گزارشی درباره آسیب های وارد شده به میراث فرهنگی در زمستان 98

ایسنا/ این خبر در قالب گزارشی درباره آسیب های وارد شده به میراث فرهنگی در زمستان 98 برای شما نگارش شده است.

اوضاع میراث فرهنگی ایران در سالهای اخیر وخیم است و نیازمند چاره اندیشی جدی است. گره ای که به جان موارث فرهنگی ایران افتاده است، با دندان باز نمی شود و باید برای حفظ آن با توجه بیشتری برنامه ریزی کرد. بی شک، یکی از مشکلات جدی برای میراث فرهنگی ایران، حفاظت از میراث تاریخی و فرهنگی است. تخریب بافت های تاریخی به بهانه های مختلف و نبود توانایی کافی جهت حفاظت از آثار، تامین نشدن اعتبار برای مرمت بناهای تاریخی و افزایش سرقت آثار از جمله مشکلاتی است که میراث فرهنگی ایران با آن دست و پنجه نرم می کند.

فقط ثبت ملی آثار تاریخی کافی نیست

محوطه تاریخی حاجی خان طی پروژه بررسی و شناسایی آثار دشت فامنین در اسفند سال 87 شناسایی و ثبت ملی شد و با این وجود در سال 90 مجوز احداث پتروشیمی ابن سینا در این محوطه صادر شد. این پروژه پتروشیمی چندین سال بخشی از تپه تاریخی حاجی خان همدان را اشغال کرده و این در حالیست که باستان شناسان اعلام کرده اند پایه های این پروژه روی یکی از مهمترین تپه های مادها در همدان استوار است.

مرداد سال 96 براساس مصوبه شورای فنی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری قرار شد محوطه تاریخی حاجی خان در همدان بطور کامل حفظ شود و سایت پتروشیمی فامنین با هدف حفاظت کامل از این تپه متعلق به دوره ماد، از این منطقه جابجا شود اما طبق گزارش منتشر شده در زمستان 98، مدیر پروژه نجات بخشی تپه حاجی خان هنوز هم در شک و تردید اجرای این مصوبه بوده و به نظر می رسد قرار است پتروشیمی در همسایگی این محوطه باقی بماند و این امر جز نابودی هویت همدان چیزی در پی نخواهد داشت.

موضوع نگران کننده این است که یک محوطه تاریخی با آثاری ارزشمند از زمانیکه مادها در ایران اسکان داشت، کشف و به دنبال آن اهمیت زیاد این منطقه توسط با ستان شناسان مطرح می شود، این مکان تاریخی به ثبت ملی هم می رسد اما در یک چشم بهم زدن کمر به نابودیش می بندند و اهمیت چنین اثر با ارزشی آنی زیر سوال می رود.

تعرض به سنگ قبرهای تاریخی

در شهرستان چناران در خراسان، روستاهای بسیاری هستند که سنگ قبرهای تاریخی و قدیمی در آنها وجود دارد. در زمستان 98 خبری مبنی بر تخریب این سنگ قبرها منتشر شد.

بر این اساس مدیر وقت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری چناران اعلام کرد: بسیاری از سنگ قبرهای قدیمی و تاریخی این شهرستان به دست حفاران غیرمجازی که به دنبال اشیای عتیقه بوده اند، تخریب شده است. تاکنون در سطح شهرستان 30 تا 40 سنگ قبر قدیمی کشف شده که بیشتر آنها به شکل صندوقچه ای هستند، متاسفانه اغلب حفاران غیر مجاز برای بدست آوردن اشیای عتیقه سنگ قبرها را تخریب می کنند. با توجه به تعدد سنگ قبرهای قدیمی در سطح شهرستان برای جلوگیری از آسیب دیدگی ایجاد موزه سنگ با کمک بخش خصوصی ضرورت دارد.

این فقط یک تیتر خبری نیست

«یک هتل، مانع ثبت جهانی غار علیصدر» این فقط یک تیتر خبری نیست. این واقعیتی است که بر سر موارث فرهنگی ایران آوار می شود، موارثی که هویت و شناسنامه یک ملت است و تنها به مراقبت و نگهداری نیاز دارند اما فقط بی توجهی متولیان نصیبشان می شود.

مدیرعامل شرکت سیاحتی علیصدر که این خبر را اعلام کرده بود، در بخش دیگری از گفت وگویش درباره وضعیت غارعلیصدر می گوید: مسیر غار سیاحتی علیصدر به عنوان پل ارتباطی همدان و علیصدر نیاز به ارتقا دارد. این مسیر مانند برخی از جاده های کشور ایمن نیست و سرعت و ضریب ایمنی آن پایین است بنابراین برای جذب گردشگر بیشتر ضرورت دارد، ایمن تر شود تا به بخش گردشگری آسیب نرسد.

چشم بر مصالح فرهنگی و هویتی نبندید

یکی دیگر از خبرهای نگران کننده سال 98 مربوط به تخریب روستای کنگ در استان خراسان بود. بر این اساس قرار بود که جاده ای درست در وسط روستا ساخته شود که هدف از آن عملا دو قسمت کردن روستا و خدمات رسانی و گازرسانی به روستا بود.

