عمارت مفخم مهمترین اثر تاریخی دوره قاجار در خراسان شمالی است

میراث آریا/ براساس آخرین گزارش های منتشر شده، عمارت مفخم مهمترین اثر تاریخی دوره قاجار در خراسان شمالی است.

عمارت مفخم در اوایل دهه 1300 هجری قمری به دستور یار محمدخان شادلو معروف به سردار مفخم، حاکم منطقه شمال خراسان بعنوان محل سکونت او و خانواده اش ساخته شده است.

این بنای مجلل 34 اتاق با دو تالار بزرگ دارد. نمای اصلی ساختمان در سمت جنوب است که سراسر آن به زیباترین وجهی با انواع فنون کاشیکاری معرق، معقلی، هفت رنگ و با طرح ها و نقوش انسانی، حیوانی، اسلیمی، ختایی و هندسی زینت یافته است. مصالح بکار رفته در بنا آجر با ملات گچ است و هر طبقه ساختمان دارای دو ایوان شمالی و جنوبی است، سرتاسر بنا با کاشی های خشتی و هفت رنگ زیبا در اندازه و شکل های مختلف به رنگهای فیروزه ای، زرد، صورتی، بنفش، سفید، سبز، سرخ و سیاه کاشیکاری شده و هر ستون با طرح و نقش خاص خود زینت داده شده است.

نمای بیرونی ساختمان تصاویری از دو فرشته بالدار، چهره های انسانی، نقاشی از گل و گیاه و پرنده، طبیعت و طرح های هندسی سده 13 را به تماشا می گذارد. این بنای تاریخی با شماره 952 در فهرست آثار تاریخی به ثبت رسید. بنای عمارت مفخم پس از مرمت و احیا به موزه بزرگ باستان شناسی و مردم شناسی استان تبدیل شده است.

موزه های مردم شناسی از جمله موزه های تاریخی هستند که در آن گوشه ای از فرهنگ اقوام و ملل یک منطقه در قالب آداب و رسوم، مشاغل سنتی و صنایع دستی به نمایش گذاشته می شود. بخش مردم شناسی موزه از سه موضوع کلی اقوام، مشاغل و آئین ها تشکیل شده است.

زندگی روستایی

زندگی در هر منطقه ای با توجه به شرایط اقلیمی و باورها و اعتقادات از تنوع و تبلور خاصی برخوردار است که در قالب زندگی عشایری، روستایی و شهری قرار می گیرد. در این غرفه سعی شد که با توجه به شرایط فوق اشیاء و وسایل زندگی مرتبط با یک زندگی روستایی به نمایش درآید.

پوشاک

در آغاز شکل گیری اجتماعات بشری در جامعه های پیشین، پوشاک فقط جنبه حفاظتی داشته و برای حفاظت از بدن انسان در برابر عوامل طبیعی و اقلیمی بکار می رفته، با توسعه فعالیت های اجتماعی، فرهنگی و شکل گیری باورها و عقاید در جوامع، پوشاک ارزش های نمادین به خود گرفته در نتیجه این ارزش ها نقش مهم و برجسته ای در حفظ هویت اجتماعی و فرهنگی مردم جامعه ایفا کرده است. در این غرفه پوشاک اقوام محلی شامل فارس (تات)، کرمانج، ترک و ترکمن در قالب مجسمه های ساخته شده براساس مشخصات ظاهری همان قومیت به نمایش درآمده است.

موسیقی مقامی

موسیقی از آغاز پیدایش هر قومی، همراه آن قوم بوجود آمده است و بخش جدایی ناپذیری از هر فرهنگ را شکل می دهد که براساس باورها، اعتقادات و آداب ورسوم قومیت ها، متفاوت از یکدیگر است و در رنج و شادی ها همراه، همدل و همراز بوده است. از آنجاکه آلات موسیقی در سطح استان از تنوع چشمگیری برخوردار است، در این غرفه نمونه هایی از انواع آلات موسیقی همچون دوتار، کمانچه، قوشمه، دهل، سرنا و دایره به نمایش درآمده است.

