سفر، پیاده روی، کمر درد و پا درد مناسب هستند و مردم می توانند به راحتی از آن استفاده کنند، پا در این کفش ها عرق نمی کند، گیوه به علت بافت نخی و درزهای بین بافت رویه کفش مانع ایجاد بوی بد پا می شود و تا حدود دو، سه سال هم دوام می آورد.

حاج قربان رنجبری در مورد مواد اولیه گیوه بافی می افزاید: موادی که در محل تهیه می شود شامل پوست گاو، پیه نری گاو و نخ تابیده است و موادی که از خارج محل تهیه می شود به دو قسمت تقسیم می شود؛ برای گیوه های تخت زیره ای که شامل رنگ، پارچه نازک نخی، کتیرا و نخ تابیده (قرقره) است و برای گیوه های طرح جدید مثل تخت چرمی و پلاستیکی، شامل میخ پوست دباغی شده، پاشنه های لاستیکی، کف لاستیکی، چسب، پوست نری گاو، پارچه نخی و موی بز می شود.

دیگر وقت اذان رسیده و پیرمرد خسته کار به نظر می رسد، بعد از تشکر و خداحافظی در راه با خودم می اندیشم که اگر این گیوه ها مطابق مد روز تولید می شدند، می توانستند برای جوانترها جذاب باشند. با وجود اینکه کار گیوه فروشی از رونق افتاده اما همچنان از لحاظ کارایی و کیفیت جز بهترین پاپوش ها محسوب می شود و میتوان با ایجاد خلاقیت و نوآوری در مدل و طراحی رویه این گیوه ها، جوانها را به پوشیدن این پاپوش ها ترغیب کرد.

به هر حال اگر می خواهید در فصل تابستان یک کفش سبک، خنک و زیبا را پا کنید، به شما پیشنهاد می کنم که از ملایر چند جفت گیوه خوش بافت تهیه کنید.