قلعه فلک الافلاک ، یادگاری از دوره ساسانیان در خرم آباد

اگر می خواهید از فرهنگ و تاریخ مردم استان لرستان و حتی به طور واضح تر قوم لر مطلع شوید و به زیبایی های این فرهنگ پی ببرید حتما به بالای تپه شهر خرم آباد رفته که از لحاظ موقعیت جغرافیایی می توان گفت از شرق و جنوب شرقی به رودخانه ی خرم آباد ( خرم رود ) ، از غرب به خیابان و محله ی دوازده برجی امروزه به نام ( خیابان امام خمینی ) و از شمال به خیابان فلک الافلاک راه دارد و بنای زیبا و قدیمی فلک الافلاک را که بر فراز قلعه ای است نظاره کنید. قلعه فلک الافلاک که از جاذبه های گردشگری خرم آباد هستش دارای بخش هایی چون موزه مردم شناسی و باستان شناسی است بسیار برای گردشگران و مردم محلی مهم بوده و تمامی گردشگران و علاقه مندان به ایرانگردی بازدید از این بنا را به طور حتم در برنامه هایشان قرار می دهند زیرا از آنجایی که قدمت بنا به دوران ساسانیان بر می گردد و همینطور در اطراف قلعه بناهایی چون سنگ نبشته، مناره ی آجری، آسیاب گبری، پل شاپوری ( شکسته ) و گرداب سنگی وجود دارد، پیوستگی و قدمت این بنا را اثبات می کند. به غیر از زیبایی ها و قدمتی که این بنا به محیط اطرافش داده؛ زیبایی های طبیعت هم به آن افزوده شده مانند چشمه ای که در تمام طول سال پر آب بوده و به نام گلستان مشهور است. این چشمه که از دیدنی های خرم آباد است، دقیقا از زیر تپه جاری بوده و همین طور می توان به زیبایی های دیگری چون یک استخر در کنار چشمه و پارک هم اشاره کرد که باید بی شک در سفر به خرم آباد از اون ها دیدن کنید.

فلک الافلاک از گذشته ها تا به امروز

همانطور که گفته شد تاریخدانان بر این عقیده اند که قلعه فلک الافلاک مربوط به دوره ساسانیان یعنی شاپور اول در قرن سوم میلادی است اما هنوز این تاریخ به طور حتم اثبات نشده و برخی دیگر بر این عقیده اند که این بنا مربوط به دوره اتابکان پادشاهی شجاع الدین خورشید در قرن چهارم هری است که در سفر به خرم آباد حتما باید از آن دیدن کنید. اما برای هر زمانی که بوده تنها کاربری یک قلعه را نداشته و در دوره های مختلف از آن استفاده های دیگری می شده که به ترتیب دوره های مختلف در قرن چهارم هجری مقر حکومت آل حسنویه و سپس آل بویه بوده، سپس تبدیل به خزانه ی حکومتی خاندان بدر و در دوره ی صفویه و قاجار مقر حکومت اتابکان لر کوچک و والیان لرستان بوده است، در دوران پهلوی اول نیز از قلعه فلک الافلاک به عنوان پادگان نظامی و زندان سیاسی استفاده می شده و در آخر یعنی در سال 1349 ارتش این بنا را به وزارت فرهنگ و هنر سابق واگذار کرد و با شماره ی 883 در فهرست آثار ملی ثبت گردید و تبدیل به مهم ترین جاذبه های گردشگری خرم آباد شد. به همان ترتیب بعد از ثبت این آثار هم برای بهره بردن از بنا و هم برای جلوگیری از فرسوده شدن و حتی برای نشان دادن فرهنگ این منطقه تصمیم بر این شد تا موزه ای افتتاح گرد که در سال 1354 موزه های مردم شناسی و مفرغ ها در این مکان افتتاح شد و قلعه فلک الافلاک رسماً به موزه و یکی از دیدنی های خرم آباد تبدیل شد. اما به طور کلی چیزی که بر همگان اثبات شده است شهر خرم آباد از این قلعه نشأت گرفته و کم کم توسعه پیدا کرده و وسیع شده است. از آخرین تغییرات این بنا در سال های اخیر می توان به اضافه شدن بخش هایی چون موزه ی باستان شناسی، موزه ی مردم شناسی، آزمایشگاه مرمت اشیا، مرکز فروش تولیدات فرهنگی و چایخانه ی سنتی اشاره کرد.