مدیر یک اقامتگاه بومگردی روستای کنگ گفت: تصمیم ساخت این جاده در وسط روستا عملا بافت 3000 ساله روستا را بطور کامل از بین می برد ولی برخی نهادها در تلاشند که با ساخت جاده در میان روستا زمین های اطراف آن را به صورت تجاری به فروش برسانند؛ در حالی که این روستا یکی از اهداف گردشگری است و توریست های اروپایی فراوانی برای بازدید از آن به این منطقه سفر می کنند.

برخی از سهل انگاری های انجام شده در جریان تدوین طرح هادی این روستا، آن را در معرض مشکلی بزرگ و آسیبی جدی قرار داده؛ مسأله ای که اگر پیگیری برخی از اهالی روستا و مقاومت آنان در برابر آن وجود نداشت، اکنون شاهد فاجعه تخریب یک اثر بی نظیر تاریخی و هویتی در قلب خراسان بودیم.

این مسأله و مسائل مشابه در سالیان گذشته همواره گریبان گیر بافت های تاریخی و هویتی استان و کشور ما بوده است و متاسفانه مسئولان همچنان با نگاه سهل انگارانه بافت های تاریخی را در معرض آسیب قرار می دهند و از دیگر سو برخی از افراد نیز به واسطه نفع شخصی خود، چشم بر مصالح فرهنگی و هویتی می بندند و قدم در راه تخریب می گذراند؛ راهی که اکنون خروارها اثر تاریخی و هویتی نابود شده را در خود می بیند و چیزی جز آه و حسرت برای فرهنگ دوستان باقی نگذاشته است.

تاریخ مجله توفیق چه شد؟

تقاطع کوچه بخارا و خیابان صف، یکی از تحریریه ها و چاپخانه مجله توفیق قرار داشت، ساختمانی که از اواسط دهه 30 و تاحدود 27 سال چاپخانه بود اما سرنوشت جوری دیگری برایش رقم خورد وبه را به انبار تبدیل شد و سرانجام تصمیم بر تخریب آن گرفته شد.

در گزارشی که بهمن سال 98 از این ساختمان متروکه منتشر شد، طی بازید از آن و گفت وگویی با سریدار ساختمان، مشخص شد بنا وضعیت خوبی ندارد و هر لحظه در حال فروریختن است. همچنین شهرداری مجوز تخریب و ساخت پاساژ را صادر کرده است.

سرایدار ساختمان در این باره توضیح داد: بعد از چند سال سکونت مالک که روایت ها آن را به یکی از شهرداران وقت تهران نسبت می دهند، بخشی از دفتر تحریریه توفیق در این ساختمان مستقر می شود و کارهای چاپ نیز همین جا انجام می شود، بعد از ان شرکت رنگین چاپ وارد ساختمان شد و بعد از چند سال کار انتشارات، فضا را به انبار تبدیل کرد و امروز با گرفتن مجوز، قصد تخریب و ساخت پاساژ در این نقطه را دارند.

در همین راستا سید احمد محیط طباطبایی، پژوهشگر تهران هم که نسبت به این اتفاق نگران بود، اظهار کرد: ساختمان سر خیابان بخارا، به یک روایت متعلق به دفتر مجله توفیق است و از سوی دیگر معماری خاصی دارد. مدیریت شهری با توجه به خرید و فروش کفش در این خیابان، می تواند این فضا را به موزه کفش تهران تبدیل کند و به نوعی هم افزایی فرهنگی به وجود آورد. همچنین باید حفاظت از آن در اولویت وظایف شهری قرار بگیرد، چون جز بناهای واجد ارزش شهر تهران است.

عباس توفیق، سردبیر و رئیس هیأت تحریریه نشریه توفیق از اخبار منتشر شده درباره احتمال تخریب ساختمان دفتر تحریریه و چاپخانه این نشریه اظهار ناراحتی کرد و گفت: کشورهای پیشرفته دنیا به تاریخ مطبوعاتشان اهمیت می دهند و ساختمان های قدیمی را تبدیل به موزه می کنند، اما در کشور ما ساختمان چاپخانه قدیمی نشریه مستقلی همانند توفیق را می خواهند تخریب کنند.

این چندمین خانه ای است که تاریخ را با خود به گور می برد

بنای تاریخی خانه مؤمنان متعلق به خاندان مؤمنان نمونه ای ارزشمند از خانه های سنتی به جای مانده از دوره پهلوی اول است که در محله دباغان در مجاورت امامزاده حسین (ع) و مسجد مقبره شهید ثالث واقع شده است. این بنا در تاریخ 11 مهر 1397 با شماره 32112 در فهرست میراث ملی غیرمنقول کشور به ثبت رسیده است.