طب سنتی

طب سنتی با توجه به نقشی که در سلامتی جسم و روان انسان داشته، از دیرباز در زندگی بشر وجود داشته و تبلور و تکامل آن را در حرفه عطاری میتوان مشاهده کرد. در واقع عطارها نقش طبیب و عطاری ها نقش داروخانه امروزی را داشتند. خراسان شمالی به دلیل قرار گرفتن در یک منطقه کوهستانی و منطقه بیابانی دارای پوشش گیاهی منحصر بفرد یکی از غنی ترین مناطق در زمینه گیاهان دارویی است. همچنین این منطقه در ساخت انواع شربت ها، ادویه جات و عرقیات توانایی بالایی دارد.

صنایع دستی

صنایع دستی روایتگر باورهای اقوام ساکن در خراسان شمالی است که در بافته های داری همچون گلیم، چاروق، البسه محلی، نمدمالی، نساجی سنتی و ... تبلور یافته و در حقیقت هویت تاریخی و فرهنگی آنان را بیان می کند. در غرفه صنایع دستی نمونه هنرهای سنتی و صنایع دستی استان معرفی شده است.

چاروق دوزی

چاروق به نوعی پای افزار و کفش اطلاق می شود که از چرم (معمولاً به رنگ قرمز) تهیه شده و پس از پوشیدن با ریسمان های ضخیم و بلندی به دور پا محکم می شود. چاروق دارای نوکی برگشته است که با نخ های الوان بر روی آن زینت می شود. در گروه پاپوش های سنتی این منطقه نوعی دمپایی زنانه به رنگ سبز فیروزه ای نیز وجود داشته که به نام «کُمُخت» مشهور بوده است و نوع دیگری از دمپایی سنتی نیز که کاری تلفیقی از سنت و تکنیک امروزی است تحت عنوان «گرجی» تولید می شود.

نساجی سنتی

چادرشب پارچه ای است با طرح ها و نقش هایی مختلف (چهارخانه و راهدار) که بر روی دستگاه نساجی دو ورودی و چهار ورودی بافته می شود و دارای عرض متغیر (40-50) سانتیمتر است که با حرکت و جابجایی پدال ها به وسیله پاها و ایجاد دهانه کار و عبور ماکو بافته می شود. خراسان شمالی به عنوان یکی از خاستگاه های این هنر و سایر تولیدات نساجی سنتی (حوله، دستمال و سفره) مطرح است. چادرشب در کارگاه های خانگی تولید می شود و معمولاً این هنر در یک خانواده از مادر به دختر به ارث می رسد و دختران در کنار مادران پارچه بافی می کنند.

نمدمالی

نمدمالی از جمله مشاغل سنتی در تمام منطقه خراسان شمالی بوده است که با کاهش تقاضا در این رشته، از رونق آن کاسته شده و به صورت محدود و با هدف صنایع دستی تزیینی تولید می شود. مواد اولیه حرفۀ نمدمالی پشم حیوانات اهلی چهارپا (گوسفند و شتر) است که از تراکم توده های پشم و کرک در شرایط مناسب و با ورز دادن پشم ساخته می شود. از محصولات و فرآورده های نمدی میتوان زیرانداز نمدی، کلاه نمدی و پوشش چوپانان موسوم به نمدچوخه که به صورت پالتو است را نام برد.

سفره های آیینی

در همه جشن ها و آیین ها، در جامعه ابتدائی یا متمدن، خوردن و آشامیدن بخشی از آداب و رسوم جمع را تشکیل می دهد که اغلب در قالب سفره های آیینی تبلور پیدا می کند. برخی از سفره های آیینی معمولاً جنبه رسمی داشته و در زمان های خاص و در اکثر نقاط ایران برپا می شود. از مهمترین سفره های آیینی میتوان به سفره های ملی (هفت سین)، سفره های گذار (سفره آق قیون) و سفره های نذری اشاره کرد.