چرا به نام قلعه فلک الافلاک نام گذاری شد

قلعه فلک الافلاک که از مهم ترین جاذبه های گردشگری خرم آباد است، از ابتدا به این نام نبوده است و در گذران تاریخ در هر دوره ای پادشاهان نامی که در خور این بنا باشه را بر روی آن گذاشتند اما دیگر از دوره قاجار به بعد نام این بنا تغییر پیدا نکرد و فلک الافلاک به معنای سپهر سپران به معنای دست نیافتنی ماند. البته هنوز هم برخی این بنا را با نام دوازده برجی می شناسند که برخی از تاریخ دانان بر این عقیده اند که چون دارای 12 برج است در دوره ای به ای نام خوانده شده است. از نام های دیگری که در ادوار مختلف قلعه فلک الافلاک را می نامیدند می توان به دژ شاپور خواست، قلعه ی دوازده برجی، سابر خواست ، قلعه ی خرم آباد و کاخ اتابکان اشاره کرد .

معماری زیبای قلعه فلک الافلاک

بعد از مشخص شدن تاریخ احداث این بنا بهتر است به نوع معماری خود بنا که از جاذبه های گردشگری خرم آباد است،بپردازیم و آن را بیشتر بشناسیم هرچند که در هر دوره دچار تغییراتی نیز شده است اما می توان بیشترین تغییر را به دوره صفویه تا قاجار نسبت داد. قلعه فلک الافلاک با 5300 متر مربع وسعت دارای پلانی تاریخی و هشت ضلعی است. که با توجه به محل قرار گیری اش و آب و هوای منطقه دارای یک ورودی بوده با ابعاد عرض 10 متر و 20 سانتیمتر و ارتفاع سه متر است که در بخش جنوب غربی قلعه واقع شده. معماران ایرانی تمامی بناهایی که می ساختند را با توجه به آب و هوای منطقه بوده و این بنا هم مستثنا از این قائده نیست. از مشخصه های دیگری که می توان ثابت کرد هممه چیز در این قلعه لحاظ شده می توان به مصالح به کار برده شده اشاره کرد که شامل سنگ، آجر ( قرمز و بزرگ)، خشت و ملات گچ و آهک است. از بخش های دیگر بنا که از دیدنی های خرم آباد است، باید 8 برج، دو صحن، 300 جان پناه ، 124 اتاق و 11 کفش کن بین اتاق ها همین طور راهرویی که با 7 پله به محوطه ای می رسد که چاه معروف قلعه فلک الافلاک در آن واقع شده است را نام برد. حتی ارتفاع بنا هم با توجه به ناحیه قرار گیری و کاربری اش بوده که ارتفاع بلندترین دیوار این بنا تا سطح تپه 23 متر می باشد. یعنی ارتفاع تپه با احتساب دیوار های بنا تا سطح خیابان حدود 40 متر است. برخی اسناد تاریخی وجود دارد که در آن ها گفته شده به غیر از مواردی که الان نام برده شد در حدود صد سال قبل این بنا دارای بارویی دولایه ، خشتی و دوازده برجی اطراف بنای فعلی بوده البته این گفته ها را بعضی از مردم بومی هم تأیید می کنند . اما در حال حاضر تنها چیزی که باقی مانده و بازدید کنندگان می توانند در سفر به خرم آباد ببینند دو برج در شمال غربی و جنوب شرقی است . عمق چاهی که در بالا از آن یاد شد که تا زیر چشمه ی تپه می رسد ، 40 متر است که همچنان هم از این چاه آب ساکنین منطقه را تأمین می کنند. و در نهایت اگر بخواهید زمانی که در این قلعه هستید نگاهی هم به اطراف بندازید و ابهت این بنا را ببینید می توانید با کمک راهرویی که وجود دارد به پشت بام این قلعه رفته و به تماشای مناظر و دیدنی های خرم آباد بپردازید.

موزه

همانطور که گفته شد ایده اولیه تبدیل این بنا به موزه در دوره پهلوی بود که با مدارک تاریخی جزئی شروع به کار کرد اما بعد ها با هرج و مرج در کشور یعنی در سال هایی که انقلاب اسلامی به وجود آمدن و بلافاصله آغاز جنگ می توان گفت دوباره این بنا خاموش شد و فعالیتی نداشت . اما بعد از جنگ زمانی که کمی کشور به خود آمد و رنگ زندگی دوباره به خود گرفت این بنا و موزه اش را دوباره احیا کرد یعنی در سال 1367 اما با تمام تلاش ها با کمال تأسف دوباره بعد از گذران 20 سال در سال 1385 تا 1387 به دلیل نبود امکانات تعطیل شد.

