ردپایی از دوره هخامنشی در قلعه قلندران شازند

ایلنا/ براساس آخرین خبرهای بدست آمده، ردپایی از دوره هخامنشی در قلعه قلندران شازند مشاهده می شود.

شهرستان شازند که سرچشمه های رودخانه قره چای در آن قرار گرفته است در ناحیه جنوب غربی استان مرکزی واقع شد. محوطه تاریخی تپه قلعه قلندران در دو کیلومتری دهستان نهرمیان بخش زالیان این شهرستان واقع شده است. دهستان نهر میان در حاشیه جاده اصلی اراک به ملایر و ابتدای محور اصلی توره به بروجرد قرار گرفته است.

بطور کلی و از نظر طبیعی، محل قرارگیری تپه قلعه قلندران، مرکز دشت کوچکی است که سرچشمه یک شاخه فرعی رودخانه شراء یا قره چای است. شاخه مذکور که با نام رود نهر میان در میان مردم محل شناخته می شود، با جهت کلی جنوب غرب به شمال شرق در محل موسوم به پل دوآب به شاخه اصلی رودخانه شراء که از جانب جنوبی می آید پیوسته و از این محل رودخانه مذکور به صورت واحد در داخل دره شرا به سمت شمال جریان پیدا می کند.

ابعاد بازمانده از تپه قلعه قلندران کمتر از یک هکتار و در حدود 8هزار متر است و ارتفاع کلی آن نیز به استشنای سازه متاخری که بر روی آن ساخته شده در حدود شش متر است. شکل کلی تپه، مدور نامنظم است. درازای شمالی جنوبی و خاوری - باختری تپه هم اندازه و در حدود 100 متر است. بر روی نسبتاً مسطح تپه سازه ای متاخر از خشت بنا شده که برخی دیوارهای آن هنوز پابرچا مانده و بنا به گفته مردم محلی بازمانده یک پاسگاه قدیمی مربوط به اوایل دوران پهلوی است.

بخشی از ضلع غربی تپه به خاطر فعالیت های کشاورزی و برداشت خاک به منظور تسطیح زمین آسیب دیده و تخریب شده است. نکته مهم این است که در برشی که در این محل بواسطه برداشت خاک ایجاد شده، آثار یک سکوی خشتی بزرگ که از شمال به جنوب امتداد دارد، در لایه های فوقانی تپه مشخص است. همچنین در لایه های زیرین سازه مذکور نیز شواهد مشخص چندین دوره سکونتی پیش از تاریخی آشکار است. بر روی سطح تپه نیز آثار چندی از کاوش های غیر مجاز که منجر به ایجاد چاله هایی با ابعاد گوناگون گشته است مشخص است. این تخریب ها بویژه در داخل و اطراف سازه خشتی متاخر سطح تپه بیشتر دیده می شود.

تپه قلعه قلندران نخستین بار در سال 1388 و در بررسی باستان شناختی شهرستان شازند وارد نقشه باستان شناسی استان مرکزی شد. در سال 1395 فصل یکم کاوش تپه قلعه قلندورن به انجام رسید. مرحله نخست فعالیت میدانی تعیین حریم تپه با ایجاد 13 کارگاه کوچک تعیین حریم در اطراف آن به انجام رسید. پس از پایان عملیات تعیین حریم کار کاوش در سطح تپه آغاز شد که منجربه نتایج قابل ملاحظه ای بود.

نتایج بدست آمده از دو کارگاه لایه نگاری در حاشیه شمال و مرکز تپه نشانگر این است که برخلاف بیشتر تپه های تاریخی که به تدریج و در پی سده های متمادی سکونت شکل گرفته اند، تپه قلعه قلندران تنها محصول یک دوره و آنهم دوره است، در واقع نتایج بدست آمده بیانگر این است که کل ساختار تپه قلندران یک سکوی عظیم خشتی است که به منظور ساختن یک کاخ یا کوشک بر فراز آن، ایجاد شده است. براساس نتایج لایه نگاری در ابتدا یک تپه خاکی ساخته شده با لایه های متناوب خاک رس و شن و ماسه به ارتفاع چهار متر ایجاد شده و سپس بر روی تپه خاکی مذکور سکوی خشتی بزرگی به ضخامت 2/5 متر ساخته شده است.

در خصوص گاهنگاری سکوی خشتی و بنای مرتبط با آن بر روی تپه باید گفت که با توجه به مقایسه سفال ها، بنای مذکور به احتمال زیاد سازه ای از دوره هخامنشی است. علاوه بر سفال های شاخص دوره هخامنشی که در لایه های مطمئن و پایه تپه و در بین لایه های خشت یافت شد، شواهدی از یک لایه قیراندود بین سکوی خشتی و بنای ساخته شده بر روی آن و همچنین دقت بالا در ایجاد سکوی خشتی و معماری بنای روی آن با نمونه های مشابه در معماری هخامنشی همخوانی دارد.

بجز دوره احتمالی هخامنشی که در واقع ساختار کلی تپه را شامل می شود یک دوره سکونتی دیگر بر سطح تپه شناسایی شد که مربوط به دوره اسلامی میانه است. سفال های زرین فام و قلم سیاه از یافته های شاخص این دوره سکونتی تپه است. در واقع پس از متروک شدن بنای دوره هخامنشی، تپه قلندران به مدت بیش از 1500 سال متروک بوده و سپس در دوره اسلامی مجددا سکونتی در آن ایجاد شده است. فصل دوم کاوش این اثر به منظور تکمیل مطالعات معماری محوطه در تابستان امسال با اعتباری بالغ بر یک میلیارد ریال انجام خواهد شد.