به گفته امیر ارجمند، معاون میراث فرهنگی وقت قزوین این خانه از اولویت های بازسازی در سال 98 بوده اما بنا بر مشاهدات میدانی عکاس در اواخر بهمن 98 هنوز بازسازی انجام نشده و دیوارهای داخلی خانه بیش از گذشته تخریب و این خانه تاریخی به محلی برای تجمع معتادان تبدیل شده بود، ضمن اینکه افرادی به تصور وجود گنج در زیرزمین حفاری کرده و سارقان درها، پنجره ها و سایر موارد قابل فروش بنا را به سرقت برده و این امر موجب تخریب بیش از پیش قست های مختلف این بنا ایجاد کرده اند. باز هم خانه تاریخی دیگری قربانی بی توجهی متولیان میراث فرهنگی شد و بنایی که باید هر چه سریع تر مرمت شود تا وضعیت وخیمی پیدا نکند، به حال خود رها می شود و در تاریخ معین شده برای مرمت هم این کار انجام نمی شود.

«رئیس التجار»، یک قربانی دیگر

عمارت رئیس التجار از بناهای تاریخی دیگری است که از دوران پهلوی اول به جای مانده بود که صاحبان ملک آن را تخریب کردند. بنایی که با حیاط مرکزی، دو عمارت شرقی و غربی و آجر کاری تزئینی بسیار زیبا نه تنها به ثبت ملی نرسید بلکه از بین رفت.

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری وقت نیشابور در این باره اظهار کرد: به رغم اینکه بارها تلاش کردیم و جلوی تخریب بنای ارزشمند و تاریخی عمارت رئیس التجار در این شهر را گرفتیم اما صاحبان ملک آن را تخریب کردند و اگرچه این بنا فرسوده و حتی برخی مکان های آن تخریب شده بود اما می شد آن را مرمت کرد.

در گزارش های قبلی از خانه های تاریخی زیادی که به این وضع دچار شدند، نوشتیم ولی هنوز هم خانه های تاریخی زیادی هستند که به دست فراموشی سپرده شده اند و هنوز در انتظار مرمت و بازسازی هستند. این بناها بخش قابل توجهی از تاریخ و فرهنگ ایران را در خود جای داده اند و باید چاره ای اساسی برای آنها اندیشیده شود.

گنبد جبلیه کرمان را با لودر ساماندهی می کنند؟

در اواخر سال 98 تصاویر مختلفی از آغاز کار پیمانکار پروژه ساماندهی و کف سازی محوطه گنبد جبلیه که از قضا در عرصه این اثر تاریخی است، منتشر شد. تصاویری که سبزی طبیعی اطراف گنبد را با خاک، بلوک های سیمانی و لودر نشان می داد.

هر چند هدف ساماندهی است، اما تصاویر یک چیز می گفتند و مسئولان چیز دیگری. تصاویر از حرکت لودر در عرصه گنبد تاریخی جبلیه در کرمان خبر می داد و مسئولان میراث فرهنگی کرمان می گفتند استفاده از هر ابزاری برای ساماندهی محوطه اطراف گنبد با نظارت میراثی ها انجام شده است.

فریدون فعالی، مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان وقت کرمان گفت: شهرداری کرمان طرحی را برای ساماندهی گنبد جبلیه به میراث فرهنگی ارائه داد، که طرح در معاونت میراث فرهنگی، بررسی شد. نقطه نظرات کارشناسان میراثی روی طرح اولیه اصلاح شد و در نهایت تایید نقطه نظرات حوزه فنی و تخصصی میراث نیز گرفته شد و بعد از تایید، آن برای اجرا رفت.

نظرات متولیان میراث فرهنگی برای حفظ آن

معاون وقت میراث فرهنگی خوزستان در گفت وگویی در سال 98 درباره حفاظت از بافت تاریخی اهواز گفت: آسیب هایی از قبیل تخریب های عامدانه از سوی سوداگران خرید و فروش ملک، عدم تمایل مالکین بناهای تاریخی نسبت به نگهداری و حفاظت از بناها، نزولات جوی و بالا رفتن سطح آب های زیرزمینی به ویژه سیستم ناکارآمد دفع فاضلاب شهری، زلزله و گذر زمان بناهای واقع در بافت تاریخی اهواز را تهدید می کند. بنابراین حفظ بافت تاریخی اهواز مستلزم هم افزایی و مشارکت میراث فرهنگی، سایر ارگان های مرتبط با شهر به ویژه شهرداری، راه و شهرسازی، اداره آب و فاضلاب شهری و مالکین بناهای تاریخی واقع در بافت تاریخی است.

علیرضا ایزدی مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری وقت استان مرکزی پیرامون گزارشی درباره آسیب های وارد شده به میراث فرهنگی در زمستان 98 گفت: کاهلی ما نسبت به حفظ میراث ارزشمندمان کار را به جایی رساند که برخی همسایگان داعیه دار بزرگانی شدند که ما مدیون آنها هستیم.

او چگونگی حراست از مبانی فرهنگی و معنوی کشور را یکی از اصلی ترین دغدغه های موجود عنوان کرد و افزود: در حال حاضر در دنیایی زندگی می کنیم که رقابت عجیب و غریبی برای مصادره معنوی، فکری و حتی حقیقی جوامع مختلف به راه افتاده است و لزوم حفظ و حراست از این مبانی بیش از گذشته احساس می شود.