موزه ی مردم شناسی

اگر به غیر از تاریخ دوستدار آشنایی با نحوه زندگی مردمان لر هستید بهترین مکان برای شما در سفر به خرم آباد؛ موزه مردم شناسی است زیرا با تلاش هایی که میراث فرهنگی کرده است توانسته تمامی عادات ، پوشش ها و حتی جشن هایشان را با ساخت ماکت هایی که به هممراه آهنگ های محلی پخش می شود و تصاویری زیبا این فرهنگ را به تصویر بکشد . این موزه در بخش جنوبی حیاط دوم قلعه واقع شده است و از ماکت هایی که درون آن ساخته شده است می توان به ماکت های کوچک و بزرگ از بخش های مختلف زندگی روستایی ، عشایری مردم لرستان ، باورها ، اعتقادات آنان مثل چشم زخم ها و تولد، ابزار و وسایل روشنایی سنتی، کتابت و لوازم مربوط به آن، پوشاک سنتی مردان و زنان، ابزار و صنایع کشاورزی بومی، گالری عکس از مناظر طبیعی و زندگی مردم و مراسم سوگواری و عروسی اشاره کرد. یکی از ویژگی هایی که می توان برای بازدید کنندگان جلب توجه کند ماکت هایی است که برای مردان و زنان فوت شده ساخته اند زیرا در تمامی کشور تنها نقطه ایی که مردگانشان را به صورت خاصی به خاک می سپردند در این مکان است چرا که بعد از خاکسپاری همانند بعضی از دین های دیگر سنگ قبر را عمودی بر روی خاک می گذاشتند تا بتوانند تصویری از زندگی فرد فوت شده را به تصویر بکشند مانند مرد ها کشاورز ، شکارچی و یا .... البته یک نکته ی دیگری هم که در این موزه وجود دارد پخش فیلم هایی است تا به شما برای بازسازی بهتر آن دوران کمک کند که بی شک در سفر به خرم آباد برای شما جالب خواهد بود.

موزه ی باستان شناسی و زیبایی هایش

با توجه به گفته ها بعد از آغاز به کار شدن اولین موزه دومین موزه ای که تصمیم به بازگشایی آن شد موزه باستان شناسی با 50 اثر تاریخی بود که تصمیم داشتند در 12 ویترین به نمایش بگذارند . این ایده در سال 1376 محقق شد و افتتاح شد با به مرحله بهره برداری تا سال 1387 نرسید زیرا با کمبود امکانات مواجه شد . میراث فرهنگی سعی بر آن داشت تا با جمع آوری آثار ارزشمند کشور که توسط قاچاقچیان خارج شده بود و یا ربوده شده بود این موزه را به بهترین نحو راه اندازی و اداره کند البته در بین این آثار، اهدایی های مردم کشور هم بسیار وجود دارد مخصوصا در این موزه و موزه مردم شناسی، همان طور که از اسم این موزه پیدا است اشیایی که مربوط به تاریخ کشور است در آن گرد آمده اند که در سفر به خرم آباد باید از آن ها دیدن کرد؛ اشیایی مانند ابزار های سنگی عهد هجر، سفالینه های پیش از تاریخ، مهر های متنوع سنگی، سازه های مفرغی، ظروف و اشیای مربوط به دوران اسلامی که تمامأ تاریخ ایران را به خوبی و زیبایی به نمایش می گذارد. به نوعی می توان گفت این موزه ها گنجینه های خانواده های ایرانی هستند و از دیدنی های خرم آباد به حساب می آیند.

ورودی

امکاناتی بعد از ورودتان به این مکان برای شما قرار داده اند که می توان گفت شما هزینه اولیه اش را در بدو وردتان با پرداخت هزینه بلیت پرداخت کرده اید. از این امکانات می توان به پوشیدن لباس محلی قوم لر و عکس گرفتن با آن ها اشاره کرد. در آخر می توانید در پایین تپه سفرتان را با خوردن خوراکی ها و شیرینی های محلی مانند آش ترخینه و نان روغنی به پایان برسانید و یا حتی به عنوان سوغاتی با خود ببرید .